Typy genetyczne jezior

Celem niniejszej pracy jest przybliżenie, oraz scharakteryzowanie poszczególnych typów genetycznych jezior. Jezioro według E. Bajkiewicz-Grabowskiej i Z. Mikulskiego „jest naturalnym zbiornikiem śródlądowym. Jest to wypełnione wodą zagłębienie terenu (misa lub czasza jeziorna), o brzegach ukształtowanych pod wpływem falowania i prądów wodnych”. W kategorii czasu geologicznego jezioro jest zjawiskiem młodym i krótkotrwałym. Większość współczesnych jezior powstała w czwartorzędzie (1-2 mln lat temu), tylko nie liczne wywodzą się ze schyłku trzeciorzędu. Powierzchnia wszystkich jezior na świecie wynosi ok. 2,7 mln km2, co stanowi ok. 1,8% powierzchni lądów; magazynują one 176, 4 tys. km3 wody. W Polsce jest około 7100 jezior o powierzchni powyżej 1 hektara, i zajmują one powierzchnię ok. 3,2 tys. km2, co stanowi 1,02% jej obszaru. Istnieje wiele podziałów jezior m.in. ze względu na zasolenie, zasilanie wodą, chemizm, temperaturę, produktywność, jednak najszersza klasyfikacja opiera się na genezie misy jeziornej. Określenie genezy jeziora, właściwie mis jeziornych jest ważne ze względów poznawczych, pozwala też na szacunkowe określenie wieku zbiornika, kierunków jego ewolucji, cech fizyczno-chemicznych wód, a także umożliwia ustalenie związku z jego zlewnią. Wyróżnia się różne typy i podtypy jezior. Główna klasyfikacja jezior dzieli je na jeziora endogeniczne (powstałe w wyniku procesów działających wewnątrz skorupy ziemskiej) i egzogeniczne (powstałe na skutek procesów działających na powierzchni skorupy ziemskiej). Ja zajmę się jednak omówieniem tej drugiej grupy gdyż jeziora endogeniczne takie jak tektoniczne i wulkanicznie nie występują w Polsce. Natomiast najważniejsze jeziora egzogeniczne występujące w Polsce to: Jeziora krasowe powstające w zapadliskach terenu lub lejach krasowych oraz na obszarach zbudowanych ze skał łatwo rozpuszczalnych (soli, gipsów, wapieni). Ich misy zalegają w lejach, uwałach, ponorach, bądź poljach krasowych i bywają zazwyczaj odwadniane przez systemy ponorów. Są to jeziora Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Jeziora rzeczne są to tzw. a) starorzecza powstałe z odciętych meandrów od koryta rzecznego. Są płytkie, wąskie o wydłużonym sierpowatym kształcie (np. Jezioro Czerniakowskie). b) jeziora boczne powstają w przypadku, gdy następuje odkładanie osadów przez dopływ do rzeki głównej w tak dużej ilości, że nie może ich usunąć główny nurt, bądź też, gdy osady głównego cieku są deponowane jako wały przykorytowe, a zatamowana woda ma wyższy poziom niż ciek dopływowy. c) jeziora deltowe powstają w płytkich obniżeniach między odnogami rzeki. Są płytkie i mają bagniste, zarastające brzegi (np. Drużno, Dąbie). d) jeziora w zagłębieniach między wydmami, tworzące się w przypadku, gdy płytko zalega nieprzepuszczalne podłoże. Są to zazwyczaj zbiorniki płytkie, mają wydłużony kształt nawiązujący do przebiegu wydm. Przy niewielkich opadach atmosferycznych i obniżeniu zwierciadła wód podziemnych mogą mieć charakter okresowy lub epizodyczny. Jeziora Palić, Ludasz i Siano koło Suboticy. e) jeziora zaporowe możemy również zaliczyć do antropogenicznych powstałe w efekcie zatamowania odpływu wód przez przemieszczające się wydmy i podparcie wód. Jeziora przybrzeżne powstałe przez oddzielenie od morza niewielkich zatok, limanów, lagun i zalewów za pomocą wałów brzegowych, wydm lub osadów rzecznych (np. Łebsko, Gardno, Jamno) Jeziora eoliczne powstają w zagłębiach między wydmami, w skutek wywiewania przez wiatr skał sypkich lub ich nawiania. Są zasilane prawie wyłącznie wodami atmosferycznymi. Są małe dość płytkie i często ulegają wysychaniu. (jeziora w Puszczy Kampinoskiej). Jeziora antropogeniczne są to np. zbiorniki zaporowe, zalane wyrobiska skalne powstałe głównie na wskutek działalność człowieka lub na przykład ze spiętrzenia wód na zaporze wodnej (Jezioro Włocławskie). Jeziora polodowcowe są już ostatnią przeze mnie omawianą największą grupą jezior w Polsce. Większość z nich powstała podczas ostatniego zlodowacenia w wyniku erozyjnej i akumulacyjnej działalności…