Współczesny świat ma ogromne potrzeby energetyczne. Surowcem spełniającym z nawiązką kryteria: ilości zasobów, ich dostępności i jakości pozyskiwanego surowca, jest węgiel brunatny i węgiel kamienny. Surowce energetyczne są i będą najważniejszymi atutami dla świata, Europy, a tym bardziej dla Polski w XXI wieku. Kraj, który będzie posiadał własne surowce będzie niezależny energetycznie. Światowe zapotrzebowanie na samą energię elektryczną do połowy XXI wieku zwiększy się ponad dwukrotnie. Dziś kraje najwyżej rozwinięte z producentów zmieniły się w największych importerów surowców energetycznych, co niestety może negatywnie wpływać na ich stabilną sytuację ekonomiczną. Tym wyraźniej widać zwiększającą się rolę rodzimych, tanich i łatwo pozyskiwanych surowców energetycznych, mogących z powodzeniem zastąpić dotychczasowe dostawy ropy i gazu dla potrzeb energetyki krajów wysoko rozwiniętych. Rozwój społeczny i gospodarczy każdego państwa wiąże się ze zwiększonym zapotrzebowaniem na energię. Rozwój nowoczesnej gospodarki, a przede wszystkim przemysłu, stał się moż¬liwy dzięki wykorzystaniu surowców energetycznych (paliw kopalnych, zwa¬nych także nośnikami energii): węgla kamiennego i brunatnego, potem ropy naftowej, gazu ziemnego, a ostatnio - uranu. Surowce energetyczne należą do najczęściej sprzedawanych i kupowanych towarów na świecie. Sama ropa naf¬towa stanowi około 1/4 wartości światowego handlu. Ropa naftowa jest obecnie najważniejszym surowcem energetycznym, często określanym mianem surowca strategicznego. W bilansie energetycznym świata wysunęła się na pierwsze miejsce w latach 60. i pozostaje na nim do dziś, mimo rosnącej roli innych nośników energii. Jej znacznie jako surowca energetycznego wynika z dużej kaloryczności (10 000 - 11 500 kcal/kg), niskich kosztów wydobycia i transportu. Najważniejsze obszary roponośne to: rejon Zatoki Perskiej - Arabia Saudyjska, Iran, Irak, Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie, co stanowi 67% światowych zasobów; Rosja; rejon Zatoki Meksykańskiej i Morza Karaibskiego, północna Afryka. Zasoby ropy naftowej są trudne do oszacowania - obecnie określa się je na 135 mld t. w porównaniu z zasobami węgla, które określa się na kilka bilionów ton, można je uznać za niewielkie. Jeśli zachować obecne tempo wydobycia ropy naftowej w wysokości około 3 mld ton, surowca tego może zabraknąć w połowie XXI w. Dlatego zaczęto prowadzić kosztowniejszą eksploatację z obszarów mniej dogodnych, np. złóż podmorskich oraz poszukiwać nowych zasobów, np. w Amazonii, rejonie Zatoki Gwinejskiej i na Dalekim Wschodzie. Obecnie najważniejszym obszarem wydobycia ropy naftowej jest rejon Bliskiego Wschodu, z którego pochodzi blisko 1/3 światowej produkcji. Generalnie produkcja tego surowca wykazuje stosunkowo dużą koncentrację - dominuje kilkunastu liczących się na rynku producentów. Drugą charakterystyczną cechą jest fakt, że rejony największego wydobycia ropy naftowej w większości nie pokrywają się z obszarami największego na nią zapotrzebowania. Stąd ponad 50% pozyskiwanego surowca jest przedmiotem międzynarodowego handlu. Wszystkie państwa posiadające własne zasoby ropy naftowej są dzisiaj potęgami gospodarczymi. Oprócz niezależności energetycznej, czerpią ogromne zyski z eksportu ropy naftowej, która jest niezbędnym surowcem mineralnym dla niemal wszystkich światowych gospodarek. Świadczą o tym konflikty, które rozgrywają się właśnie o złoża ropy naftowej, zarówno o te na lądach, jak i na dnie morskim. Ponadto wydobycie ropy naftowej i transport jest dużo tańsze niż w przypadku węgla kamiennego. Polska niestety ma niewielkie złoża ropy naftowej, co stawia nasz kraj w niekorzystnym położeniu, gdyż zapotrzebowanie przemysłu na ten surowiec jest ogromne, krajowe wydobycie ropy w ilości ok. 300 tys. ton zaspokaja zaledwie 2% potrzeb krajowych, stąd też importujemy go przede wszystkim z Rosji, Ukrainy, Algierii czy Norwegii. Ropa naftowa jest towarem wysoce pożądanym na światowych rynkach, jej cena wpływa na sytuację gospodarczą wielu krajów świata, co za tym idzie decyduje o poziomie cen wielu produktów z niemal wszystkich gałęzi gospodarczych. Ostatnie lata pokazały jakie znaczenie ma posiadanie własnych złóż ropy naftowej i jakie są konsekwencje dla kraju, który nie ma ich wcale, bądź ma znikome zasoby, jak Polska. Aby móc sprawnie dystrybuować ropę naftową i wykorzystywać jej walory energetyczne niezbędne jest zbudowanie sieci przesyłowych i rafinerii. Gaz ziemny Surowcem energetycznym, który współcześnie nabiera dużego znaczenia jest gaz ziemny(zazwyczaj spotykany razem z ropą naftową), ze względu na znikomy negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze oraz łatwość w transporcie tego surowca. Obecnie około 90% wydobywanego gazu przeznaczone jest dla celów energetycznych. W przyszłości będzie najprawdopodobniej wzrastać, między innymi ze względu na jego wysoką kaloryczność (4,5 - 9,0 tys. kcal/m3). Wydobycie gazu ziemnego odbywa się w niewielu krajach świata. Z reguły są to kraje wysoko rozwinięte, które mogą przeznaczyć odpowiednie kapitały nie tylko na eksploatację, ale także na budowę sieci przesyłowych- gazociągów. W światowym handlu gazem ziemnym najważniejszą rolę odgrywają właśnie gazociągi, stąd Rosja - największy eksporter gazu na świecie przesyła go do Europy Środkowo- Wschodniej i Europy Zachodniej. Rosja, tak jak to można było oczekiwać po jej zasobach, zajmuje pierwsze miejsce na liście eksporterów (razem z satelitarnymi państwami azjatyckimi dostarcza 33 proc. gazu ziemnego w obrocie międzynarodowym); kraje Bliskiego Wschodu, a przede wszystkim Iran, Katar, Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie, na terenie których mamy aż 40 proc. udokumentowanych zasobów gazu, jako eksporterzy tego surowca jak dotychczas w jego światowym obrocie nie mają większego znaczenia. Stany Zjednoczone, największy konsument i importer na świecie. W przeciwieństwie do większości pozostałych krajów, wykorzystywanie gazu ziemnego jako jednego z podstawowych surowców energetycznych. Obecnie gaz ziemny zabezpiecza około 25 proc. potrzeb energetycznych tego kraju.

Stany Zjednoczone są w tej dobrej sytuacji, że same posiadają znaczne złoża tego surowca, dzięki którym zaspakajają około 85 proc. swego zapotrzebowania. Jednakże konsumpcja gazu jest tam tak olbrzymia, że niezbędny stał się import uzupełniający. Najważniejszym eksporterem gazu do USA jest sąsiednia Kanada, skąd gazociągami dostarcza się przeszło 100.000 m3 gazu rocznie. Pokrywa to około 12-13 proc. potrzeb. Pozostałe 2,5-3 proc. to dostawy skroplonego gazu, przy czym główne z Trynidad i Tobago, i znacznie mniej z Algierii oraz z Egiptu. Drugim krajem na liście najważniejszych importerów są Niemcy. Również ten kraj posiada złoża gazu ziemnego, które jak dotychczas zabezpieczają około 16 proc. zapotrzebowania. Przeszło 35 proc. potrzeb pokrywa import z Rosji, dokonywany przy pomocy gazociągów. Innymi głównymi dostawcami są Norwegia (25 proc.- gazociągami) oraz Holandia (20 proc. - gazociągiem).

Japonia, jak również Korea Południowa, nie mają własnych złóż, w związku z czym są całkowicie zależne od importu. Jak dotychczas całość dostaw dokonywana jest w postaci skroplonego gazu, pochodzącego w przypadku Japonii z Indonezji, Malezji, Australii oraz z Bliskiego Wschodu, a w przypadku Korei Południowej - z Indonezji, Malezji i Bliskiego Wschodu. W Polsce zasoby gazu ziemnego są niewielkie, zwłaszcza w obliczu zapotrzebowania na surowiec, stąd też duże ilości gazu ziemnego sprowadzamy z zagranicy. Rodzime zasoby gazu ziemnego kształtują się na poziomie około 150 miliardów m3, przy czym rocznie wydobywamy blisko 5000 m3(dane za rok 2003), a z roku na rok zapotrzebowanie na gaz ziemny wzrasta. Krajowy gaz ziemny pokrywa zaledwie 30% zapotrzebowania na surowiec, dlatego też importujemy gaz, przede wszystkim z Rosji i Ukrainy.

Węgiel kamienny Węgiel kamienny jest obecnie największym nośnikiem energii pierwotnej na świecie a jego udział w całkowitej jej produkcji wynosi 35%. Najbardziej zasobne w złoża węgla są: Region Pacyfiku, Europa i Ameryka Północna. Dużą zaletą węgla jako surowca energetycznego jest jego stosunkowo równomierne rozmieszczenie na kontynentach, co zwiększa konkurencyjność oraz zapewnia bezpieczeństwo dostaw. Złoża leżące w granicach byłego ZSRR oraz Ameryki Północnej stanowią około 50% światowych zasobów tego surowca . Pięciu największych producentów tego surowca dostarcza ok. 75% światowego wydobycia. Światowe zasoby węgla kamiennego są znacznie większe niż ropy naftowej. Ich rozmieszczenie różni się istotnie od rozmieszczenie złóż ropy naftowej. Największe wydobycie węgla kamiennego notuje się w Chinach, Stanach Zjednoczonych i Indiach. Na te trzy państwa przypada 2/3 produkcji światowej Kraje te posiadają ok. 45 % udokumentowanych światowych zasobów węgla kamiennego. Największym producentem węgla kamiennego na świecie są Chiny. Elektroenergetyka chińska oparta jest w 85 % węglu kamiennym, tak więc Chiny przeznaczają na eksport jedynie niewielką część wydobycia. Drugim światowym producentem i eksporterem węgla kamiennego są Stany Zjednoczone. Trzecim producentem węgla kamiennego na świecie są Indie, które wydobywają węgiel kamienny głównie w Zagłębiu Damodar w północno-wschodniej części kraju. Liczącym się producentem węgla kamiennego na świecie jest RPA. Jest to jedyne państwo afrykańskie dysponujące wielkimi, rozpoznanymi zasobami węgla kamiennego. Rosja najwięcej węgla wydobywa w Zagłębiu Kuźnieckim, położonym w południowej części Zachodniej Syberii. Większość węgla z tego zagłębia wywozi się do Uralskiego Okręgu Przemysłowego. Największym eksporterem węgla kamiennego na świecie jest Australia. Największym odbiorcą węgla australijskiego jest Japonia. Węgiel kamienny w warunkach Polski jest surowcem strategicznym, ponieważ ponad 50% energii elektrycznej wytwarzanej w kraju, pochodzi obecnie z elektrowni użytkujących węgiel kamienny. Obecnie udokumentowane zasoby przemysłowe w kopalniach czynnych przekraczające 5 mld t powinny pozwolić na zaspokojenie krajowego zapotrzebowania na ten surowiec w najbliższych kilkunastu latach. Do roku 2020 wobec wyczerpania zasobów planowane jest zamknięcie co najmniej 8 istniejących kopalń węgla kamiennego. Utrzymanie obecnego poziomu produkcji po roku 2020 będzie możliwe pod warunkiem poniesienia kosztownych nakładów inwestycyjnych na udostępnienie głębszych poziomów eksploatacyjnych w pozostałych kopalniach czynnych, a także –w dalszej perspektywie –budowy 3–5 nowych kopalń. W Polsce węgiel kamienny otrzymał status surowca strategicznego, ze względu na fakt, iż zaspakaja aż 65 procent zapotrzebowania energetycznego państwa. Obecnie zauważa się tendencję spadkową w wydobyciu węgla kamiennego, gdyż w 1994 roku wydobycie wynosiło 132 miliony ton, a już 5 lat później spadło aż o dwadzieścia milionów ton. Szacuje się, że Polska posiada jedne z największych zasobów węgla kamiennego na świecie. Z tego powodu Polska zajmowała przez kilka lat miejsce w światowej czołówce krajów o największym wydobyciu tego surowca. Przyczynami zmniejszenia wydobycia węgla kamiennego w Polsce jest między innymi zamykanie nierentownych kopalń, używanie energooszczędnych jak również surowco- oszczędnych technologii, większe użycie innych źródeł energii, wyczerpanie niektórych złóż oraz przyczyny ekologiczne, takie jak chęć zmniejszenia emisji dwutlenku węgla.

Węgiel brunatny Największym producentem węgla brunatnego na świecie są Niemcy z wydobyciem około 170 mln ton, na drugim miejscu plasuje się Indonezja z wydobyciem około 163 mln ton, a Polska na ósmym miejscu 56,5 mln ton. Węgiel brunatny jest eksploatowany w niewielu krajach, głównie na potrzeby lokalne. Najwięcej, bo około 20% rocznego globalnego wydobycia węgla brunatnego przypada na Niemcy. Następnymi potentatami są: Indonezja, Rosja, Stany Zjednoczone, Polska, Czechy, Grecja, Turcja, Australia, Chiny, Rumunia, Kanada, Bułgaria, Indie, Tajlandia, Węgry. W naszym kraju rozpoznano ponad 150 złóż i obszarów węglonośnych, udokumentowano ponad 14 mld ton zasobów w złożach pewnych, ponad 60 mld ton w zasobach oszacowanych, a możliwości występowania paliwa w obszarach potencjalnie węglonośnych ocenia się na 140 mld ton. Ze względu na ilość, jakość i dostępność zasobów możemy przyjąć, że węgiel brunatny będzie pełnił rolę strategicznego paliwa w polskiej energetyce przez co najmniej 50, a nawet 100 lat. Ustalając źródła pokrycia polskich potrzeb energetycznych, nadrzędnymi kryteriami powinny być kryteria ekonomiczne, powiązane z maksymalnym wykorzystaniem własnych źródeł surowców. Właściwe podejście do rozwiązywania tego tematu pozwoliłoby na utrzymanie aktywności zawodowej tysięcy ludzi, związanych z wydobyciem i przetwarzaniem krajowych surowców energetycznych na energię elektryczną. Rozpatrując kryteria konkurencyjności ekonomicznej należy stwierdzić, że węgiel brunatny jest dziś liderem w tej kategorii, bowiem koszty wytworzenia energii elektrycznej z węgla brunatnego są około 20% niższe niż te same koszty dla węgla kamiennego. W Polsce węgiel brunatny jak i kamienny nie tylko pozostaje najtańszym źródłem energii, ale też jedynym, dzięki któremu jesteśmy jako kraj samowystarczalni pod względem energetycznym. Uran Rudy uranu jako surowca energetycznego zaczęto używać dopiero w drugiej połowie XX wieku. W miarę rozbudowy elektroenergetyki jądrowej zainteresowanie nimi wzrastało. Największym wydobyciem uranu odznacza się Kanada, która dostarcza ponad 30 % tego surowca. Znaczącymi państwami w wydobyciu uranu są ponadto Stany Zjednoczone, Rosja, Namibia, RPA, oraz Australia. Ilość uranu nadającego się do wydobycia zależy głównie od ceny, jaką gotowi jesteśmy za uran płacić. Przez wiele lat cena uranu była niska, rzędu 25-50 USD/kg, co nie sprzyjało prowadzeniu eksploracji i zagospodarowywaniu nowych złóż uranu. Obecnie cena uranu wzrosła znacznie, co spowodowało wzrost intensywności poszukiwań uranu a jednocześnie umożliwiło otwarcie i eksploatację kopalni, które przedtem były nieopłacalne. Wszystkie bogate w uran złoża na świecie zawierają prawie 16,9 mln ton uranu. Pozwoli to na zapewnienie dostaw paliwa uranowego przez nawet 300 lat. Tylko złoża już eksploatowane, przy obecnym tempie ich wykorzystania - ok. 66,5 tys. ton uranu rocznie - wystarczą na 85 lat. Na 200-300 lat pracy istniejących elektrowni jądrowych wystarczą światowe zasoby uranu. Jeśli cena surowca wzrośnie, ten okres się wydłuży, bo opłaci się eksploatacja gorszych złóż .

Rozmieszczenie zasobów surowców energetycznych na świecie odbiega od lokalizacji głównych ośrodków przemysłowych i obszarów zurbanizowanych, które pochłaniają przeważającą część ogólnego zużycia energii i wykazują stale rosnące niedobory. Obszarami największych deficytów surowców energetycznych są: -Europa Zachodnia, gdzie liczące się nadwyżki tych surowców mają już tylko Norwegia i Wielka Brytania; -Japonia, Korea Południowa, Singapur i Tajwan; -Stany Zjednoczone. Europa Zachodnia zaspokaja samodzielnie swoje potrzeby energetyczne tylko w ok. 60%. Ogromy deficyt w bilansie energetycznym tego wysoko rozwiniętego regionu jest pokrywany importem ropy naftowej i gazu ziemnego z krajów Zatoki Perskiej, Afryki Północnej, Zatoki Gwinejskiej i Rosji oraz w mniejszym stopniu z Meksyku i Wenezueli. Ponadto importuje się węgiel kamienny ze Stanów Zjednoczonych, Australii, RPA i Polski oraz uran z Kanady, USA, Australii i RPA. Japonia zaopatruje się w ropę naftową na Bliskim Wschodzie, w Indonezji i Brunei. Węgiel kamienny przywozi z Australii, USA, RPA i Chin. Uran z RPA i Kanady. Jest państwem o stosunkowo największym deficycie surowców energetycznych, gdyż samodzielnie pokrywa tylko niecałe 20% swoich potrzeb w tej dziedzinie. Stany Zjednoczone przywożą ropę naftową i gaz ziemny z Wenezueli, Meksyku, Ekwadoru, krajów Bliskiego Wschodu i Zatoki Gwinejskiej. Duże znaczenie w dostawach nośników energii do tego kraju - ropy naftowej, gazu ziemnego i uranu- ma Kanada. Ponadto USA importują duże ilości rud uranu z Brazylii, RPA czy Australii. Kraje wysoko rozwinięte importują większość brakujących im surowców energetycznych z regionów najbliżej położonych. Zapleczem energetycznym Europy Zachodniej jest Bliski Wschód, Afryka; Japonii - Bliski Wschód, Australia i południowo- wschodnia Azja; zaś Stanów Zjednoczonych- Ameryka Łacińska i Kanada. W ostatnich latach daję się zauważyć tendencje do większego różnicowania geograficznego importu tych surowców, co z założenia służy osłabieniu monopolistycznej pozycji wielu ich dostawców. Udział poszczególnych nośników energii w bilansie energetycznym świata zmieniał się w różnych okresach. Inna jest również rola każdego ze źródeł energii w bilansach poszczególnych krajów. Różnice te są najczęściej podyktowane możliwościami surowcowymi, kapitałowymi, technologicznymi, a ostatnio również względami ekologicznymi.