—–»> ANTYK «<——

MITOLOGIA

Mit- z gr. Mythos- słowo, mowa, opowieść. Opowieść narracyjna organizująca i wyrażająca wierzenia danej społeczności. Zwykle ustnie przekazywana z pokolenia na pokolenia.

Bogowie: Hera( Junona)- żona Zeusa, królowa bogów, bogini małżeństwa, wierności, nieba, kobieta dumna, na głowie nosi diament z gwiazdą, oczy ciemne, surowe, rozkazujące; Dzeus ( Jowisz)- wychował się na ziemi, jego ojciec- Kronos- zjadł jego rodzeństwo, po pewnym czasie zwymiotował je, bóg wszystkich bogów, ludzi, ziemi, gdy był zdenerwowany, rzucał piorunami, zmienny jak niebo, otaczał opieką pracę ludzką, na szlach ważył losy nieśmiertelnych i wg szali ssyłał dobro i zło, dolę i niedolę. Atena ( Minewa)- bogini mądrości, wojny, sztuki, wyskoczyła z głowy Zeusa, opiekunka Aten, ulubione dziecko Zeusa, mogła używać jego piorunów; Afrodyta (Wenus)- najpiękniejsza z bogiń, bogini miłości i piękności, wyłoniła się z piany morskiej niedaleko Cypru, sierota, pod każdym jej krokiem wyrastaly kwiaty, jej mężem był Adonis. Hades- (Pluton)- syn Kronosa i Rei, bóg bogactwa i świata umarłych, surowy lecz sprawiedliwy, odrzuca wszystkie prośby o litość, ale nie jest zły, jego królestwo nie jest miejscem ognia i tortur, do jego królestwa jedzie się przez pustynię tchnąca siarką, bagna, moczary, dookoła jeżą się strome skały Hefajstos (Wulkan)- syn Zeusa i Hery, kulawy bóg- kowal, patron rzemieślników i kowali, był tak brzydki, że jego matka Hera, nie chciała go widzieć na oczy, a inni bogowie się z niego śmiali, mąż Afrodyty Hermes (Merkury)- syn Zeusa i Mai, patron handlu, posłaniec bogów (uskrzydlone sandały), bóg kupców i złodziei Ares (Mars)- syn Zeusa i Hery, bóg wojny, lubił walkę, symbol- miecz Nike ( Wiktoria)- bogini zwycięstwa, uskrzydlona kobieta Demeter ( Cerera)- córka Kronosa i Rei, bogini pól i urodzaju, jej córka to Kora (Persefona), gdy Hades ją porwał, Demeter sprowadziła nieurodzaj na całą ziemię, patronka rolnictwa Apollo (Fergus)- syn Zeusa i Latony, bóg wyroczni, patron nauki i sztuki, pan życia i śmierci, bóg słońca, symbol- laur Hestia( Westa)- najstarsza córka Kronosa i Rei, bogini ogniska domowego, opiekunka małżeństw, rodzin Dionizos ( Bachus)- syn Zeusa i Semele, bóg winnej latorośli, wina i płodnych sił natury

HISTORIA WOJNY TROJAŃSKIEJ

1. Plan wydarzeń: a) bogini Eris rzuca jabłko niezgody. b) Parys rozsądza spór 3 bogiń na rzecz Afrodyty c) Porwanie Heleny d) Przygotowania Greków do wyprawy wojennej przeciw Troi:

• objęcie dowództwa przez Agamemnona
• podstępne znalezienie Achillesa przez Odyseusza
• ofiara Ifygenii
• proroctwo; wojna będzie trwała 9 lat, a w 10 zwycięży Troja (wąż pożarł 8 wróbli i matkę , a potem skamieniał) e) przebieg wojny:
• poselstwo greckie z żądaniami oddania Heleny
• oblężenie Troi
• dzielne odbieranie szturmów na Troję
• pojedynek wodzów
• zaangażowanie się bogów w działania wojenne po obu stronach
• zaraza w obozie greckim w 10 roku wojny
• Achilles obraża się i odmawia udziału w walce
• Pojedynek Achillesa z Hektorem
• Śmierć obu bohaterów
• Wykradzenie posagu Ateny
• Koń trojański i rzeź miasta
• Zagłada Troi

LITERATURA GRECKA

HOMER

EPOS- to jeden z głównych gatunków epickich. Obejmuje rozbudowane utwory, nacechowane rozwagą i patosem, zazwyczaj wierszowane, ukazujące dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności narodowej. Prototypem epopei w literaturze greckiej była “Iliada"i “Odyseja”.

Dla epopei homeryckiej charakterystyczne jest występowanie dwóch płaszczyzn fabularnych:

1. Plan boski (olimpijski)}paralelizm składniowo- fabularny
2. Plan ludzki (ziemski)

Świat realny miesza się ze światem boskim. Zeus decyduje o wyniku pojedynku między Hektorem a Achillesem. Do sporu wtrąca się też Atena( po stronie Achillesa). Szczegółowość opisów to brutalność, drastyczność i naturalistyczne sceny. Porównania homeryckie- jeden człon stanowi rozwinięty obraz poetycki, najczęściej zaczerpnięty z życia zwierząt lub zjawisk przyrody.

Cechy eposu:

• zaczyna się od inwokacji rozbudowanej w apostrofach (uroczysty zwrot do bóstwa, Boga, z prośbą o natchnienie)
• tematyka: przełomowe wydarzenie historyczne- w Iliadzie jest to 10 rok Wojny Trojanskiej
• posiada narratora (ujawnia się w inwokacji)
• przełomowy tekst eposu dzieli się na partie narracyjne i dialogi, które wypowiadaja bohaterowie, ich wypowiedzi ujmowane są w cudzysłowiu
• podzial na wersy- epos ma zwiazki z liryka
• zwiazki z epika: narrator, dialogi, fabuła
• szczegółowość opisów
• liczba ksiąg w eposie podzielna przez 6
• epos dal początek powieści

TYRTEUSZ Pozostał on w świadomości ludzi symbolem poety bojownika, patrioty, głoszącego, że zaszczytnie jest bić się i umierać za ojczyznę. Zyl w VII wieku p.n.e. Zagrzewal do walki Spartan, którzy podobno wlasnie dzieki jego poezji pokonali wroga. Był wodzem II wojny mesenskiej. Uwazal ze nie ma nic piekniejszego niż smierc w pierwszym szeregu podczas walki o ojczyzne, Motywy tyrtejskie- motywy walki o ojczyzne, poezja tyrtejska ozczacza poezję czynu , zagrzewającą do walki, opiewająca bohaterstwo tych, którzy potrafia oddac zycie za ojczyzne. Pojawiaja się one w kolejnych epokach. Tyrteuszami nazywa się bohaterow ginacych za ojczyzne. W Polsce pojecie to odzylo w romantyźmie.

SAFONA Poetka: pisala krotkie zwiezle wiersze bezrymowe, nieliczne epitety, metafory, liryka zwrotu do adresata, dominuje funkcja impresywna Kobieta: próżna, zadufana w sobie, przemądrzała, gardzi ludźmi, którzy nie zajmuja się poezją, egoistka, obsesja na punkcie poezji, marzy o sławie i nieśmiertelności, lubi pouczać czytelników Greczynka: nawiazanie do mitologii(swiat podziemny)

Żyła na wyspie Lesbos, prowadzila szkołę dla dziewcząt, zajmowala się pisaniem wierszy. Jej postac obrosla legendą- podejrzewana o odmienne upodobania seksualne

SOFOKLES

Cechy dramatu antycznego Początek tragedii greckiej sięga misteriów dionizyjskich, podczas których uczestnicy śpiewali pieśni obrzędowe ku czci Dionizosa. W pierwotnej swej postaci spektaklowa część obchodów dionizyjskich związana była z występami chórów, którym przewodził Koryfeusz, chór wykonywał pieśni zwane dytyrambami. Dalszym krokiem w kierunku wykształcenia się tragedii jako utworu scenicznego było wprowadzenie mówiącego aktora. Tę zasługę przypisuje się poecie Tespisowi. W tragedii antycznej nie ma podziału na akty i sceny:

• prologos- zapowiedź
• parodos- wstępna pieśń chóru
• epejsodiony- sceny dialogowe
• stasimony- wystąpienia chóru
• kommos- lament bohatera
• eksodos- ostatnia pieśń chóru
• epilog- część ostatnia dramatu

Cechy tragedii antycznej:

• podział na tragedię i komedię
• zasada trzech jedności: czas- 24 h, miejsce: przed palacem w Tebach, akcja: klotnia Kreona i Antygony
• istnienie chóru
• ograniczona liczba aktorów na scenie- 3
• aktorzy byli mężczyznami
• tragizm postaci
• konflikt tragiczny- zderzenie się dwoch przeciwnych swiatopogladow- tragiczne zakonczenie
• emocje i wzruszenia po przeczytaniu lub obejrzeniu Katharsis: w poetyce Arystotelesa termin okreslenia estetyczno- emocjonalnego funkcji tragedii, polegajacej na wyzwoleniu się widza z uczucia strachu i litosci poprzez intensywne ich przezycie. Stan oczyszczenia, wyładowania się, wyżycia się, który ma nastapic pod wplywem ogladalnego przedstawienia, w dzisiejszych czasach można to osignac poprzez pojscie do kina, teatru.

W dramacie antycznym pojawia się wieszcz- posrednik ludzi z Bogiem.

LOSY ANTYGONY I KREONA:

• przepowiednia: Edyp syn Lajosa i Jokasty zabija ojca i zeni się z matka
• narodziny Edypa
• porzucenie i okaleczenie dziecka
• znalezienie go przez pasterzy i oddanie go krolowej Koryntu
• nieszczesliwe dziecinstwo Edypa
• podroz Edypa do wyroczni w Delf
• nieswiadome zabicie ojca przez Edypa w wawozie
• spelnienie się 1 czesci przepowiedni
• Kreon szwagier Lajosa zostaje wladca teb
• Pojawienie się Sfinksa
• Zagadka sfinksa
• Zabijanie przez sfinksa niewinnych ludzi
• Proroczy sen edypa rozw. Zagadke
• Rozwiazanie zagadki
• Smierc sfinksa
• Slub Edypa z Jokasta- 2 czesc przepowiedni
• Narodziny dzieci edypa: antygona, ismena, polinejkes, eteokles
• Klatwa bogow
• Wyjasnienie przez terezjasza przyczyn klatwy
• Samobojstwo jokasty
• Okaleczenie i tulaczka edypa
• Walka o wladze polinejkesa i eteoklesa
• Smierc braci w bratobojczej walce
• Rzady kreona
• Zakaz kreona- grzebania zwlok polinejkesa
• Zlamanie zakazu przez antygone
• Tragiczna smierc antygony

LITERATURA RZYMSKA

HORACY “Stawiłem sobie pomnik”- (trwalszy niż ze spiżu)- najsłynniejsza oda Horacego, która podejmuje temat nueśmiertelności poety, Twórczość, poezja, dzieło życia daje poecie sławę i nieśmiertelność. “Non omnis moriar”- nie wszystek umrę- pozostanie po mnie sława i poezja. “carpe diem”- ciesz się dniem.

MAREK AURELIUSZ W “rozmyślaniach” Marek Aureliusz przedstawia zasady filozofii stoickiej. Autor komponuje swój tekst z szeregu pytań skierowanych do czytelnika dotyczacych zasad, którymi powinniśmy kierować się w życiu. Autor uważa, że nie można popadac w skrajnosci.należy znaleźć w swym życiu czas na pracę i przyjemności. Nie można wybrać tylko jednej opcji. Należy kierować się zasadą umiaru i obserwować otaczający nas świat zwierząt i roślin, który cechuje pełna harmonia. Człowiek powinien osiągnąć taką harmonię w swoim zyciu. Główną myślą stoików było stwierdzenie: “w kazdej sytuacji znaleźć stoicki spokoj”. Uwazali ze czlowiek nie może bezgranicznie poddac się ani uczuciu radosci ani rozpaczy. W kazdej sytuacji zyciowej zachowac kamienna twarz i trzymac emocje na wodzy. Tworca filozofii stoickiej- Zenon z Kition (grek), nastepca- Marek Aureliusz (rzymianin).

BIBLIA

Informacje ogólne:

BIBLIA= Stary Testament (46 ksiag) + Nowy Testament (27 ksiag) Testament oznacza przymierze. Czas powstania: XIII wiek p.n.e. do I w p.n.e- Stary testament, II polowa I w n.e- Nowy

Stary testament Nowy testament Język: hebrajski Tematyka: wydarzenia przed narodzinami Chrystusa (I Ksiega starego testamentu to ksiega rodzaju, inne ksiegi: liczb, przysłów, Hioba, Psalmów, Mądrości, Wyjscia Grecki Narodziny i zycie Chrystusa, zycie swietej rodziny, dzialalnosc Apostolow (I czesc N. Test. To 4 ewangelie: wg sw Mateusza, marka, Lukasza, Jana, II dzial- dzieje apostolskie, opis dzialalnosci sw piotra i pawla, III dzial- listy apostolskie, IV- apokalipsa Sw. Jana Wulgata- powstaje w IV w n.e.- tlumaczenie Biblii na jezyk lacinski, za tlumacza uchodzi sw. Hieronim. Pierwsze tlumaczeia Biblii na polski- sredniowiecze- były to tzw. Psalterz Florianski i pulawski. Pierwsza przetlumaczona Biblia to Biblia Krolowej Zofii. W XVI wieku powstaje najlepsze tlumacxzenie- ks. Jakuba Wujka.

Stary testament: “Ksiega rodzaju”: Pierwsza z tzw. Ksiag Mojzeszowych- inaczej pieciksiag, wedlug legendy ich autorstwo przypisywane jest Mojzeszowi, w rzeczywistosci ksiegi te spisywano dosc dlugo od XIII w do 8 w p.n.e. Ostateczny ksztalt- czasy rzymskie Ksiega rodzaju zawiera:

• biblijny zapis mitu o stworzeniu swiata i czlowieka
• opis wygnania z raju
• historia potopu
• historia Abrahama, Izaaka, Jakuba

TRESC:

• Bog stworzyl swiat w 7 dni: 1- Ziemia oblana wodami, noc, dzien;2- oddzielil niebo od ziemi; 3-powstanie lądu, roślin; 4-gwiazdy i planety; 5-ryby, gady, ptaki;6-plazy, ssaki, czlowiek Po stwrzeniu ludzi Bog umiescil ich w raju- Edenie, mieli tylko jeden zakaz- nie jesc owocow z drzewa wiadomosci. Za namowa tajemniczego mężą Ewa łamie zakaz i namawia do tego Adama. Po spozyciu owocu odkrywaja wlasna nagosc- pierwsza ludzka zasada spoleczna- poczatki kultury. Ewa i Adam zostaja wygnani z raju i musza się usamodzielnic.

Kain i Abel: Kain zazdrosci Ablowi przychylnosci Boga i go zabija. Kara- wygnananie “na wschod od Edenu”. Bog oznacza go szczegolnym znamieniem na ciele- zabrania komukolwiek go zabic. Sprawianie klopotow przez ludzi sprawilo, że Bog znalazl bardziej radyky sposób.

POTOP Bog darzyl zyczliwoscia tylko Noego, wybral go do zbudowania arki- na która miał zabrac rodzine i pary zwierzat z kazdego gatunku. Potem zostal zeslany na ziemie 40- dobowy deszcz, który ja calkowicie zalal. Po opadnieciu wody Noe i arka wychodza i zaczynaja wszystko od nowa. Trzej synowie Nogo daja poczatek trzem rasom ludzkim- Cham- Murzynom, Jafem- bialym z polnocy, Sem- Żydom.

Ksiega Koheleta: Marnosc- dążęnie do slawy, wiedza, wyksztalcenie, bogactwo Tresc: rozwazania nad sensem zycia ludzkiego, pada pytanie jaka jest droga do prawdziwego szcezscia, nie znajduje odpowiedzi, stwierzda ze wsyztsko jest marnoscia. Slowa te powtarzaja się jak refren. Zjawiska cykliczne przyrody sa bezcelowe- zasady którymi Bog rzadzi swiatem nie sa czlowiekowi znane. Za bezcelowe trzeba uwazac wszystkie wysilki zmierzajace do osiagniecia trwalego szczescia. Nie przynosza go ani bogactwa, slawa ani rozkosz, madrosc. Zycie jest pelne daremych trudow a panujaca na swiecie niesprawiedliwosc czyni je wprost nieznajomym. Ostatecznie spotyka wsyztskich ten sam los- smier, a potem tylko smutny obyt w szeolu. Kohelet nie wpada w pesymizm. Dostrzega również dobre strony zycia, przynoszace radosc. Radzi korzystac z dobr stworzonych przez Boga,ale pamietac ze z wsyztskiego będzie trzeba kiedys zdac sprawe przed Bogiem.

Ksiega Hioba

ZESZYT

NOWY TESTAMENT: Przypowiesc- gat.literacki, utwor narracyjny, w którym postacie i wydarzenia sa przykladami uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Fabula często jest uschematyzowana, uboga w realia. Przyklady przyp- zeszyt

USTNA: 2. Żywotnosc motywow mitologicznych i biblijnych na przykladzie wybranych epok literackich.

2. Mit Dedala i Ikara (plan wydarzeń):

• Dedal buduje na krecie labirynt
• Minos nie chce wypuścić mistrza z wyspy
• Skonstruowanie skrzydeł i ucieczka za ich pomocą
• Upadek Ikara

3. Symbole: a) Ikar:

• młodzieńczy zapał, nierozwaga
• zbyt duże roszczenia
• chęć zbliżenia się do ideału
• marzenia o podniebnych lotach
• chęć zdobycia przestworzy
• brawura
• fascynacja
• przekroczenie bariery bezpieczeństwa, ludzkich możliwości

b) Dedal:

• rozsądek
• rozwaga
• ostrożność
• chęć powrotu do Ojczyzny
• doświadczenie życiowe
• liczenie się z realiami życia
• umiejętność oceny niebezpieczeństwa

Ikarowe loty- śmiałe plany, ryzykowne posunięcia, których realizacja może się skończyć tragicznie.

4. Ernest bryll: " Wciąż o Ikarach głoszą”:

• podmiot liryczny stawia na idealizm, marzycielstwo, na zapał, chęć poznania czegoś nowego, a nie na cnoty zbyt przyziemne, jak: rozwaga, rozsądek

5. Współcześni Ikarzy:

• astronauta
• kaskader
• pilot
• rajdowiec
• wynalazca
• alpinista

Nike w Mitologii Nike, która się waha Wiktoria " waha się" Bogini wojny " Skrzydła drżą" Obwieszczająca zwycięstwo " ma ochotę podejść i pocałować go w czoło"(młodzieńca, który idzie na pewną śmierć) Uosobienie potęgi " boi się" Czarnowłosa dziewica “Uosobienie matki, kobiety, opiekunki”, “stoi po stronie pokonanych”

Poeta polemizuje z mitem boskości, z tradycją kulturową, buntuje się przeciwko wojnie, przemocy, wysyłania młodych na wojnę. Autor wiersza opisuje boginię zwycięstwa, zwykle bezlitosną i bezwzględną, tu zastanawiającą się nad losem młodzieńca.

NIOBE: Mit: Niobe wyszła za mąż za Amfiona, króla Teb. Mieli oni 14 dzieci, z których Niobe była tak dumna, że uważała się za bardziej godną od Latony i tym wywołała jej gniew, a jej dzieci pomściły zniewagę, zabijając na oczach Niobe wszystkie jej dzieci. Zrozpaczoną matkę Zeus zamienił w kamień.

Mit o Niobe był tematem nie zachowanych tragedii Sofoklesa i Ajschylosa. Był natchnieniem wielu poetów i kompozytorów oper. Również częsty temat w greckim malarstwie wazowym oraz rzeźbie ( Śmierć Niobidów z IV w. p.n.e. przypisywana Skopasowi) jak i w sztuce nowożytnej (Tintoretto J.L. David).

Mity zainspirowały wielu poetów, pisarzy, rzeźbiarzy i innych do stworzenia wspaniałych dzieł. Mit o Syzyfie wykorzystuje Stefan Żeromski w powieści " Syzyfowe Prace". Bezowocny wysiłek Syzyfa wprowadza pisarz w tytule jako metaforę. Ma ono pokazać daremność wysiłku rusyfikatorów, którym nie uda się zrusyfikować młodzieży polskiej. W literaturze współczesnej do kultury antycznej oraz mitologii greckiej nawiązuje w wielu wierszach Zbigniew Herbert. Przykładem może być " Nike, która się waha". Autor wiersza polemizuje z mitem boskości, tradycją kulturową, buntuje się przeciwko wojnie, przemocy. Poeta opisuje boginię zwycięstwa, zwykle bezlitosną i bezwzględną, tu zastanawiająca się nad losem młodzieńca. Następnym przykładem może być mit o Niobe. Opowiada on o bogini, która wyszła za mąż za Amfiona, króla Teb. Mieli oni 14 dzieci, z których Niobe była tak dumna, że uważała się za bardziej godną od Latony i tym wywołała jej gniew, a jej dzieci pomściły zniewagę, zabijając na oczach Niobe wszystkie jej dzieci. Zrozpaczoną matkę Zeus zamienił w kamień.

Mit o Niobe był tematem nie zachowanych tragedii Sofoklesa i Ajschylosa. Był natchnieniem wielu poetów i kompozytorów oper. Również częsty temat w greckim malarstwie wazowym oraz rzeźbie ( Śmierć Niobidów z IV w. p.n.e. przypisywana Skopasowi) jak i w sztuce nowożytnej (Tintoretto J.L. David).

Ostatnim przykładem jest mit Dedala i Ikara. Opowiada on o ojcu i synu, którzy reprezentują dwie odmienne postawy życiowe. Ikar symbolizuje młodzieńczy zapał, chęć zbliżenia się do ideału, nierozwagę, natomiast Dedal rozsądek, ostrożność, liczenie się z realiami życia. Mit ten wykorzystał Ernest Bryll w wierszu: “Wciąż o Ikarach głoszą”. Podmiot liryczny w wierszu stawia na idealizm, marzycielstwo, chęć poznania czegoś nowego, a nie na cnoty zbyt przyziemne, jak rozsądek, rozwaga.

Egida Tarcza Zeusa ze skóry z kozy Amaltei Opieka, patronat Stajnia Augiasza Stajnia, w której nie sprzątano 30 lat Brud, zaniedbanie Pięta Achillesa Jedyny śmiertelny punkt Achillesa Słaby punkt Koń trojański Sposób, przy pomocy którego Achajowie zdobyli Troję Podstęp Syzyfowa Praca Kara, jaka spotkała Syzyfa Bezsensowna praca Róg obfitości Złamany róg kozy Amaltei, który pobłogosławił Zeus Dostatek, dobrobyt Puszka Pandory Puszka z chorobami, nieszczęściami i plagami kłopoty Jabłko niezgody Pośrednia przyczyna Wojny Trojańskiej Powód do kłótni Narcyz Młodzieniec zakochany sam w sobie Samolubstwo, egoizm Męki Tantala Kara Tantala, polegająca na tym, że nie mógł dosięgnąć owoców wiszących nad jego głową, ani napić się wody, na której stał Cierpienie z powodu czegoś, co jest w zasięgu naszej ręki, a jest niemożliwe do zdobycia Wieża Babel Roznorodnosc pogladow Węzeł gordyjski Węzeł, którego nikt nie potrafił rozwiązać Proste rozwiązanie czegoś trudnego Strzała Amora Kogo ugodziła, ten się zakochiwał Miłość od pierwszego wejrzenia

Niewierny Tomasz Niedowiarek chcacy wsyztsko sprawdzic osobiscie Hiobowa wieść Nieszczesliwa tragiczna wiadomosc Żeź niewiniatek Sprawdzian którego wiekszosc uczestnikow nie zalicza

3. Rola poety i poezji w Antyku:

W starozytnej grecji epoka liryki przypada na VII i VI w p.n.e.. Wtedy liryka była zaliczana do muzyki i z nia była zwiazana. Nazwa liryka pochodzi od liry- instrumentu strunowego popularnego w Grecji. Liryka grecka przekazala potomnym urozmaicone miary wierszowe, nawzy gatunkow a także sposoby ujmowania w poezji ludzkich uczuc i wzruszen.