1.Definicje handlu ludźmi i dzieci 1.1 Handel ludźmi Człowiek przez wieki był żywym towarem, nikogo to nigdy nie gorszyło a nawet nie dziwiło. Zjawisko traktowane jako naturalnym procesem zachodzącym w różnych cywilizacjach. Przetrwało to od starożytności do czasów współczesnych. W czasach antycznych występował pod postacią niewolnictwa. Pomimo kryminalizacji i penalizacji (tzn. uznania za przestępstwo i wprowadzenia kar za jego uprawianie) z końcem XIX wieku przez organizacje międzynarodowe, funkcjonuje nadal. Sytuacja pogorszyła się po 1989 roku, tzn. po upadku żelaznej kurtyny i otwarciu granic między byłymi państwami bloku ZSRR a Europą Zachodnią. Wydarzenie to wpłynęło bowiem na zintensyfikowanie przepływu ludności, wzmożenie działań międzynarodowych zorganizowanych grup przestępczych i, w rezultacie, na zwiększenie rozmiarów handlu ludźmi . Jest to jedno z najpoważniejszych wyzwań XXI, które godzi w naruszenie praw człowieka i jego godności. Wielkość czerpania zysku z handlu ludźmi jest trzecim co nielegalnym i dochodowym współczesnym biznesem zaraz po handlu narkotykami i handlu bronią. Zgodnie z art. 115 § 22 ustawy z 20 maja 2010 r. o zmianie ustawy Kodeks Karny, ustawy o Policji, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks Karny oraz ustawy Kodeks postępowania karnego handlem ludźmi jest:

• werbowanie, transport, dostarczanie, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osoby z zastosowaniem: 1)przemocy lub groźby bezprawne

2. uprowadzenia 3)podstępu
3. wprowadzenie w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania
4. nadużycia stosunku zależności, wykorzystania krytycznego położenia lub stanu bezradności
5. udzielenia albo przyjęcia korzyści majątkowej albo jej obietnicy osobie sprawującej opiekę lub nadzór nad inna osobą

• w celu jej wykorzystania, nawet za jej zgodą w szczególności w prostytucji, pornografii lub innych formach seksualnego wykorzystania, w pracy lub usługach o charakterze przymusowym, w żebractwie, w niewolnictwie lub innych formach wykorzystania poniżających godność człowieka albo w celu pozyskania komórek, tkanek lub narządów wbrew przepisom ustawy. Jeżeli zachowanie sprawcy dotyczy małoletniego, stanowi ono handel ludźmi, nawet gdy nie zostały użyte metody lub środki wymienione w punktach 1-6 . Pomimo, iż zjawisko handlu ludźmi jest coraz bardziej nagłaśnianie w Polsce i dostrzegane przez społeczeństwo oraz opinię publiczną, a instytucje odpowiedzialne za zapobieganie temu procederowi, podejmują różne działania, to nadal pozostaje wiele do zrobienia na tym polu.

1.2 Handel dziećmi Problem handlu dziećmi dotyczy całego wszystkich cywilizacji ich bardziej i zarówno tych mniej rozwiniętych. Rozwijane jest to na terenach wielu krajów, zanim dojdzie do skutku musi przejść wiele procederów. Handlarze dziećmi, wyszukują swoje ofiary w ich krajach pochodzenia następnie w sposób legalnych bądź nielegalny zostają przewożone przez kraje tranzytowe (przez terytorium danego państwa biegnie szlak handlu ludźmi, głównie ze wschodu na zachód) do kraju docelowego gdzie czeka już odbiorca. Według raportów międzynarodowych region Europy Wschodniej i Południowo-Wschodniej to jeden z najprężniej rozwijających się rynków handlu dziećmi na świecie, a terytorium Polski jest uznawane za jeden z głównych szlaków przerzutu ofiar handlu. Dzieci są sprzedawane do uprawiania prostytucji, żebractwa, nielegalnej adopcji, udziału w popełnianiu przestępstw. W proceder handlu są często zaangażowani członkowie ich rodzin lub znajomi . Art. 1 Konwencji o Prawach Dziecka definiuje „Dziecko” jako każdą istotę ludzką w wieku poniżej osiemnastu lat. Natomiast Protokół fakultatywny do Konwencji o Prawach Dziecka w sprawie Handlu Dziećmi, Dziecięcej Prostytucji i Dziecięcej Pornografii definiuje „Handel dziećmi jako jakiekolwiek działanie lub transakcję, w drodze której dziecko przekazywane jest przez jakąkolwiek osobę lub grupę osób innej osobie lub grupie osób za wynagrodzeniem lub jakąkolwiek inną rekompensatą”. W Polsce przestępstwo handlu dziećmi podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat (art. 253 par.1 K.K.). O zobowiązaniach Polski do ochrony osób, co do których istnieje ryzyko, że są ofiarami handlu mówi Ustawa o cudzoziemcach z 13 czerwca 2003 r. (DzU nr 128, poz. 1175) z późniejszymi zmianami i Ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (DzU nr 128, poz. 1176) z późniejszymi zmianami.

2. Etapy werbunku 2.1 Czynniki sprzyjające handlowi

Czynniki, które sprzyjają handlarzom mogącym wykorzystać każdą okazję do obrotu żywym towarem można je pogrupować na trzy grupy: W pierwszym w z nich problemu doszukujemy się w relacjach wewnątrzrodzinnych. Czynnikami podniesionego ryzyka staje się: rodzina patologiczna, brak opieki, wykorzystywanie seksualne i przemoc psychiczna oraz fizyczna, niestabilna sytuacja, ucieczki z domu, dysfunkcje rodzinne. Dzieci stają się zagubione i często poszukują innej alternatywy, ucieczka z domu jest jedną z nich. Dzieci ulicy są werbowane przez handlarzy, wyrabia im się sfałszowane dokumenty i stają się żywym towarem w rękach oprawców. Zaginięcia często się nie zgłasza albo zgłasza zbyt późno . Kolejnym czynnikiem ryzyka jest status społeczno – materialny rodzinny co ma charakter zewnętrzny. Nie obrazuje dziecka ani rodziny. Do tej kategorii czynników zaliczono: sieroctwo, status społeczny i materialny, wykształcenie rodziców. Najczęściej są to dzieci, które są samotne i którymi nikt się nie interesuje, które nie mają kontaktu z rodzicami lub też z kolegami. Dzieci z dobrych rodzin, ale rodziców ciągle nie ma bo są w pracy . Trzecią grupą stają się same dzieci a czynniki sprzyjające to: niepełnosprawność, wiek, stan zdrowia. Każde dziecko może stać się ofiarą handlu bez względu jaki czynnik będzie na to wpływał. Dziecko samo w sobie nie ma specjalnych cech a jego osobowość dopiero się kształtuje. Mniejsi obywatele społeczeństwa są bardziej podatni na manipulację, łatwiej z nimi nawiązać relację i przekonać do pewnych czynów, sprawca w ten sposób nawiązuje więź z potencjalną ofiarą .

2.2 Formy obrotem dziećmi

Istnieje wiele form obrotem dziećmi aby handlarze czerpali z tego jak największe zyski. Różnice socjalne między bogatymi państwami przemysłowymi, a tzw. Państwami rozwijającymi się i dawnego „bloku wschodniego” powodują iż dzieci stały się surowcem do wykorzystania . Dzieci są wykorzystywane w seksbiznesie do uprawiania prostytucji, używane do produkcji pornografii, która jest rozpowszechniana także w internecie. Usługi są znacznie tańsze i możliwość wyboru sprzyjają rozwijającemu się handlowi. Grupy przestępcze szybko znajdują klientów na takie okazję. Mniejsze dzieci są zazwyczaj zmuszane do żebractwa aby same sobie uzbierały pieniądze na wyżywienie a resztę zwracały, starsze natomiast zmuszane są do kradzieży a także przestępstw tj. handel narkotykami, napady głównie przestępczość kryminalna . Następnie sprzedaż w formie nielegalnych adopcji. Przykładem są bezpłodne pary nie chcą czekać na wielomiesięczne formalności związane z adopcją. Przez internet kontaktują się z matkami, od których później kupują nowo narodzone dzieci. Niepłodne pary, kupując za pośrednictwem internetu dzieci, wykorzystują lukę w polskim prawie, które w tym przypadku jest bezsilne. Prokuratorzy umarzają takie sprawy . Jeżeli chodzi o handel organami ludzkimi, najbardziej zagrożone są dzieci. Z jednej strony są potężne pieniądze i do pewnego stopnia zrozumiała potrzeba ludzi do tego, żeby nie tylko przedłużać swoje życie, ale i podnosić jego jakość, a z drugiej strony niedostatek organów przy tak znacznej popycie. Mówię oczywiście o organach pochodzących od osób żywych, odpowiednio przygotowanych, spreparowanych. To również jest hańba całej Europy – tej, która oferuje organy, organizuje to w sposób nielegalny, żyje z tego i tej, która kupuje .

2.3 Atrakcyjność towaru

Dzieci są atrakcyjnym towarem dla handlarzy z wielu względów. Młode zazwyczaj niczego nie świadome, ufne i nie zadające pytań na, które trudno jest odpowiedzieć. Jak wcześniej wspomniałam w niniejszej pracy dziecko traktowane jest jako „surowiec” do obróbki. Jest najbardziej pożądanym towarem na rynku obrotu ludźmi. Często sami rodzice oddają dzieci dobrowolnie w ręce handlarzy, czerpiąc z tego jednorazową korzyść zazwyczaj w formie pieniędzy. Innym przykładem jest zgadzanie się opiekunów osób nieletnich na podróż za granicę, dając świadome przyzwolenie do działania. Handlarze wykorzystują procedurę migracyjną do tymczasowego umieszczenia dzieci w pogotowiu opiekuńczym lub domu dziecka, po czym kontaktują się z dziećmi, aranżują spotkania i wreszcie ucieczkę. Małoletnie ofiary handlu są często przedstawiane władzom imigracyjnym jako członkowie rodzin osób dorosłych towarzyszącym im w momencie przekraczania granicy. Dzieci – ofiary handlu podróżują bez dokumentów tożsamości lub ich paszporty są sfałszowane . Następnie łatwość przetransportowania dziecka przez granicę państwową, bo nie podlega szczegółowej kontroli na przejściach granicznych, zwłaszcza jeżeli podróżują w obecności osób dorosłych i nie wzbudzają żadnego podejrzenia co do popełnianego przestępstwa. Z racji niedojrzałości mają ograniczoną zdolność do oceny sytuacji, przejawiają bardzo dużą podatność na manipulacje i zastraszanie. Tak więc jest je łatwo kontrolować i wykorzystywać. Często nie mają gdzie uciec i nie wiedzą kto może im pomóc.

2.4 Postępowanie z ofiarą handlu

Handel najmłodszymi wiąże się ze szczególnym rodzajem kontaktu między ofiarą a oprawcą. Handlarz może:

1. Zastraszyć dziecko, grozić zrobieniu krzywdy jemu bądź bliskim;

2. Przemoc fizyczna i psychiczna;

3. Uwodzić dziecko zapewniając mu poczucie miłości i przynależności

4. Opiekować się dzieckiem, które nie ma bliskich osób: może być jedyną osobą dbającą o podstawowe potrzeby;

5. Szanta;

6. Fałszywe informacje dotyczące sytuacji rodzinnej, materialnej; Powyższe działania sprawców nie są nowatorskie, ale bezwzględność i brutalność przy nich stosowana odnosi pożądane efekty. Handlarze często uzależniają swoje ofiary od siebie za pomocą spełniania potrzeb, kreowania przynależności .

7. Zjawisko występowania handlu ludźmi 3.1 Polska

W Polsce od niedawna podejmowane są działania, mające na celu identyfikację ofiar. Wiemy, że tak jak na całym świecie, oficjalne statystyki nie odnotowują wielu realnie występujących przypadków handlu ludźmi . W Polsce nie istnieje system zbierania danych na temat dzieci cudzoziemskich przebywających w naszym kraju. Według wy­ników badań do 2004 r. nastąpił wzrost liczby dzieci cudzoziemskich przebywających w placówkach opiekuńczych. Według danych Biura ds. Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej w latach1995–2003 w Polsce oskarżo­no 612 osób o han­del ludźmi (dorosłymi i dziećmi). 228 spraw zakończyło się aktem oskarżenia. W latach 2002 – 2005 odnotowano w Polsce 51 – małoletnich ofiar handlu . Według badań Fundacji Dzieci Niczyje 49% pracowników Straży Granicznej uważa handel dziećmi jest związany z nielegalnym przepływem cudzoziemców przez granice państwowe 12 % badanych w swojej pracy zawodowej spotkało się z sytuacją w której miało podejrzenie że dziecko mogło być ofiarą handlu. 16 września 2003 r. Rada Ministrów przyjęta Krajowy Program Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi. Program został opracowany przez Zespół ds. Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi, powołany Zarządzeniem nr 23 Prezesa Rady Ministrów z 5 marca 2004 r. Celem Programu jest stworzenie warunków koniecznych do skutecznego przeciwdziałania i zwalczania handlu ludźmi w Polsce. W maju 2007 r. został przyjęty trzeci Krajowy Program Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi na lata 2007-2008 .

3.2 Instytucje zajmujące się ofiarami handlu

Polska: Instytucje rządowe

1. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (www.mswia.gov.pl)

2. Ministerstwo Sprawiedliwości (www.ms.gov.pl)

3. Ministerstwo Edukacji Narodowej (www.men.gov.pl)

4. Komenda Główna Policji (www.policja.pl)

5. Komenda Główna Straży Granicznej (www.sg.gov.pl)

   Instytucje i organizacje pozarządowe

6. UNHCR – Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (www.unhcr.pl)

7. UNICEF – Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom (www.unicef.pl)

8. IOM – Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (www.iom.pl)

9. FDN – Fundacja Dzieci Niczyje(www.fdn.pl; www.canee.net)

10. Stowarzyszenie Interwencji Prawnej (www.in­terwen­cjaprawna.pl)

11. Helsińska Fundacja Praw Człowieka (www.hfhrpol.waw.pl)

12. Fundacja ITAKA – poszukiwanie zaginionych, pomoc rodzinom (www.zaginieni.pl) 14 Bibliografia

M. Koss-Goryszewska, Wizerunek handlu ludźmi i kobiety – ofiary w prasie polskiej na przykładzie Gazety Wyborczej, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2010 Grzelak A., Unia Europejska, a prawo karne, Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza, Warszawa 2002 Handel ludźmi. Informacje o zjawisku". Wyd. La Strada, Warszawa., 2004 B. Hołyst., Na granicy życia i śmieric. Studium kryminologiczne i wiktymologiczne. Wydawnictwo C.F. Multer. Lex utilis. Warszawa 2002 Ustawa z dnia 20 maja 2010 r o zmianie ustawy Kodeks Karny, ustawy o Policji, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks Karny oraz ustawy Kodeks postępowania karnego, Dz. U. 20120, nr 35, poz. 115, § 22, pkt. 2