Miary nierównowagi finansów publicznych (deficyty budżetowe, błędy polityki fiskalnej)

Nierównowaga finansów publicznych określana jest jako sytuacja w której wydatki państwa nie równoważą się z dochodami państwa, inaczej mówiąc wydatki państwa nie znajdują pokrycia w jego dochodach. Różnica dodatnia pomiędzy dochodami budżetu państwa a jego wydatkami w danym roku budżetowym określana jest mianem nadwyżki budżetu państwa. Natomiast deficyt budżetowy to różnica ujemna czyli przewaga wydatków nad dochodami państwa. Niezwykle rzadko w państwie wydatki są równe dochodom a współczesne budżety państw odchylają się in minus od stanu równowagi. Deficyt budżetowy jest jednym z głównych narzędzi polityki fiskalnej o czym świadczy powszechność jego stosowania. Zgodnie z kryteriami konwergencji, deficyt budżetowy państw ubiegających się o wejście do strefy Euro powinien być wyższy niż 3% PKB. Próg ten obowiązuje również kraje będące już członkami Unii Europejskiej. Do miar nierównowagi finansów publicznych zaliczamy następujące rodzaje sald budżetowych (ujęcie bezwzględne)

1. Saldo nominalne
2. Saldo realne
3. Saldo pierwotne
4. Saldo majątkowe
5. Saldo cykliczne
6. Saldo strukturalne Salda budżetowe pozwalają ocenić stan finansów publicznych i kondycje polityki finansowej. Saldo nominalne - zwane również rzeczywistym, jest kategorią rachunkową i stanowi różnicę pomiędzy nominalnymi dochodami budżetowymi a nominalnymi wydatkami budżetowymi. D. Begg, S Fisher, R. Dorn Bush saldo w ujęciu nominalnym traktują jako:” zakup dóbr i usług przez państwo minus podatki netto”. ( podatki netto = różnica pomiędzy podatkami a płatnościami transferowymi ). W Polsce począwszy od okresu transformacji gospodarczej stosowano rożne metody liczenia salda nominalnego. Do 1997 roku stosowano metodę klasyczną, polegająca na obliczeniu różnicy pomiędzy dochodami a wydatkami, z uwzględnieniem przychodów i rozchodów bezzwrotnych. Z dochodów publicznych wyłączono pożyczki i kredyty przeznaczone na pokrycie deficytu budżetowego. Natomiast zaliczano do nich środki pochodzące z prywatyzacji Skarbu Państwa, co uległo zmianie w 1998 roku. Kolejną miarą nierównowagi finansów publicznych jest saldo realne, czyli saldo skorygowane inflacyjnie lub operacyjnie. Saldo realne dostarcza informacji o realnym stanie finansów publicznych, wyłączając z wydatków budżetowych obciążenia, które pojawiają się jako rezultat zjawisk inflacyjnych. Z salda nominalnego zostaje wyeliminowana premia inflacyjna od procentu wypłacanego od długu publicznego Inflacja jest zjawiskiem które, oddziaływuje zarówno na dochody jak i na wydatki budżetowe. Po pierwsze, w sytuacji kiedy wzrost cen jest wyższy od zakładanego w ustawie budżetowej, mamy do czynienia ze wzrostem nominalnych dochodów, a więc uzyskaniem tzw. premii inflacyjnej. Po drugie w sytuacji odwrotnej, kiedy to wzrost cen jest niższy od zakładanego, dochodzi do ubytku dochodów i przy niezmienionym poziomie wydatków może prowadzić do zwiększenia deficytu budżetowego w ujęciu nominalnym. Największy wpływ inflacja może wywierać na wydatki związane z obsługą długu publicznego. Gdy cały dług publiczny oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej, to saldo nominalne będzie równe saldu realnemu. Wynika to z tego że wraz ze spadkiem realnej wartości długu, spowodowanym wzrostem inflacji, rośnie poziom oprocentowania tego długu w wysokości inflacji. W przypadku kiedy dług publiczny oprocentowany jest stopą zmienną, dochodzi do różnicy w poziomie salda nominalnego a realnego, ponieważ po pierwsze wzrost inflacji obniża nominalna wartość rynkowa skarbowych papierów wartościowych. Po drugie spadek ten nie jest rekompensowany wzrostem wypłat odsetek od tego długu. Po trzecie oznacza to że posiadacze papierów wartościowych poniższa straty a beneficjentem jest budżet państwa. Różnice miedzy wielkością salda nominalnego a realnego, wystąpi gdy całość długu publicznego, reprezentowane przez skarbowe papiery wartościowe oprocentowana jest wg stałej stopy procentowej. Następnie zostało wyodrębnione saldo pierwotne, inaczej kredytowe. Jest to różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetowymi pomniejszona o koszty obsługi długu publicznego. Saldo pierwotne informuje jaki byłby stan finansów państwa, gdyby państwa nie musiałoby ponosić kosztów związanych z obsługa długu publicznego. Chodzi głownie o wyeliminowanie skutków, jakie wywołują obciążenia wynikające z długu zaciągniętego przez poprzednie pokoleni. Pojawienie się deficytu pierwotnego stanowi niebezpieczeństwo dla finansów publicznych. Prezentacja salda pierwotnego pozwala ocenić w większym stopniu niż na podstawie salda nominalnego działania rzadu w obszarach, na które ma wpływ. Kolejna miarę stanowi saldo majątkowe. Pozwala ono na zaobserwowanie zmian zachodzących w stanie majątku publicznego. Saldo majątkowe definiuje się jako różnicę pomiędzy dochodami budżetowymi a wydatkami bieżącymi budżetu, z tym że dochody budżetowe zostają pomniejszone o dwie kategorie:

• dochody uzyskane ze sprzedaży majątku publicznego
• oraz pożyczki zaciągnięte na cele inwestycyjne Wyodrębniono również saldo cykliczne inaczej koniunkturalne, które najprościej rzecz ujmując obrazuje wpływ cykli koniunkturalnych na poziom dochodów i wydatków budżetu. Jest ono niezależne od bieżącej polityki fiskalnej. Cykle koniunkturalne przez działanie automatycznych stabilizatorów, wywierają wpływ na budżet państwa. Saldo cykliczne jest zatem następstwem ożywienia bądź recesji w gospodarce. Najbardziej typowym przykładem dochodu publicznego wrażliwego na cykl koniunkturalny jest podatek VAT, czyli podatek od towarów i usług. W okresie ekspansji ożywienia dochody z tytuły podatku VAT wzrastają, natomiast w okresie recesji zmniejszają się. Również wydatki budżetowe ulegają zmianie pod wpływem cyklu koniunkturalnego np. zasiłki dla bezrobotnych, które w czasie recesji wzrastają a maleją w okresie ożywienia Koncepcja deficytu cyklicznego (salda cyklicznego) stanowi dopełnienie teorii Keynsa, który uważał że państwo powinno kształtować popyt globalny za pomocą narzędzi fiskalnych. Keynes preferował narzędzia pasytne, czyli tzw automatyczne stablizatory koniunktury. Ostatnią miarą nierównowagi finansów publicznych jest saldo strukturalne. Definiowany jest jako wielkość hipotetyczna, informującą jaki byłby deficyt, gdyby gospodarka funkcjonowała przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki, a więc gdy rzeczywista stopa bezrobocia jest równa naturalnej stopie bezrobocia. M. Lubiński określa deficyt strukturalny jako relacje między dochodami a wydatkami budżetowymi przy przeciętnym poziomie aktywności gospodarczej. Dla porównania J.E. Stiglitz traktuje deficyt strukturalny, jako próba odpowiedzi na pytanie, jaka byłaby wielkość deficytu fiskalnego, gdyby w gospodarce istniało pełne zatrudnienie. Utrzymywanie się deficytu strukturalnego na wysokim poziomie i długim okresie czasu, może zagrozić płynności finansowej państwa. Deficyt strukturalny ma stały charakter i można go niwelować za pomocą zmian w rozwiązaniach systemowych, m.in. zaostrzenie polityki fiskalnej, poprawa efektywności systemu podatkowego, ograniczenie i poprawa struktury wydatków publicznych. Do czynników wywołujących deficyt strukturalny należą m.in. czynniki demograficzne, związany z nimi problem starzenia się społeczeństwa czy wypłaty emerytur. Wszystkie wyżej scharakteryzowane salda zostały przedstawione w ujecie bezwzględnym Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami) Do czynników powodujących powstanie deficytu budżetowego zaliczamy m.in.:  zbyt niskich dochodów budżetowych, które z kolei mogą wynikać z niskiej stopy opodatkowania, mało skutecznego systemu ściągania podatków, czy też ze spadającego poziomu produkcji i dochodu narodowego. Dlatego też deficyt jest z reguły większy w okresie recesji gospodarczej, gdy dochód narodowy spada i mniejszy w okresie ożywienia, kiedy dochód narodowy wykazuje znaczny wzrost,  oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego, finansując cześć konsumpcji mniej zamożnych grup społecznych,  sposobu uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym. Różne siły społeczne – z jednej strony zainteresowane są minimalizacją podatków, z drugiej zaś maksymalizacją wydatków. Natomiast nikt nie jest zainteresowany w zrównoważeniu dochodów z wydatkami. • wzrost wydatków budżetowych (m.in. na militaryzację gospodarki, rozbudowaną administrację państwową, inwestycje publiczne, transfery, wysokie koszty obsługi kosztu długu zagranicznego i wewnętrznego), • rodzaj prowadzonej polityki społecznej państwa, • siłę oddziaływania grup nacisku. W przypadku występowania deficytu, część wydatków musi być pokryta z wpływów niebędących dochodami budżetu. Dlatego do źródeł finansowania deficytu budżetowego, które określa Ustawa o finansach publicznych, zaliczamy:  sprzedaż skarbowych papierów wartościowych,  kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych,  pożyczki,  prywatyzację majątku Skarbu Państwa,  nadwyżkę z budżetu z lat ubiegłych .  podwyższenie stopy podatkowej,  kredyty bankowe udzielane przez bank centralny,  nadwyżkę z budżetu z lat ubiegłych,  w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza. Przekroczenie jego “bezpiecznej” granicy (3% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja).

1. Miary obliczania deficytu budżetowego Deficyt budżetowy można prezentować na trzy sposoby:

1. ujęcie kasowe,
2. ujęcie memoriałowe,
3. ujęcie relatywne. Ujęcie kasowe należy do najbardziej tradycyjnych metod. Według niego wszelkie operacje o charakterze dochodowo-wydatkowym są rejestrowane w momencie kasowego przepływu środków pieniężnych. Saldo ustalane jest na dany dzień. Sposób ten przede wszystkim pełni rolę informacyjną. Dzięki niemu możliwe jest określenie rozmiaru potrzeb finansowych na pokrycie potencjalnego deficytu budżetowego. Ponadto kasowe podejście pozwala na przeprowadzanie bieżącego monitoringu środków pieniężnych. Dodatkowo jego zaletą tego ujęcia jest prostota. Do obliczenia salda budżetowego potrzebne było sporządzenie tylko rachunku przepływów pieniężnych. Dzięki temu w łatwy sposób możemy porównać faktycznie zrealizowane wydatki i dochody budżetowe do ich planowanych wielkości wynikających z ustawy budżetowej. Niestety ten system ma również swoje wady. Wśród nich można wymienić:  brak zachowania zasady współmierności ujmowania przychodów i kosztów,  ograniczenie informacji w zakresie aktywów i pasywów,  brak pewności co do usystematyzowania informacji odnośnie bilansu. Ujęcie kasowe było podstawowa metodą określania salda sektora finansów publicznych przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW). Zmieniło się to w 2001 roku, kiedy MFW utworzył nową metodę opierającą się na zasadzie memoriałowej, tzw. reguły GFSM 2001. W Polsce stosuje się ujęcie kasowe, lecz uległo ono pewnym modyfikacjom. (ujęcie quasi –kasowe). Prezentacja transakcji w ujęciu memoriałowym opiera się na zasadzie memoriałowej, tzn. operacje są rejestrowane w momencie ich powstania i nie musi mu towarzyszyć jednoczesny przepływ środków pieniężnych. System memoriałowy ukazuje informacje o zmianach w stanie majątku. Zasada ta przedstawia faktyczne koszty państwa, co pozwala na ocenę stanu finansów publicznych oraz efektów prowadzonej przez państwo polityki fiskalnej. Standardy ujęcia memoriałowego zostały stworzone przez: • UE, ESA 95 ( Europejski System Rachunków Narodowych i Regionalnych) tzw. metoda brukselska i MFW, tzw. reguły GSFM 2001. Opisują one wzorce norm, definicji i reguł rachunkowości związanych z sprawozdawczością finansową. Ma to duże znaczenie, zwłaszcza dla zintegrowanych ugrupowań, takich jak UE ze względu na możliwość uniwersalnego porównywani wyników między państwami. Przykładowo, deficyt budżetowy w Polsce ( ujęcie kasowe) jest inaczej postrzegany niż w UE (ujęcie memoriałowe). W przeciwieństwie do Polski, w której deficyt budżetowy jest uwidoczniony poprzez część wydatków nie znajdujących pokrycia w dochodach, tak według UE deficyt budżetu państwa ( i także odpowiednio jednostek samorządu terytorialnego) oznacza sumę pożyczek zaciągniętych w danym okresie. Inaczej ujmując, jest to różnica pomiędzy przyrostem zadłużenia brutto a przyrostem należności i innych aktywów państwa (budżetu państwa bądź budżetu sektora finansowego). w związku z tym, aby w pełni móc porównać wyniki między Polską a UE, Polska jest zobligowana do korekty salda w ujęciu kasowym, które obliczane jest w oparciu o ustawę o finansach publicznych, i dostosowania się do ujęcia memoriałowego. Przeciwnicy zasady memioriałowej wskazują na trudności wdrożenia tej zasady, polegających na: • Niewiele instytucji rządowych wdrożyło w pełni zasadę memoriałową, • Samo wdrożenie i prowadzenie tej zasady jest trudne i kosztowne, • Konieczne jest wcześniejsze przeprowadzenie fundamentalnych reform sektora publicznego • Rachunkowość prowadzona metoda memorialowa jest oceniana jako trudniejsza i mniej obiektywna. Zmiany z salda kasowego na saldo memoriałowe dotyczą takich kwestii jak:  Korekty transakcyjne, zwłaszcza wpłaty z zysku NBP,(  stanu zobowiązań,  stanu należności,  kosztów obsługi długu publicznego,  umorzenia długu, podatków i składek oraz operacji dekapitalizujących. W przypadku standardów MFW Polska jest zobowiązana również do przestrzegania przepisów międzynarodowych. Chodzi tu zwłaszcza o podział sektora instytucji rządowych na dwa szczeble. W skład pierwszego szczebla (centralnego) wchodzi budżet państwa, jednostek pozabudżetowych oraz fundusze ubezpieczeń społecznych. Natomiast szczebel lokalny swoim zasięgiem obejmuje budżet jednostek samorządu terytorialnego oraz jednostek pozabudżetowych samorządu terytorialnego. Zasada memoriałowa należy do dość skomplikowanych metod obliczania salda budżetowego. Aby je określić należy sporządzić rachunek przepływów pieniężnych, bilans oraz rachunek zysków i strat. Ostatnim sposobem prezentacji wielkości deficytu budżetowego jest powszechnie stosowane ujęcie relatywne. Dzięki niemu mamy możliwość porównywania rozmiaru tej kategorii z innymi wielkościami ekonomicznymi, zarówno w czasie jak i w przestrzeni. Najczęściej pokazuje się zależność deficytu i PKB. Jest ona bardzo istotna z punktu widzenia kryterium konwergencji i wejścia do strefy Euro. Informuje nas jaki jest udział deficytu sektora publicznych w PKB, tzn. w jakim stopniu PKB jest rozdysponowany przez sektor finansów publicznych, nie posiadając pokrycia w dochodach tego sektora. Wśród miar relatywnych występują tez łączne dochody publiczne czy tez wydatki publiczne. Wykorzystywane jest to miedzy innymi prze Komisję Europejską w celu ukazania, w jakim stopniu produkcja potencjalna stanowi saldo cykliczne. Ujecie to prowadzi do uproszczonych wniosków. Zmniejszająca się relacja deficytu budżetowego do PKB, może następować przy wzroście wielkość bezwzględnej deficytu budżetowego za sprawa wzrostu PKB i odwrotnie. Koncepcja deficytu ekonomicznego Koncepcja ta pojawiła się w Polsce na skutek przeprowadzanych reform w tym reformy ubezpieczeń społecznych. Przyniosło to negatywne skutki finansowe dla bufetu państwa, stad potrzeba dokładniejszego zbadania wpływu deficytu sektora finansów publicznych na bilans oszczędności w gosp. Jest to modyfikacja ujęcia kasowego przy którym w latach 1998-2002 uwzględniono –  Kwoty rekompensat wypłacanych przez budżet państwa za niepodwyższanie płac oraz emerytur i rent na przełomie 1991-2002 (ujęte w budżecie jako rozchody a nie wydatki-więc nie wpływały na deficyt)  Dotacje do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na rekompensatę ubytku składek przekazywanych na otwarty fundusz emerytalny  Wpłaty ze środka specjalnego Ministra Skarbu Państwa (środki z prywatyzacji)  Wydatki finansowane środkami pochodzącymi z udzielonych koncesji na częstotliwość UMST- systemu telefonii komórkowej trzeciej generacji Koncepcja ta jest przejawem manipulacji saldem budżetowym i dezinformacja o stanie państwa. Dyskrecjonalne podejście Przywracanie finansów publicznych do stanu równowagi może odbywać się 2 drogami-albo poprzez autonomiczne stabilizatory koniunktury albo przez działania dyskrecjonalne. Polityka uznaniowa może działać pro cyklicznie, dzieje się tak gdy działania obu podejść są sprzeczne. Główny zarzut do podejścia dyskrecjonalnego to tzw opóźnienia czasowe. Skutkiem opóźnień czasowych są zastosowane metody dyskrecjonalizmu, która zamiast pełnić funkcje stabilizującą wobec cyklów koniunkturalnych wpływa destabilizująco i tak powstają wahania cykliczne. Występuje wtedy gdy długość opóźnień czasowych jest większa niż normalny czas trwania cyklu koniunkturalnego. Politykę fiskalna cechują mniejsze opóźnienia czasowe w stosunku do zmian w wydatkach podmiotów gosp. niż politykę monetarną. Normatywne podejście Normatywne podejście oparte jest na regułach fiskalne które maja zdyscyplinować finanse publiczne. Reguły te mogą być stale lub oparte na sprzężeniu zwrotnym. Stała reguła jest niezależna od zmian zachodzących w gosp. Sprzężenia zwrotnego polega na uzależnieniu wzrostu lub spadku jakiejś wielkości od zmian innej kategorii. Najbardziej znana regułą to zrównoważonego budżetu. Przykładem reguły sprzężenia zwrotnego są procedury ostrożnościowe i sanacyjne stosowane w Polsce.(relacja deficytu budżetowego do wielkości dochodów w ustawie na rok przyszły uzależniona jest od państwowego długu publicznego w relacji do PKB w roku poprzednim. 4.3Wpływ cyklu koniunkturalnego na nierównowagę 4.4 saldu strukturalne jako przejaw fundamentalnych przyczyn nierównowagi 4.5saldo pierwotne i jego ekonomiczna interpretacja 4.6 wpływ kosztów obsługi długu publicznego na nierównowagę strukturalna (znać ogólnie o co chodzi, nie będzie tego na prezentacji, ale może pytać) Saldo pierwotne i jego ekonomiczna interpretacja Pokazuje jaki byłby stan finansów publicznych gdyby państwo nie musiało ponosić obsługi długu publicznego zaciąganych w poprzednich okresach.

1. Błędy polityki fiskalnej Władza ustawodawcza ma wpływ na finanse publiczne poprzez tworzenie i uchwalenie budżetu oraz ustaw związanych z podatkami. Błędna polityka finansowa wynika z podejmowania złych decyzji przez władze ją ustanawiające. Efektem tego jest między innymi kształtowanie się nierównowagi w finansach publicznych. Stąd można wywnioskować, iż ogromne znaczenie ma system władz publicznych, ich struktura oraz zakres kompetencji, które należą do kategorii czynników systemowych. Czynnikami systemowymi określamy formalne (czyli usankcjonowane prawem) zasady, na podstawie których funkcjonują podmioty systemu społecznego i ekonomicznego. Ze względu na ich charakter, do ich oceny zazwyczaj stosowane są metody jakościowe. Do najważniejszych czynników systemowych związanych z finansami publicznymi należą regulacje prawne dotyczące:  podatków,  runku pracy,  administracji w stosunku do gospodarki,  indeksacji i waloryzacji wydatków publicznych,  kwestii technik gromadzenia i redystrybucji środków publicznych. Regulacje podatkowe są najbardziej istotną grupą regulacji finansów publicznych. Przyczyną jest to, iż dochody podatkowe stanowią fundament gospodarki finansowej państwa. Do oceny regulacji tego typu służy między innymi wskaźnik ściągalności podatków czy też stopień uznaniowości. Badanie jakości tego typu przepisów jest trudnym zadaniem i aby uniknąć błędów badawczych konieczne jest ostrożne podejście i prawidłowa interpretacja. Przykładowo: przyczyną spadku poziomu wskaźnika ściągalności podatków z jednej strony może być niezadowalający stan przepisów prawnych, a z drugiej: niedostateczna sprawność aparatu skarbowego Lu ciężka sytuacja podmiotów działających w gospodarce. Kolejną grupą są regulacje administracyjne w stosunku do gospodarki. Mają one związek z oceną skuteczności wszelkich przepisów i procedur dotyczących rozpoczynania i zamykania działalności gospodarczej. Przejawia się to w różnego rodzaju koncesjach oraz rejestrach działalności gospodarczej. Na przykład, zbyt skomplikowany przebieg zakładania działalności może zniechęcić potencjalnych inwestorów, a co za tym idzie: państwo traci ewentualne dochody podatkowe oraz szanse na powstanie nowych miejsc pracy i zredukowania bezrobocia. Te zaś mogłyby odciążyć państwo z opieki nad osobami posiadającymi prawo do zasiłku dla bezrobotnych i tym samym zmniejszyć wydatki na ten cel. W przypadku regulacji związanych z indeksacją i waloryzacją wydatków publicznych, należy zwrócić uwagę na to, iż są to zjawiska niekorzystne z punktu widzenia interesów państwa, ponieważ mają one negatywny wpływ na efektywność gospodarki finansami publicznymi. Efektem indeksacji i waloryzacji jest usztywnienie wydatków. Z tego wynika, że coraz większa część wydatków publicznych z budżetu jest prawnie zdeterminowana. Najlepszym tego przykładem jest obsługa długu publicznego i jego kosztów. W związku z tym, aby dokonać oceny obecnej polityki fiskalnej konieczne jest wyodrębnienie takiej kategorii, która nie uwzględnia obsługi tego długu. Służy do tego saldo strukturalne. Następnym czynnikiem systemowym są regulacje w zakresie technik gromadzenia i redystrybucji środków publicznych. Przedmiotem badań tych regulacji jest stopień rozbicia środków publicznych na fundusze celowe, dochody własne jednostek budżetowych, środki specjalne. Zbyt duże rozbicie pociąga za sobą niemożność wystarczającej kontroli nad nimi. Ponadto, ważna rolę odgrywa także metoda naliczania i egzekwowania należności skarbowych. Jeżeli chodzi o rozdysponowanie środków publicznych, należy podkreślić że każda instytucja ma odgórnie przydzielone role i zadania do realizacji. Taka sytuacja znacznie komplikuje proces redystrybucji tych środków. Aby wszystko mogło dobrze funkcjonować niezbędne jest powołanie sprawnych organów nadzorczych. Regulacje rynku pracy ściśle wiążą się z problemami ubóstwa materialnego ludzi oraz dużym rozwarstwieniem dochodów społeczeństwa. Trwałe występowanie tych zjawisk może być odzwierciedleniem ubóstwa o podłożu strukturalnym. To zaś może spowodować pojawienia się długookresowego bezrobocia. Stopień, w jakim zjawiska te mają wpływ na kreowanie nierównowagi finansów publicznych jest dużej mierze zależny od regulacji rynku pracy. Przykładem jest ustalanie zasad przyznawania i udzielania pomocy społecznej. Jedną z metod identyfikacji tego zjawiska jest zaproponowane przez Komisję Europejską stosowanie wskaźników monetarnych, niepieniężnych i pomocniczych. Do pierwszej grupy należą:  wskaźnik zagrożenia ubóstwem po uwzględnieniu w dochodach transferów społecznych,  wskaźnik kwintalowego zróżnicowania dochodów,  wskaźnik zagrożenia ubóstwem trwałym,  relatywny wskaźnik głębokości ubóstwa. Do wskaźników pomocniczych między innymi zaliczamy współczynnik Giniego. Natomiast do wskaźników niepieniężnych przynależy między innymi stopa bezrobocia długookresowego. Badanie regulacji rynku pracy powinno opierać się na ocenie stopnia w jakim stopniu państwo jest opiekuńcze. Koncepcja państwa opiekuńczego (welfare state) ma ścisły związek z ukształtowaniem systemu zabezpieczeń społecznych, systemu ochrony zdrowia, systemu szkolnictwa i tym podobnych. tym przypadku za nierównowagę finansów publicznych odpowiedzialność ponoszą systemy zabezpieczeń społecznych, takie jak FUR, FER oraz system świadczeń przedemerytalnych. Podsumowując: czynniki systemowe mają ogromny wpływ na politykę finansów publicznych, a co za tym idzie na brak ich równowagi. W Polsce najbardziej negatywny wpływ mają: system ulg i zwolnień podatkowych oraz system finansowania przedsiębiorstw. Co więcej, duże znaczenie ma właściwe prognozowanie wielkości dochodów budżetowych. W przypadku gdy dochody budżetu są większe od prognozowanych wówczas mamy do czynienia z błędem ujemnym. W przeciwnym wypadku występuje błąd ujemny (tzw. nadmierny optymizm). Jak łatwo można wywnioskować, to błędy dodatnie mają negatywny wpływ na finanse publiczne, a ich następstwem może być niewystarczająca wielkość dochodów do realizacji podstawowych funkcji państwa. Pomyłki w planowaniu dochodów budżetowych mogą być wynikiem niepoprawnej estymacji i pomiaru, czynników zewnętrznych i wewnętrznych, losowych oraz wynikające z błędnej struktury stochastycznej i specyfikacji. W sytuacji, gdy następuje błąd w estymacji konieczne jest wprowadzenie poprawek do budżetu w danym roku budżetowym. Nadmierny optymizm może skutkować zwiększeniem deficytu budżetowego. To zaś pociąga za sobą obowiązek znalezienia ewentualnych źródeł dodatkowego finansowania.