1. Sofokles „Antygona”,
2. Joseph Bedier „Dzieje Tristana i Izoldy”
3. William Szekspir „Makbet”
4. Adam Mickiewicz „Konrad Wallenrod”,
5. Sławomir Mrożek „Tango”,

Zawiedzenie danego zaufania ogólnie pojmowane jest jako zdrada. Zazwyczaj ma charakter pejoratywny i jest moralnie potępiana przez społeczeństwo. Raz popełniona może rzutować negatywnie na całe nasze życie. W świadomości pozostawia po sobie trwały ślad. Zdrajcy trudno odbudować swój wizerunek w oczach zdradzonej osoby. Wbrew złożonym przysięgom i obietnicom, w pogoni za własnymi korzyściami, niejednokrotnie łamie on dane słowo. Do głównych determinantów zdrady zaliczyć można rozbudzony egoizm, niepohamowaną żądzę władzy czy zazdrość. To one w pierwszej kolejności popychają człowieka do czynów niemoralnych, w tym wypadku zdrady. Literatura opisuje wiele rodzajów niewierności, poczynając od zdrady małżeńskiej, poprzez zdradę ideałów aż do zdrady ojczyzny. Zdrada towarzyszy człowiekowi od zawsze. Już w starożytności twórcy podkreślali jej wpływ na los nie tylko bohatera ale i otaczającego go świata. Sztuka w antycznej Grecji za główny cel stawiała sobie umiłowanie piękna i ojczyzny. Naruszenie norm i wartości było surowo piętnowane przez największych artystów. Sofokles w „Antygonie” opisał nielojalność wobec własnego państwa podyktowaną urażoną ambicją. Polinejkes, jeden z pretendentów do tronu tebańskiego zostaje zmuszony do bratobójczej walki o władzę, która mu została niesłusznie odebrana. On to popełnia niewybaczalny błąd szukając wsparcia na u wroga Teb. Wraz z królem Adorastosem napada na własną ojczyznę i ginie pod jej murami. Kreon, mianując się nowym władcą Teb, wydaje zakaz pochówku zdrajcy. Sofokles poddaje pod sąd nie tylko aspiracje młodego Greka, ale także motywy jego postępowania. Mimo iż Polinik chciał odzyskać utracone dziedzictwo, dopuścił się zdrady. Trzeba pamiętać, iż cel nie zawsze uświęca środki. Warto także przeanalizować postępowanie tytułowej bohaterki dramatu – Antygony, która zmaga się z konfliktem wewnętrznym. Musi wybrać pomiędzy dwoma równorzędnymi racjami – miłością do brata a respektowaniem zarządzenia władcy. Poświęcając się prawom boskim oddaje bratu ostatnią posługę, czym sprzeciwia się Kreonowi. Zdrada ziemskich zakazów stała się jednocześnie symbolem wierności ideałom.
„A dłużej mi zmarłym Miłą być trzeba niż ziemi mieszkańcom, Bo tam zostanę na wieki; tymczasem Ty tu znieważaj święte prawa bogów.”

Średniowiecze zostało uznane za epokę wzniosłych idei 

i szlachetnych wzorców. Dominowała w niej lojalność i uczciwość. Wszelkie odmiany niewierności były personifikacją hańby i upadku moralności. Joseph Bèdier w utworze „Dzieje Tristana i Izoldy” dowodzi, że nawet tak piękne i czyste uczucie jak miłość może doprowadzić do zdrady. Tytułowego bohatera poznajemy jako osieroconego następcę tronu, przygarniętego przez marszałka Rohałta. Wychowuje się on z dala od swego wuja – króla Kornwalii, nie wiedząc o swoim pochodzeniu. Pewnego dnia, dziwnym zbiegiem okoliczności Tristan przybywa na jego dwór i dowiaduje się o swoim dziedzictwie. Między siostrzeńcem a wujem rodzi się prawdziwie silna więź, co spotyka się z zazdrością i obawą ze strony szlachty. Starają się oni wymóc na Marku jak najszybszy ślub, by władza nie przeszła w ręce młodzieńca. Tristan zdając sobie z tego sprawę, składa obietnicę odnalezienia najlepszej żony dla wuja. Wyrusza do Irlandii by zrealizować cel. Spotyka ponownie piękną Jasnowłosą Izoldę, która zostaje wybrana na przyszłą królową Kornwalii. W drodze powrotnej Tristan nieświadomie ulega zdradzie – wypija napój miłosny przygotowany dla Marka. Pod wpływem czarów zakochuje się w przyszłej żonie swojego najlepszego przyjaciela.

„To wino napojone ziołami ogarnęło was (…). Jeden król Marek miał wypić go z tobą; ale nieprzyjaciel zadrwił sobie z nas trojga i oto wy oboje wysączyliście puchar.”

Między Tristanem a Izold rodzi się nadnaturalne uczucie. Oboje jednak zdają sobie sprawę, że ich miłość nigdy nie może zostać spełniona. Młodzieniec przechodzi przemianę wewnętrzną. Z wiernego siostrzeńca przeradza się w przebiegłego rywala. Wybierając zakazaną miłość przekreśla lojalność i szacunek wobec króla Kornwalii. Traci godność w imię uczuć, które nie są mu pisane. Z całą pewnością Tristan jest postacią tragiczną. Zmagając się z konfliktem wewnętrznym nie może zapanować nad biegiem wypadków. Zdrada, której dokonał, staje się przyczyną bólu i cierpień wszystkich bliskich mu osób. Tristan umiera ze świadomością upokorzenia i hańby. William Szekspir w swoich tragediach również nawiązywał do motywu zdrady. „Makbet” jest to historia rycerza, który pod wpływem swych ukrytych pragnień sprzeniewierza się prawdziwym wartościom. Tytułowego bohatera poznajemy w chwili, gdy jest oddanym i praworządnym wasalem króla Duncana oraz lojalnym przyjacielem Banka. Dowodzi wojskiem królewskim w wojnie szkocko-norweskiej. Jego męstwo oraz uczynki są godne szacunku. Wszystko zmienia się z chwilą, gdy na wrzosowiskach spotyka trzy czarownice. Przepowiadają one Makbetowi, że zapanuje nad Szkocją, a Banko zostanie ojcem królów. Pierwsze części przepowiedni sprawdzają się. Szlachetna natura rycerza stopniowo ulega przemianie. Do głosu zaczyna dochodzić niezaspokojona ambicja. Zdaje sobie sprawę, że ma szansę na objęcie tronu. Jedynym człowiekiem, który stoi mu na drodze jest wielkoduszny król Duncan. Dużą rolę w metamorfozie bohatera odgrywa jego żona – Lady Makbet. To ona popcha swojego męża do popełnienia morderstwa.

„Wstydź się, mężu, wstydź się! Żołnierzem jesteś, a tchórzysz? Cóż stąd, chociażby się wydało? Nikt nas przecie nie pociągnie do tłumaczenia.”

Następne wydarzenia są już tylko realizacją morderczego planu zachłannego małżeństwa. Makbet nie waha się nawet przed zabójstwem swego przyjaciela – Banko. Zbrodnia, jak we wszystkich utworach Szekspira, pozostawia ślad w psychice sprawcy. Makbetowie popadają w obłęd. Wraz z upływem czasu uświadamiają sobie skutki swoich zdradliwych działań. Lady Makbet nie jest w stanie znieść naporu dręczących ją halucynacji i popełnia samobójstwo. Tytułowy bohater wie, że kolejne morderstwo dokonane z jego ręki przesądzi o jego losie, ale mimo to nie zatrzymuje się. Usilnie powtarza sobie ostatnią część przepowiedni o własnej śmierci, nie do końca rozumiejąc słowa czarownic. Tymczasem lordowie jednoczą się, by obalić tyrana. Kolejno wypełniają się ostatnie części wyroczni. Zdrada zostaje ukarana – Makbet ginie z ręki Makdufa. Literatura polskiego romantyzmu podkreśla wagę patriotyzmu. Wiek XIX to czas, w którym ojczyzna jest okupowana przez okrutnych zaborców. Artyści tworzyli w duchu walki z wrogiem i z własną bezsilnością. Adam Mickiewicz w utworze „Konrad Wallenrod” posuwa się do użycia zdrady jako jednego ze sposobów odzyskania niepodległości. Jako mały chłopiec Walter Alf jest świadkiem napaści Krzyżaków na wioskę litewską, podczas której zostaje porwany. Poprzysięga on zemstę oprawcom. Ironią losu trafia na dwór Zakonu. Będąc tam, stara się jak najbardziej poznać obyczaje wroga, by dokonać zaplanowanego odwetu. Po upływie kilku lat wyrusza na wyprawę krzyżową do Palestyny w towarzystwie jednego z największych rycerzy Zakonu, Konrada Wallenroda. W niejasnych okolicznościach ponosi on śmierć. Alf, wykorzystując sytuację, przybiera jego nazwisko i wraca na Malbork, gdzie ma zostać wybrany nowy zwierzchnik Zakonu. Zarówno dzięki swojej sławie jak i interpretacji słów pustelnicy zamkniętej w wieży nieopodal Zakonu, Mistrzem zostaje Wallenrod.

„Tyś Konrad, przebóg! Spełnione wyroki, Ty masz być mistrzem, abyś ich zabijał! […] Chociażbyś jak wąż przybrał inne ciało, jeszcze by w twojej duszy pozostało wiele dawnego.”

Ma świadomość, że to dla niego wielka szansa. Pomimo ogromnej odwagi i wielu zalet jest on samotnikiem. Ma także słabość do alkoholu. Jedynym jego przyjacielem i powiernikiem jest Halban, który robi wszystko, żeby Walter nie zapomniał o swoim pochodzeniu. Swoje rządy Wallenrod rozpoczyna od osłabienia wewnętrznie Zakonu poprzez wprowadzanie nowych reguł i dyscypliny. Odwleka także decyzję o wszczęciu wojny z Litwą, czym zaczyna budzić pierwsze podejrzenia. Podczas uczty książę Witold prosi Zakon o wsparcie w walce z Litwinami. Konrad ignoruje jego prośbę i wzrusza się podczas pieśni wajdeloty o ojczyźnie. Tymczasem starzec rozpoczyna opowieść o historii Waltera Alfa, jego życiu i ślubie. Przypomina mu także o złożonej przysiędze, czym doprowadza Wallenroda do ogromnego wzburzenia. Mijają kolejne dni, a poddani coraz bardziej domagają się ekspansji na Litwę. Konrad postanawia rozpocząć działania wojenne i doprowadzić klasztor do upadku. Wychodzi na jaw jego prawdziwe nazwisko i związek z pustelnicą Aldoną. Na Waltera zostaje wydany wyrok śmierci, jednak by uniknąć hańby Alf popełnia samobójstwo. Jego zdrada wobec Zakonu okazała się najwyższym poświęceniem i paradoksalnie wyrazem patriotyzmu i odwagi. Literatura współczesna prezentuje zgoła inne spojrzenie na zdradę. Sławomir Mrożek w dramacie „Tango” ukazuje świat, w którym bohaterowie odcinają się od wszelkich norm i powszechnych wartości. Niewierność nie jest dla nich hańbą, tylko jedną z dróg do całkowitego wyzwolenia. Eleonora zdradza Stomila, starając się sprowokować tym samym go do walki o nią i podjęcia jakichkolwiek działań. Niestety jej mąż w pełni aprobuje jej zachowanie twierdząc, że wolność nie powinna być ograniczona. Jedyną osobą, która stara się przywrócić w rodzinie ład jest Artur – syn Eleonory i Stomila. Robi on wszystko, by wyeliminować Edka z życia matki i przywrócić wierność regułom. W między czasie obiektem jego zainteresowań staje się kuzynka Ala, która paradoksalnie wyznaje te same prawidła co pozostała część rodziny. Student, w myśl własnych zasad, prosi ją o rękę – nieskutecznie. Pochłonięty ratowaniem morali rodziny nie zauważa że jego narzeczona zdradza go z Edkiem, sądząc że Artur stara się o ślub jedynie z zasady.

„Ja cię zdradziłam z Edkiem”

Student staje się całkowicie bezsilny. Nie spodziewał się ataku ze strony osoby, którą naprawdę darzył wielkim uczuciem. Wpada we wściekłość i atakuje Edka, który jednak okazuje się silniejszy. Artur ginie, a po jego śmierci Edek wprowadza terror. Zdrada w „Tangu” uznana za przejaw wolności w rezultacie współgra z obojętnością i doprowadza do tragedii. Analizując wybrane utwory literackie warto podkreślić, że zdrada zmienia człowieka i zawsze ma wpływ na jego życie. Niezależnie od celów zdrada zawsze prowadzi do upadku moralności i jest wyrazem końca jakiegoś etapu. Jednostki wybierające zdradę jako narzędzie realizacji celu kierują się mniej lub bardziej egoistycznymi pobudkami. Zdrada w największych dziełach literatury prowadzi do tragedii, która ma stać się przestrogą dla nieuczciwych. Warto podkreślić, że zdradzie towarzyszą najczęściej trudne do wyrażenia emocje, mające ogromny wpływ na ludzkie wybory. Jednak niezależnie od czynników i sytuacji zdrada zawsze pozostanie zdradą.