Temat: Ekonomia klasyczna – podstawowe założenia; najwybitniejsi przedstawiciele i ich poglądy.

Ekonomia klasyczna, zwana również klasyczną szkołą angielską, powstała w drugiej połowie XVII wieku, wykształciła się natomiast dopiero na przełomie XVIII i XIX stulecia. Stworzyła sprecyzowany system naukowy, dając podstawy do wyodrębnienia ekonomii jako samodzielnej nauki, opisującej gospodarkę rynkową, której najważniejszą dziedzinę stanowi przemysł. Głównym przedmiotem zainteresowań ekomomii klasycznej było tworzenie i powiększanie bogactwa. Za jego źródło przyjęto pracę – formułując następnie teorię wartości opartej na pracy. Przedstawiciele ekonomii klasycznej poszukiwali czynników przyszłościowego wzrostu produkcji oraz warunków, które zmaksylizowałyby jej wzrost.

Uwarunkowania epoki – Anglia w II połowie XVIII wieku Sytuacja polityczna: 1647 – rewolucja i zrzucenie z tronu Stuartów (potwierdzenie roli burżuazji w życiu kraju, rozluźnienie krępujących gospodarkę nakazów, zezwoleń i ceł); 1707 – unia angielsko – szkocka (powstanie jednolitego rynku wielkobrytyjskiego); 1763 – zwycięstwo Anglii w 7 letniej wojnie z Francją (dzięki czemu brytyjskie kampanie handlowe zyskały dostęp do surowców na terenach kolonii – Indie, Ameryka Północna);

• wzrost zamożności kupców i tworzącej się klasy przemysłowców oraz ich wpływ na politykę kraju; Rewolucja agrarna: A. Zmiany w sposobie produkcji żywności:

1. wprowadzenie płodozmianu – wzrost wydajności rolnictwa i ilości produkowanej żywności;
2. mechanizacja rolnictwa - wprowadzenie brony,
3. nawożenie i melioracje
4. nowe gatunki roślin uprawnych;
5. wzrost hodowli zwierząt; B. reformy rolne:
6. rozwój systemu dzierżawy – właściciel gruntu nie zajmuje się uprawą, ale oddaje ją w dzierżawę;
7. łączenie gruntów – zwiększanie średniej wielkości wiekszych majątków rolnych i grodzenie działek;
8. uwłaszczenie chłopów – nadanie chłopom użytkowanej przez nich ziemi na na własność, połączone ze zniesieniem obciążeń feudalnych na rzecz szlachcica;
9. zanikanie warstwy chłopskiej – migracje do miast i powstanie warstwy pracowników najemnych; Rewolucja agrarna stała sie podstawą rewolucji przemysłowej. Dzięki wprowadzonym zmianom wzrosła ilość pożywienia oraz jego jakość, w jadłospisie mieszkańców Europy coraz częściej gościło mięso. Gromadzono też większe zapasy, co wpłynęło na wzrost liczby ludności (doszło do eksplozji demograficznej), która emigrując do miast, zasilała szeregi robotników manufaktur i napędzała ich rozwój. Rewolucja przemysłowa: 1623 – ogłoszenie prawa patentowego; 1733 – latające czółenko Kay’a zwiekszające wydajność warsztatu tkackiego; 1761 – przędzarka wózkowa Hargreavesa zastępująca pracę kilkaunastu osób; 1769 - maszyna parowa (J.Watt) i dostosowanie jej do napędzania maszyn o ruchu obrotowym dzięki zastosowaniu pasa transmisyjnego (1781); 1782 – piec pudlingowy, pozwalający na zastąpienie kucia metalu (np. przez kowala ) walcowaniem ( niezależnie P.Onions i H.Cortay) 1785 – mechaniczny warsztat tkacki E.Cartwrighta (krosna); Skutki rewolucji przemysłowej:

• przyrost produkcji dóbr: głównie węgla kamiennego i bawełny, masowa produkcja, mechanizacja, wydajność pracy, system fabryczny
• wzrost siły gospodarczej Anglii: fabryka świata, tanie surowce, drogie wyroby przemysłowe, przemysł maszynowy, bawełniany
• zmiany ludnościowe w Anglii - wzrost liczby ludności z 8 min do 22,7 min mieszkańców
• procesy urbanizacyjne - rozwój nowych miast przemysłowych: Manchester, Birmingham, Liverpool, skupiska ludności robotniczej
• powstanie proletariatu fabrycznego: podział społeczeństwa na kapitalistów i proletariat
• bezrobocie: niski poziom życia robotników
• luddyzm: ruch burzycieli maszyn, karany śmiercią.

Podstawowe założenia modelu ekonomii klasycznej • Wszystkie podmiotu gospodarcze (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe) są racjonalne i zmierzają do maksymalizacji swoich zysków lub użyteczności. • Wszystkie rynki są doskonale konkurencyjne, tak że podmioty gospodarcze decydują o tym, ile kupić i sprzedać, na podstawie danego zbioru cen, które są doskonale elastyczne. • Wszystkie podmioty mają doskonałą znajomość warunków rynkowych i cen przed przystąpieniem do wymiany. • Wymiana ma miejsce tylko wtedy, gdy na wszystkich rynkach zostały ustalone ceny, przy których następuje opróżnianie rynku. • Oczekiwania podmiotów są stabilne. Najwżniejsi przedstawiciele ekonomii klasycznej: Adam Smith (1723-1790). Ekonomista, filozof, publikował też na temat prawa, retoryki a nawet astronomii. Profesor filozofii moralnej na uniwersytecie w Glasgow (Szkocja) w latach 1752-1764, jeden z najbardziej wykształconych Brytyjczyków XVIII wieku. Interesował się problemami gospodarczymi także w kontekście etycznym. W 1776 roku opublikował fundamentalne dzieło „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”. To pierwszy, nowoczesny traktat naukowy z ekonomii zawierający wyjaśnienie zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej (produkcji, podziału i mechnizmu cen, popytu oraz podaży). W Bogactwie narodów przewijają się trzy najważniejsze myśli:

• ludzka praca jest pierwotnym źródłem wartości dóbr.
• podział pracy jest ważnym czynnikiem bogacenia się narodów.
• szukanie korzyści indywidualnej jest najpewniejszym środkiem zapewniającym narodom bogactwa; rola państwa musi być znacznie ograniczona.

Teorie Adama Smitha

1. Homo Economicus – idealny typ czlowieka gospodarującego Podstawowym podmiotem gospodarującym jest człowiek, tworzący wspólnie z innymi ludźmi zbiorowość zwaną społeczeństwem. Natura ludzka to zespół cech, które warunkują sposób jego gospodarczych zachowań. Na naturę ludzką składają się:

• egoizm (przedkładanie interesu własnego nad interes innych ludzi)
• racjonalność działania (przeprowadzanie kalkulacji w kontaktach gospodarczych)
• skłonnośc do wymiany (handlu) czyli zamiany jednej rzeczy na drugą. Człowiek jest tym czynnikiem, który tworzy gospodarkę i rozstrzyga o jej sprawności. Gospodarowanie polega na pozyskiwaniu i przetwarzaniu przez ludzi zasobów przyrody. W tym celu ludzie wykonują pracę. W ekonomii klasycznej praca jest jedynym czynnikiem, za sprawą którego w działalności gospodarczej może powstać nadwyżka (ziemia i kapitał stanowią czynniki uzupełniające).

2. Teoria niewidzialnej ręki. Jest to zbiór sił działających na rynku, wymuszających od gospodarujących konkretne zachowania i postępowania. Siły, które zapewniają samoczynny rozwój gospodarczy, koordynują zachowania ludzi, wpływają na ich decyzje i działania gospodarcze. Te siły to przede wszystkim konkurencja. To ona wymusza pewne racjonalne zachowania. Konkurencja czyli sprzeczność interesów podmiotów występujących na rynku. Każdy z nich chce zdobyć jak najwięcej dla siebie, nie myśląc o społecznych konsekwencjach, a zatem każdy z nich ma do czynienia z grupą podobnie motywowanych osobników, którzy dążą dokładnie do tego samego, czyli wykorzystania chciwości bliźniego. Te egoistyczne motywy postępowania w wyniku wzajemnego oddziaływania ulegają przekształceniu, aby doprowadzić do najmniej oczekiwanego skutku, do harmonii społecznej. Smith uważał, więc że regulację rynku najlepiej powierzyć wolnej konkurencji. Inną siłą koordynującą zachowania ludzi są ceny. Informują one o kierunkach zyskowności, informują o rzadkości dóbr. Całokształt tych sił prowadzi jednostkę ku korzyściom publicznym, ogólnospołecznym. Prawa rynku nie tylko wyznaczają konkurencyjne ceny na wyroby, ale zapewniają dostosowanie się producentów do wielkości społecznego zapotrzebowania na towary.

3. Rola państwa

Według Smitha producenci muszą mieć zapewnione maksimum swobody bez wtrącania się państwa do ich działalności gospodarczej, wówczas gospodarka podporządkowana prawom rynku będzie automatycznie dążyła do równowagi przy pełnym wykorzystaniu zasobów kapitału i pracy. Państwo powinno angażować się w działalność gospodarczą jedynie wtedy gdy motyw indywidualnego bogacenia się nie jest dostatecznie silny, aby pobudzić rozwój dziedziny która jest niezbędna dla pomnażania ogólnego dobrobytu. W pierwszej kolejności powinno ono dostarczać dobra o dużej korzyści społecznej, a także chronić nowe dziedziny własnej gospodarki przed niszczącą konkurencją zewnętrzną (zagraniczną). Trzy sfery zadań państwa:

• obrona członków społeczeństwa przed zagrożeniem zewnętrznym, czyli utrzymywanie armii;
• ochrona obywateli przed nieuczciwymi działaniami, czyli utrzymywanie policji i sądownictwa;
• utrzymywanie urządzeń i instytucji użyteczności publicznej, w szczególności infrastruktury ułatwiającej handel (głównie transport), którymi – ze względu na niewielką korzyść jaką przynoszą – nie są zainteresowane jednostki ani grupy ludzi. W ten sposób Smith zainicjował teorię dóbr publicznych, czyli takich dóbr, które są tworzone i dzielone poza mechanizmem rynkowym.

4. Teoria pracy

Według Smitha praca jest podstawowym źródłem bogactwa. Rozmiary pracy zależą od:

• liczby zatrudnionych pracowników
• wydajności. Na wydajność pracy składają się podział pracy i specjalizacja. Podział pracy umożliwia zastosowanie sprawniejszych urządzeń i maszyn oraz wzrost kwalifikacji pracowników. W związku z tym decyduje on o wzroście produktywności pracy i o wielkości otrzymanego produktu społecznego. Granice specjalizacji i podziału pracy określane są przez chłonność i wielkość konkretnego rynku, który decyduje o rzeczywistej potrzebie i możliwościach pogłębiania specjalizacji pracy. Smith podzielił pracę na produkcyjną, której efektem są dobra materialne i nieprodukcyjną czyli usługi, które jego zdaniem nie przynoszą trwałych rezultatów i nie tworzą bogactwa narodowego.

5. Teoria wartości oparta na pracy

U Smitha występują co najmniej dwie różne teorie wartości: A. Teoria wartości oparta wyłącznie na nakładach pracy użytych do wytworzenia danej jednostki towaru. Teoria odnosząca się do społeczeństwa prymitywnego i rozwniętego, gdzie jedynie ludzka praca, niezróżnicowana pod względem kwalifikacji, decyduje o wielkości wytworzonej produkcji. Towar posiada następujące wartości:

• wartość użytkową, czyli zdolność do zaspokajania potrzeb,
• wartość wymienną, czyli zdolność do wymiany jednego dobra na drugie,
• wartość oparta na dyspozycyjności pracy – o jego wartości decyduje ilość pracy jaką można za dany towar nabyć. W społeczeństwie rozwiniętym do wytworzenia towaru niezbędne są trzy czynniki produkcji: praca, kapitał, ziemia. Ich właściciele otrzymują odpowiednie udziały w wartości dodanej w postaci płacy, zysku i renty. Tak przedstawiana teoria wartości byłaby uzasadniona, gdyby we wszystkich gałęziach koszt pracy ludzkiej stanowił jednakową część wartości określonej przez sumę wynagrodzeń wszystkich czynników produkcji. Wówczas relacje cen byłyby rzeczywiście określane przez relacje nakładów pracy. W nowoczesnej gospodarce ten warunek nie jest i nie może być spełniony, gdyż koszt pracy ludzkiej jest bardzo zróżnicowany w poszczególnych dziedzinach wytwarzania. Dlatego właśnie Smith stworzył drugi wariant teorii wartości.

B. Teoria wartości oparta na kosztach produkcji jakie trzeba ponieść do wytworzenia danej jednostki towaru. W celu pokonania trudności związanych ze zmierzeniem ilości pracy o różnym poziomie kwalifikacji (doświadczenie i wiedza pracownika, jego zręczność), Smith przyjął założenie, że wynagrodzenie pracownika może być uznane za miarę niezbędnego czasu pracy do wyprodukowania jednostki danego towaru.

6. Teoria wzrostu gospodarczego Bogactwo - „… roczna praca każdego narodu jest funduszem, który zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i przydatne w życiu, jakie naród ten konsumuje (napędowa siła konsumpcji w tworzeniu dochodu narodowego), a które zawsze stanowią bądź bezpośredni produkt tej pracy, bądź też to, co nabywa za ten produkt od innych narodów”. Najważniejszym czynnikiem wzrostu gospodarczego jest praca ludzka, a o wielkości jej znaczenia w gospodarce decydują: • ilość pracowników zatrudnionych w produkcji • wydajność wykonywanej pracy, na którą składa się także postęp technologiczny oraz innowacyjność produkcji. Niezbędnym czynnikiem, który umożliwi znaczne powiększenie wypracowanego zysku, jest akumulacja kapitału, czyli przekazanie go na dalsze inwestycje. Szybkość gromadzenia kapitału uzależniona jest od wielkości stopy zysku oraz konkurencji (im przedsiębiorstwo posiada większe stopy zysku tym skłonność do akumulacji wzrasta), ponieważ pod naporem konkurencji przedsiębiorstwa muszą starać się lepiej i wydajniej produkować aby być konkurencyjnymi na rynku. Smith był zwolennikiem niczym nie ograniczonej wolnej konkurencji oraz wolnego rynku, gdyż taką formę organizacji gospodarki uważał za najbardziej sprawną ekonomicznie. Naturalny podział sił i środków pomiędzy poszczególnymi dziedzinami gospodarki następuje podczas niczym nie skrępowanej konkurencji. Podczas działania tego typu form organizacyjnych popyt oraz podaż same dostosowują się do rynku na którym działają oraz regulują przepływ środków finansowych z gałęzi mniej intratnych do bardziej korzystnych, wpływając w ten sposób korzystnie na globalna równowagę rynkową.

Wzrost gospodarczy wg A. Smitha

7. Teoria kapitału Gromadzenie dóbr jest koniecznością wynikającą z podziału pracy. W rozwiniętym społeczeństwie regułą jest konsumpcja produktów cudzej pracy, nabytych za własny produkt. Niezbędne jest więc wcześniejsze zgromadzenie i zaoszczędzenie, czyli rezygnacja z pełnej konsumpcji własnych produktów. Według Smitha praca dostarcza tego, co oszczędność gromadzi. To oszczędność jest bezpośrednią przyczyną powstania i wzrostu kapitału. Smith dzieli kapitał na:

• kapitał trwały czyli maszyny, budynki gospodarcze, ulepszanie ziemi uprawnej oraz umiejętności nabyte przez obywateli czyli kapitał ludzki;
• kapitał obrotowy czyli gotówka, surowce i zapasy wyrobów gotowych. Według Smitha każdy normalny człowiek albo skonsumuje swoje dochody, albo zainwestuje je w kapitał trwały lub obrotowy w nadziei na przyszłe korzyści. Według Smitha, kapitał można wykorzystać do:
• produkcji surowców i przetwarzania ich na towary;
• transportu tych surowców i towarów, czyli do handlu hurtowego;
• podziału tych produktów na drobne części odpowiadające żądaniu ludzi, którzy je kupują, czyli handel detaliczny. Smith uważał handel za równie wartościowy jak produkcję. Nie jest bez znaczenia, uważa Smith, czy kapitał będzie zaangażowany w kraju, czy za granicą. Kapitał brytyjski zainwestowany w Wielkiej Brytanii powiększa przyszłe dochody tych krajów. Sprzeciwia się więc tym samym popieraniu przez rząd handlu zagranicznego kosztem krajowego. Z drugiej jednak strony zauważał, że inwestycje zagraniczne i handel zagraniczny pojawiają się wtedy, kiedy w kraju nie ma już tak dogodnych sposobów użycia kapitału i dóbr. Wielka Brytania w czasach Smitha wytwarzała więcej zboża, wyrobów wełnianych i żelaznych niż mogła skonsumować. Nadwyżka musiała więc trafić za granicę w zamian za rzeczy, na które w kraju był popyt. Tylko dzięki temu wytwórcy nadwyżki mogli odzyskać poniesione nakłady. Rozwój handlu zagranicznego i inwestycji zagranicznych uważał Smith raczej za skutek niż przyczynę wysokiego rozwoju zagranicznego.

8. Teoria pieniądza Pieniądz według Smitha pojawia się jako skutek narastania trudności wymiany bezpośredniej. Żywiołowy rozwój wymiany doprowadza do tego, że jeden z towarów zaczyna przybierać charakter pieniądza. Jest to towar najbardziej poszukiwany i powszechnie przyjmowany. Przeciwstawiając się merkantylistycznym koncepcjom pieniądza, Smith zawęża rolę pieniądza tylko do narzędzia wymiany. Pieniądz papierowy zdaniem Smitha jest czymś w rodzaju drogi powietrznej, pozwalającej przekształcić drogi lądowe w pastwiska i pola uprawne. Dzięki papierowym pieniądzom można więc wyprodukować więcej, nie tracąc czasu na wydobywanie nieproduktywnego złota i srebra. Smith był zwolennikiem pieniądza papierowego wymienianego na każde żądanie na złoto. Gdyby wprowadzić gdzieś pieniądz papierowy nie oparty na złocie lub srebrze, mogłoby to doprowadzić do spadku jego wartości wobec złota i innych towarów.

David Ricardo (1772-1823). Anglik żydowskiego pochodzenia, syn londyńskiego bankiera. Ze względu na ożenek z katoliczką i zmianę wiary zerwał kontakty z rodziną i zaczął sam się dorabiać. W wieku 25 lat Ricardo był jednym z najbogatszych ludzi w Anglii, jego majątek był szacowany na 1,6 mln funtów sterlingów. Będąc zamożnym człowiekiem osiadł w zakupionym majątku ziemskim w Gatcombe Park, poświęcając się polityce i pracy naukowej. Zajmował się chemią, mineralogią, geologią i matematyką. W 1807 roku założył Geologiczne Towarzystwo Anglii. Ricardo kupił sobie miejsce w parlamencie, był członkiem Partii Wigów, której przewodniczył jego przyjaciel James Mill. Działalność polityczna zainspirowała go do badań nad ekonomią. Napisał “Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”. Najważniejsze teorie Ricardo: • teoria wartości • teoria renty gruntowej • teoria płacy • ilościowa teoria pieniądza • teoria przewagi komparatywnej

Teorie Davida Ricardo

1. Teoria podziału Podział dochodu to według Ricardo najważniejsze zagadnienie, jakim powinna zajmować się ekonomia. Ustalenie zasad, według których ma się ten podział odbywać pomiędzy pracowników a kapitalistów (właścicieli kapitału) jest podstawowym problemem ekonomii. Odpowiednie sterowanie podziałem dochodu może mieć wpływ na tempo rozwoju gospodarczego, co decyduje o dobrobycie całego społeczeństwa i pozycji państwa w świecie. Ricardo uważał, że praca i kapitał to czynniki decydujące o wielkości produkcji, a w konsekwencji o poziomie zysku dla kapitalisty i wynagrodzenia dla pracownika. Ziemia stanowiła według niego czynnik stały. Zwiększanie nakładów pracy i kapitału powoduje przyrost produkcji, jednak krańcowy produkt wykazuje tendencję malejącą - każda kolejna jednostka pracy/kapitału powoduje coraz mniejszy przyrost wielkości produkcji.

2. Teoria wartości i ceny Ricardo odróżnił wartość użytkową towaru od wartości wymiennej czyli ceny. O wartości wymiennej decydują:

• rzadkość towarów (dzieła sztuki, cenne kamienie – nieliczna grupa towarów)
• ilość pracy potrzebnej do wytworzenia danego towaru (dotyczy większości grup społecznych ). Wielkość wartości wymiennej nie jest stała, lecz zmienia się wraz z postępem technicznym, który obniża koszty produkcji i podnosi wydajność pracy. W związku z tym wartość wymienna towarów jest wprost proporcjonalna do nakładów pracy, a odwrotnie proporcjonalna do wydajności pracy. Ricardo w przeciwieństwie do Smitha uważał, że o wartości wymiennej decyduje wartość pracy.

3. Teoria renty gruntowej Renta gruntowa jest wynagrodzeniem uzyskiwanym przez właścicieli ziemi z tytułu wykorzystania ich ziemi w procesie produkcji. Renta przysługuje więc właścicielom tylko dlatego, że posiadają taki zasób, natomiast nie zatrudniają żadnego kapitału ani pracy. Z kolei dzierżawcy ziemi mają kapitał, który zatrudniają, by móc wykorzystać ziemię w produkcji. Ich wynagrodzeniem jest zysk. Trzecią grupą uczestników procesu produkcji są pracownicy, którzy oferują swoją pracę, otrzymując w zamian wynagrodzenie w postaci płacy. W praktyce przyjmuje się, że występują gleby o różnym stopniu urodzajności, decydującym o opłacalności uprawy. W związku z tym gleby dzieli się na klasy - klasa I oznacza gleby najbardziej urodzajne, klasa II - gleby średnio urodzajne, a klasa III - gleby o najgorszych warunkach do uprawy. Osiągana produkcja (uprawy) zależy także od metody. Wyróżnia się metodę intensywną, polegającą na podnoszeniu nakładów na produkcję na gruntach już eksploatowanych, oraz metodę ekstensywną, polegającą na włączaniu do produkcji nowych terenów. Jako że powierzchnia ziemi jest ograniczona, to jeśli gleby klasy I są już wykorzystywane, włącza się do upraw coraz gorsze gleby, które przynoszą mniejsze zyski. Sformułowano nawet tzw. prawo malejących krańcowych przychodów z ziemi, które mówi o tym, że każda kolejna zatrudniona jednostka ziemi przynosi coraz mniejsze przyrosty produkcji. Jeśli więc popyt na żywność rośnie, to producenci zmuszeni są do sięgania do coraz gorszych gleb (II i III klasy). Uzyskanie takiej samej wielkości produkcji z gorszej gleby co na glebie klasy I wymaga zaangażowania znacznie większej ilości kapitału i pracy. Koncepcja ta zakłada także, że obie metody: intensywna i ekstensywna zrównują się (marginalne produkcyjności wyrównują się). Z kolei ceny produktów spożywczych przyjmują poziom kosztów produkcji na najgorszych glebach. Tym samym prowadzenie produkcji na glebach lepszych daje nadwyżkę, która przekłada się na wielkość renty gruntowej. Np. jeśli przyjmiemy, że jednostka pracy i kapitału równa się 240 zł, to cena jednostkowa wyniesie 3 zł/q (produkt krańcowy na glebie klasy II wynosi 80 q). W związku z tym renta dla gruntów klasy I wyniesie 90 zł, a dla gruntów klasy II - 30 zł. Można też zauważyć zależność następującą: jednostka pracy i kapitału na ziemiach klasy I, II i III daje tę samą produkcję, co trzy jednostki pracy i kapitału na glebie klasy I.

Nakład pracy i kapitału Produkt całkowity na glebie klasy: Produkt marginalny na glebie klasy: I II III I II III 1 100 90 80 100 90 80 2 190 170 - 90 80 - 3 270 - - 80 - -

Jak wynika z przedstawionego przykładu poziom renty gruntowej zależy od ceny towaru oraz od popytu na niego. Poziom cen produktów rolnych decyduje o wielkości renty gruntowej, a nie odwrotnie. Jeśli popyt na produkty wzrasta, to rosną koszty produkcji ze względu na konieczność sięgania po gorsze grunty, to powoduje wzrost cen towarów, a w konsekwencji także renty gruntowej.

Teoria renty gruntowej Ricarda w praktyce •Argument: wprowadzenie ceł (lub ich wzrost) na żywność w Anglii spowoduje spadek importu, zwiększenie inwestycji w angielskie rolnictwo, wzrost rodzimej produkcji i spadek cen żywności. •Kontrargument Ricarda: cła spowodują konieczność produkcji na mniej urodzajnych działkach, wzrost kosztów produkcji, wzrost rent i cen zboża. •Wniosek: protekcjonizm jest szkodliwy dla konsumentów 4. Teoria Płacy Płaca stanowi wynagrodzenie ludzi za wykonaną pracę - jest więc ceną jednostki pracy, kształtowaną na rynku pracy. Poziom płacy zależy z jednej strony od kosztów życia - musi zapewnić utrzymanie pracownika i jego rodziny (tzw. płaca naturalna), z drugiej strony - od gry popytu i podaży na rynku pracy (tzw. płaca rynkowa). Jako że płaca jest ceną za pracę, czyli za towar podlegający wymianie na rynku pracy, oznacza to, że podlega tym samym prawom co inne towary. W związku z tym zmiana popytu bądź podaży pracy przekłada się na zmianę płacy. Poza tym w przypadku rynku pracy mamy do czynienia także ze zjawiskiem przyrostu naturalnego, który decyduje o podaży pracy. Z kolei przyrost naturalny zależy od warunków życia, a te uzależnione są od poziomu płacy. Przyjmuje się, że wyższe płace stwarzają warunki do wzrostu przyrostu naturalnego, który w przyszłości przyniesie wzrost podaży pracy. Im wyższe płace, tym mniejsze zyski z tytułu kapitału.

5. Ilościowa teoria pieniądza

Ricardo był przeciwnikiem inflacji i domagał się dla pieniądza papierowego pokrycia w złocie, co znalazło odbicie w jego teorii obiegu pieniądza. Uważał, że każdy nadmiar pieniądza ponad ilość niezbędną do obiegu powoduje wzrost cen towarów. Istnieje zatem relacja między ilością pieniądza i poziomem cen. Duża ilość pieniądza w obiegu ma wpływ na wzrost cen, a wolna wymiana międzynarodowa sprawia, że wyższe niż w innych krajach ceny towarów automatycznie wpływają na wzrost importu, co z kolei powoduje odpływ z kraju złota.

6. Teoria przewagi komparatywnej

Przewaga komparatywna (przewaga względna) to przewaga uzyskana dzięki zdolności do produkowania wyrobu po niższym koszcie, niż konkurent. To samo dotyczy gospodarki światowej. Każdy kraj powinien produkować i eksportować te dobra, które wytwarza najbardziej efektywnie w porównaniu z innymi krajami. Specjalizacja i handel zależne są od przewagi komparatywnej a nie absolutnej. Istotą teorii Ricarda jest twierdzenie, że wymiana międzynarodowa może być korzystna dla obu partnerów także w sytuacji, gdy jeden z krajów wytwarza większość towarów taniej niż drugi. Do uzyskiwania korzyści z handlu międzynarodowego wystarczy bowiem istnienie względnych różnic w kosztach wytwarzania (wydajności produkcji) w obu krajach. Przykład: Załóżmy, że Polska i Niemcy produkują dwa towary: miedź i wino. Jednakże koszty produkcji nie tylko wina, ale i miedzi są niższe w Niemczech. Inaczej mówiąc, Niemcy są bardziej wydajne zarówno w produkcji wina, jak i miedzi (por tabela). Tabela = Względne różnice jako podstawa handlu międzynarodowego Kraje Miedź Wino Polska 8t/1 dzień 4 beczki/1 dzień Niemcy 9t/1 dzień 18 beczek/1 dzień W myśl teorii kosztów absolutnych handel między obu krajami nie powinien istnieć, gdyż Niemcy produkują taniej zarówno wino, jak i miedź. Jednakże według Ricarda wymiana korzystna dla obu krajów jest możliwa także w tym przypadku. Zarówno Polska, jak i Niemcy są zmuszone do wytwarzania obu towarów. Towary te będą wymieniane na siebie na poszczególnych rynkach według relacji wynikających z nakładów pracy niezbędnych do ich produkcji. Te zaś będą wynosić:

• w Polsce - 1 tona miedzi na 0,5 beczki wina lub 1 beczka wina na 2 tony miedzi,
• w Niemczech - 1 tona miedzi na 2 beczki wina lub 1 beczka wina na 0,5 tony miedzi. Możemy je także zapisać skrótowo jako 1M = 0,5 W lub lW = 2Mw Polsce oraz 1M=2W lub 1W= 0,5M w Niemczech. Jeżeli przyjrzeć się tym relacjom, to już na pierwszy rzut oka można zauważyć, że wyrażona w winie cena miedzi na rynku niemieckim jest atrakcyjna dla polskiego producenta tego towaru. Z kolei dla niemieckiego producenta wina wyrażona w miedzi cena tego towaru występująca w Polsce jest także korzystniejsza niż na rynku krajowym. Stąd też, mimo że w ujęciu absolutnym Niemcy są bardziej wydajne w produkcji wina i miedzi, oba kraje mogą w dalszym ciągu korzystnie wymieniać te towary między sobą. Jednym ze stosunków wymiennych zapewniających obu krajom korzyści jest relacja 1W= 1M, a więc taka sama, jak w poprzednim przykładzie. Podstawą wymiany międzynarodowej nie musi być występowanie absolutnych różnic w kosztach (wydajności produkcji) takich samych towarów w dwóch krajach. Korzystna dla obu stron wymiana, co jako pierwszy zauważył Ricardo, może mieć bowiem miejsce także wówczas, gdy między krajami występują w tej dziedzinie różnice względne. Gdy, mówiąc obrazowo, kraj będący tańszym (wydajniejszym) producentem obu towarów nie ma nad droższym (mniej wydajnym) producentem jednakowej przewagi w produkcji obu dóbr. Jean Baptiste Say (1767-1832) francuski przedsiębiorca i ekonomista. Ukończył studia handlowe w Anglii, gdzie poznał prace Adama Smitha, będąc członkiem komisji finansów zajmował się publicystyką gospodarczą i polityką. Wskutek konfliktu z Napoleonem I został zmuszony do rezygnacji ze stanowiska. Następnie założył przędzalnię bawełny, w której pracował nawet fizycznie. Od 1815 wykładał ekonomię w Ateneum, następnie został profesorem Collège de France.Przyjmując za Smithem, że przedmiotem zainteresowań ekonomii jest proces tworzenia bogactwa, Say skonstruował własny, w wielu punktach odmienny od Smithowskiego, system poglądów składający się z trzech części: teorii wytwarzania bogactwa, teorii podziału i teorii konsumpcji. Sformułował teorię prawa rynków, autor „Traktatu o ekonomii politycznej” (1814). „Prawa rynków” Saya Według Saya prawo rynków sprowadza się do tego, że podaż sama stwarza popyt (zakłada podażowy charakter gospodarki narodowej – popyt jest bierny i zawsze dostosowuje się do podaży). Wynika to z faktu, że koszty produkcji ponoszone przez producentów są jednocześnie zapłatą dla pracowników i podwykonawców, a tym samym są przeznaczone na konsumpcję. Zakłada się, że oszczędności gromadzone przez podmioty są niczym innym jak odroczoną konsumpcją. Say zakłada też, że rynek działa w warunkach wolnej konkurencji. W takiej sytuacji kryzys nadprodukcji może wystąpić jedynie w obliczu czynników zewnętrznych, np. klęsk żywiołowych. Prawo rynków Saya wywołało bardzo wiele dyskusji wśród późniejszych ekonomistów, stając się jednym z podstawowych postulatów nurtu klasycznego w ekonomii. Podsumowanie W ekonomii klasycznej zaprezentowany został pogląd, że ludzie mogą bezpiecznie prowadzić swoje interesy ekonomiczne. Głównym problemem tego nurtu było bogactwo, postrzegane jako wynik pracy ludzkiej. Zapoczątkowany został podział pracy, co zwiększało produkcyjność robotników i zmniejszało czas, a to w efekcie prowadziło do zwiększenia produkcji. Praca została podzielona na pracę produkcyjną i pracę nieprodukcyjną. Ważnym osiągnięciem ekonomii klasycznej w duchu Adama Smitha i Dawida Ricardo było propagowanie idei wolnego handlu, wolnych stosunków gospodarczych. Popularność ekonomii klasycznej widoczna była zwłaszcza w dziewiętnastowiecznych kręgach politycznych. W tym czasie powoływanie się na Bogactwo narodów było czymś naturalnym i „w dobrym tonie”. Koniec funkcjonowania ekonomii klasycznej przypada na początek lat siedemdziesiątych XIX wieku.