SPIS TREŚCI

Wstęp……………………………………………………………………………2 Układ SALT I, SALT II…………………………………………………………3 Układ START I, START II…………………………………………………….4 Układ INF……………………………………………………………………….6 Układ ABM ……………………………………………………………………..7 Proces KBWE/OBWE…………………………………………………………8 Zakończenie……………………………………………………………………9 Bibliografia ……………………………………………………………………10

  WSTĘP

Rozbrojeniowe układy, porozumienia zmierzające do ograniczenia zbrojeń. Geneza ich sięga XIX w. (projekty cara Rosji Aleksandra I z 1816, króla Francji Ludwika Filipa I z 1831, cesarza Napoleona III z 1867). Wiąże się z nimi I haska konferencja pokojowa z 1899 i II konferencja haska z 1907. Utworzona po I wojnie światowej Liga Narodów miała się zająć zmniejszeniem zbrojeń narodowych do minimum. Największe potęgi morskie narzuciły jednak programy rozbrojeniowe słabszym partnerom (Konferencja Waszyngtońska 1921, Konferencja Londyńska 1930). Po II wojnie światowej porozumienia rozbrojeniowe dotyczyły przede wszystkim ograniczenia wyścigu zbrojeń i były związane z bronią masowej zagłady, bronią konwencjonalną, systemami strategiczno-nuklearnymi, budowaniem środków zaufania i zapobiegania wojnie nuklearnej. Najważniejsze układy wielostronne dotyczące ograniczenia rozprzestrzeniania broni jądrowej zostały zawarte pod auspicjami ONZ, m.in.: układ o demilitaryzacji Antarktyki (1959), układ o zakazie prób z bronią nuklearną w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą (1963), układ o denuklearyzacji Ameryki Łacińskiej (1967), porozumienie dotyczące działalności państw na Księżycu i innych ciałach niebieskich (1979), układ o zakazie używania, produkcji i składowania broni chemicznej (1993). Istotną rolę odgrywały układy europejskie: porozumienia w ramach KBWE/OBWE, układ z 1990 o redukcji sił konwencjonalnych w Europie (CFE) i z 1992 o liczbie żołnierzy. Największe znaczenie miały układy bilateralne radziecko-amerykańskie: oprócz porozumień dotyczących powstania “gorącej linii” (1963) i jej modernizacji (1971) starano się zapobiegać incydentom na morzu (1972) i wojnie nuklearnej (1973).

UKŁAD SALT I, SALT II

Strategic Arms Limitation Treaty (SALT I) – pierwszy z układów o ograniczeniu zbrojeń strategicznych (ang. Strategic Arms Limitation Talks) podpisany 26 maja 1972 roku między USA, a ZSRR roku podczas wizyty prezydenta USA Richarda Nixona w Moskwie. Podpisanie dokumentu poprzedziły dwustronne rokowania w latach 1969–1972. Układ ten stanowił element dialogu amerykańsko-radzieckiego podczas zimnej wojny. Dotyczył redukcji systemów obrony przeciwrakietowej – ograniczono liczbę wyrzutni rakietowych do stu, a do sześciu liczbę stacji radiolokacyjnych. Układ wszedł w życie 3 października 1972 r. SALT I był przełomem w stosunkach USA – ZSRR. W rzeczywistości układ ten stał się porażką USA, ponieważ naruszył równowagę strategiczną na korzyść ZSRR. Późniejszy marszałek Nikołaj Ogarkow przekonał Amerykanów, że nowy radziecki pocisk UR-100 (SS-11) jest bronią defensywną i jako taki nie podlega reżimowi tego traktatu. Po wejściu w życie podstawowych dokumentów SALT I obie strony zgodnie z zawartymi w nich zobowiązaniami przystąpiły do rozpoczęcia SALT II. Układ SALT II, w znacznej mierze opierający się na uzgodnionych we Władywostoku zasadach, ustalających limity ilościowe i jakościowe systemów broni strategicznej, podpisany został 18 czerwca 1979 r. podczas szczytu w Wiedniu, na którym spotkali się Jimmy Carter i Leonid Breżniew. Już w chwili podpisywania budził on liczne wątpliwości i nie został ratyfikowany przez Senat USA. Bezpośrednim powodem braku zgody na ratyfikację, była radziecka inwazja na Afganistan. Zarówno jednak prezydent Jimmy Carter jak i prezydent Ronald Reagan zgadzali się stosować postanowienia nieratyfikowanego traktatu, o ile będzie je stosował Związek Radziecki.

UKŁAD START I, START II

Strategic Arms Reduction Treaty (START I) – pierwszy z układów o redukcji zbrojeń strategicznych z serii układów START, zawarty między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich. Został podpisany 31 lipca 1991 - pięć miesięcy przed upadkiem Związku Radzieckiego - i zgodnie z zapisami traktatu, wygasł 5 grudnia 2009 roku. START I zobowiązał Stany Zjednoczone oraz Związek Radziecki do redukcji liczby strategicznych wyrzutni do 1600 sztuk. Wyrzutnie te mogły dysponować nie więcej niż 6000 głowic u każdej ze stron. W związku jednak z faktem, iż traktat wprowadzał skomplikowany sposób obliczania liczby głowic, ich rzeczywista liczba mogła być większa, niż limit narzucony traktatem. START I wprowadził jednak również dodatkowe limity w konkretnych rodzajach broni. Łączna liczba pocisków balistycznych na lądzie oraz bazujących w morzu, nie mogła u żadnej ze stron przekroczyć 4900 sztuk. Traktat ograniczył również liczbę głowic przenoszonych przez lądowe systemu mobilne do 1100 sztuk. Liczba ‘pocisków ciężkich’ została zredukowana o połowę, zaś zsumowany throw-weight wszystkich pocisków nie mógł przekroczyć 3600 ton metrycznych. Traktat nie wprowadził restrykcji dotyczących pocisków manewrujących odpalanych z morza. START II (ang. Strategic Arms Reduction Treaty) - układ o redukcji i ograniczeniu strategicznej broni ofensywnej, uzupełniający wcześniejszy układ START I. START II został podpisany przez prezydentów Rosji i USA, Borysa Jelcyna i George’a Busha 3 stycznia 1993 roku w Moskwie, kodyfikując porozumienie osiągnięte przez obu prezydentów w Waszyngtonie 17 czerwca 1992 roku, mówiące o redukcji strategicznych głowic jądrowych do poziomu 3000-3500 do 1 stycznia 2003 roku; ponadto wyeliminowane miały zostać wielogłowicowe międzykontynentalne pociski balistyczne. START II został ratyfikowany przez Senat USA 26 stycznia 1996 roku, ale ratyfikacja przez rosyjską Dumę opóźniała się, stąd 26 września 1997 roku w Nowym Jorku podpisano protokół przekładający termin realizacji postanowień START II na 31 grudnia 2007 roku. Duma ratyfikowała START II dopiero 14 kwietnia 2000 roku, ale zastrzegła prawo Rosji do wycofania się z układu w przypadku wycofania się przez USA z układu ABM, ograniczającego ilość systemów obrony przeciwrakietowej. 14 czerwca 2002 roku, w dzień po formalnym wycofaniu się przez USA z układu ABM, Rosja ogłosiła wycofanie się z układu START II. Został on jednak zastąpiony przez układ SORT, podpisany 24 maja 2002 roku w Moskwie.

UKŁAD INF Treaty on Intermediate-range Nuclear Forces (INF Treaty)- traktat INF “Układ o całkowitej likwidacji pocisków rakietowych pośredniego zasięgu”. Umowa międzynarodowa zawarta 8 grudnia 1987 w Waszyngtonie pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Związkiem Radzieckim o całkowitej likwidacji arsenałów rakietowych pocisków balistycznych pośredniego (IRBM) oraz średniego zasięgu (MRBM) obu układających się stron, a także o zakazie jej produkcji, przechowywania i używania. Podpisane przez Prezydenta USA Ronalda Reagana i I Sekretarza KC KPZR Michaiła Gorbaczowa. Ratyfikowany przez Senat Stanów Zjednoczonych 27 maja 1988, wszedł w życie 1 czerwca tego roku. Bezpośrednim powodem przystąpienia przez Związek Radziecki do rozmów nad zakazem pocisków balistycznych średniego i pośredniego zasięgu, było rozpoczęcie w 1984 rozmieszczania Europie pocisków balistycznych średniego zasięgu MGM-31B Pershing II o zwiększonym zasięgu i doskonałej jak na owe czasy celności z dokładnością CEP 50 metrów. Osiągnięte w wyniku rozmów porozumienie, zakładało całkowitą likwidację odpalanych z lądu nuklearnych i konwencjonalnych pocisków balistycznych i pocisków manewrujących o zasięgu od 500 do 5500 km. W ramach wykonywania jego postanowień do 1 czerwca 1991 zniszczono w sumie 2 692 sztuk tej broni, 846 po stronie amerykańskiej i 1846 po stronie radzieckiej. Traktat zakładał też wzajemne inspekcje kontrolne stron i jest tez pierwszym i jedynym do dziś porozumieniem prowadzącym do całkowitej likwidacji całego rodzaju broni.

Układ ABM Traktat ABM (Treaty, Anti-Ballistic Missile Treaty) traktat między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim o nieograniczonym czasowo ograniczeniu rozwoju, testowania i rozmieszczania systemów antybalistycznych (ABM – ‘’Antiballistic Missile’’). Jak wynika z art. I traktatu, jego celem było „ograniczenie systemów antybalistycznych każdej ze stron traktatu (ZSRR i USA) i zapobieżenie rozmieszczeniu przez którakolwiek ze stron systemów ABM na jego terytorium”. Jakkolwiek układ dopuszczał pewne ograniczone rozmieszczenie systemów antybalistycznych, jednakże zapobiegał utworzeniu systemów narodowych, w efekcie czego zapewniał nieskrępowaną możliwość balistycznego ataku jądrowego przez każdą ze stron. Traktat ograniczał możliwość rozmieszczenia systemów antybalistycznych jedynie do określonej w nim liczby rakietowych systemów lądowych oraz umieszczonych na Ziemi systemów radarowych. Utrata mocy obowiązującej 14 grudnia 2001 r. Stany Zjednoczone wykorzystały klauzulę dotyczącą wypowiedzenia ABM i przedstawiły notę z wypowiedzeniem, które miało wejść w życie po upływie sześciu miesięcy (zgodnie z art. XV pkt. 1 Traktatu). Było to spowodowane zamachami z 11 września 2001 r. oraz koniecznością zabezpieczenia się USA przez przed szantażem nuklearnym ze strony państw zbójeckich i organizacji terrorystycznych.

PROCES KBWE/OBWE

Idea zwołania KBWE narodziła się w latach 60-ych w związku z koniecznością przezwyciężenia i osłabienia rywalizacji polityczno – wojskowej między państwami Układu Warszawskiego i NATO. Politycy ówczesnej kadencji uświadamiali sobie fakt, że niczym nieograniczona konfrontacja niesie szkody dla obu stron i może grozić wybuchem konfliktu. Wśród inicjatorów spotkania była Polska. Na forum Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych 14 grudnia 1964 roku minister spraw zagranicznych Adam Rapacki przedstawił propozycję zwołania konferencji ogólnoeuropejskiej w sprawie bezpieczeństwa i współpracy. W 1972 roku odbyło się pierwsze spotkanie przygotowawcze, a w 1973 roku rozpoczął się właściwy proces w postaci wielostronnych konsultacji oraz konferencji międzynarodowych, który doprowadził do podpisania 1 sierpnia 1975 roku przez przywódców 35 państw Aktu Końcowego KBWE. Była to uroczysta deklaracja intencji politycznych, zawierająca m.in. tzw. „dekalog helsiński”, czyli podstawowe zasady postępowania państw wobec siebie oraz w stosunku do własnych obywateli. W dokumencie tym po raz pierwszy wrogie pod względem ideologicznym państwa przyjęły wspólny katalog reguł postępowania względem siebie w celu umocnienia bezpieczeństwa. Deklaracja zasad rządzących wzajemnymi stosunkami między państwami uczestniczącymi, zawarta w Akcie Końcowym KBWE, odwoływała się do demokratycznych zasad stosunków międzynarodowych zawartych w Karcie Narodów Zjednoczonych, a także wprowadzała też nienaruszalność granic, integralność terytorialną państw, poszanowanie praw człowieka i podstawowych wartości, włączając w to wolność myśli, sumienia, religii lub przekonań. Akt Końcowy wymieniał trzy dziedziny współpracy niezbędne dla pokojowego rozwoju stosunków międzynarodowych w Europie takie jak bezpieczeństwo, gospodarkę, naukę i technikę oraz ochronę środowiska naturalnego, dziedziny humanitarne, obejmujące kontakty międzyludzkie, przepływ idei i informacji, kulturę i oświatę. Proces KBWE/OBWE jest kontynuowany, zgodnie z postanowieniami Aktu Końcowego, w formie spotkań ekspertów z różnych dziedzin, rokowań międzynarodowych oraz konferencji przeglądowych na szczeblu rządowym. Wówczas to państwa uczestniczące w KBWE zawierały porozumienia, podejmując istotne zobowiązania mające na celu przestrzeganie praw człowieka oraz środków budowy zaufania między państwami np. poprzez wcześniejsze uprzedzanie o działaniach wojskowych oraz wymianę informacji wojskowych. Zorganizowano również wiele spotkań ekspertów oraz kilka rodzajów rokowań międzynarodowych w sprawi militarnych aspektów bezpieczeństwa, praw człowieka, pokojowego rozwiązywania sporów, ochrony środowiska, mediów, nauki, kultury i współpracy gospodarczej. Np. rokowania w Sztokholmie które odbyły się 17 stycznia 1984 roku i trwały do 19 września 1986 roku, które poświęcone były środkom budowy zaufania, takich jak powiadamianie o manewrach wojskowych, wysyłanie obserwatorów na czas ich trwania, udostępnianie ogólnych danych dotyczących własnych sił zbrojnych.

Podsumowując, trzeba przyznać, że wraz z zakończeniem zimnej wojny kontrola zbrojeń i rozbrojenie straciły znaczenie priorytetowe, ale załamanie się dwubiegunowego podziału, rozpad ZSRR sprowadził problematykę rozbrojeń do jej rzeczywistego wymiaru. Niemniej długo po rozpadzie ZSRR, USA i Rosja posiadały duże zapasy broni jądrowej. Obecnie, w ramach wspomnianych wcześniej porozumień, nastąpiły znaczne redukcje stanu posiadania głowic po obu stronach.

BIBLIOGRAFIA

Legucka, K. Malak (red.), Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa na obszarze Wspólnoty Niepodległych Państw, Warszawa 2008. Encyklopedia popularna PWN, wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2010.