“Ballady i romanse” to cykl poezji Adama Mickiewicza napisany w 1822 roku podczas pobytu w Kownie. Utwory te są początkiem epoki Romantyzmu w Polsce, a głównymi wartościami romantyzmu zresztą podobnie jak w średniowieczu jest uczucie, zasady i honor.

W balladzie „Świtezianka” poeta poruszył problem winy i kary. Akcja powieści rozgrywa się nad jeziorem Świteź gdzie wieczorem podczas gdy wokół panuje półmrok spotyka się dwoje młodych zakochanych. Wiemy o tym że młodzieniec jest strzelcem natomiast na temat kochanki nie mamy żadnych informacji, autor chce abyśmy sami odpowiedzieli sobie na pytanie kim ona może być i skąd się pojawiła nad jeziorem: „Skąd przyszła? - darmo śledzić kto pragnie, Gdzie uszła? - nikt jej nie zbada”. Młoda kobiet jest postacią bardzo tajemniczą i zmysłową: „Powiedz mi piękna luba dziewczyno”. Strzelec jest oczarowany jej piękną urodą i wdziękiem. Młodzieniec bardzo pragnie dziewczyny: Zostań się lepiej z tym, kto cię kocha, Zostań się o luba! ze mną”. Kochanka jest jednak osobą nieufną i prosi młodzieńca o złożenie jej przysięgi wierności. Chłopiec przy blasku księżyca przysięga że będzie jej wierny do końca życia. Jednak okazuje się że stara przepowiednia brzmiąca: „Słowicze wdzięki w mężczyzny głosie,A w sercu lisie zamiary”, się sprawdza i młodzieniec jeszcze tego samego wieczoru zauroczył się inną kobietą”. Po złożeniu przysięgi Strzelec przechadza się nad jeziorem Świteź i rozmyśla o swoje ukochanej której obiecał dotrzymać słowa, jest pogrążony w żalu i tęsknocie. Nagle z jeziora wyłania się przepiękna kobieta o nieskazitelnej urodzie i namawia go aby porzucił smutki: „Daj się namówić czułym wyrazem, Porzuć wzdychania i żale”. Pomimo swych wątpliwości, poddaje się przyjemności i podąża w ślad za nieznajomą. Okazuje się jednak że ową piękną kobietą jest ta sama dziewczyna której tego wieczoru złożył przysięgę wierności. Kobieta chciała się przekonać czy uczcie Strzelca jest prawdziwa i po poznaniu prawdy pragnie zemsty: „Surowa ziemia ciało pochłonie, Oczy twe żwirem zagasną”.

Podsumowując, ballada posiada przesłanie że nielojalnego człowieka zawsze spotyka surowa kara, a za swoje grzechy trzeba odpokutować. Ważną role w balladzie odgrywa również natura, która jest świadkiem zachodzących dookoła wydarzeń. Jezioro przyglądało się zakochanym a drzewo obserwowało pokutę i ból strzelca. W świecie w którym żyją bohaterowie niema miejsca na bezkarność i brak sprawiedliwości a za każdą winę trzeba odpowiedzieć.