KONTEKST WNIOSKU Podstawa i cele wniosku Realizacja kluczowych celów unijnej polityki energetycznej – konkurencyjności, stabilności i bezpieczeństwa dostaw – wymaga szeroko zakrojonych działań w zakresie modernizacji i rozbudowy europejskiej infrastruktury energetycznej oraz transgranicznych połączeń międzysystemowych sieci. Z tego względu w komunikacie Komisji w sprawie priorytetów w odniesieniu do infrastruktury energetycznej na 2020 r. i w dalszej perspektywie1, przyjętym dnia 17 listopada 2010 r., wezwano do opracowania nowej unijnej strategii w sprawie infrastruktury energetycznej, aby koordynować i optymalizować rozwój sieci w skali całego kontynentu. W komunikacie potwierdzono w szczególności konieczność przeglądu dotychczasowej polityki dotyczącej transeuropejskich sieci energetycznych (TEN-E) i ram finansowania. Tego rodzaju nowa polityka ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia solidarności między państwami członkowskimi, pełnego wdrożenia wewnętrznego rynku energetycznego i połączenia regionów odizolowanych, stworzenia alternatywnych dróg dostaw lub przesyłu i źródeł energii oraz dla rozwoju odnawialnych źródeł energii i ich konkurencyjności wobec źródeł tradycyjnych, na co wskazano na posiedzeniu Rady Europejskiej w dniu 4 lutego 2011 r. Dnia 29 czerwca 2011 r. Komisja przyjęła komunikat „Budżet z perspektywy »Europy 2020«” dotyczący kolejnych wieloletnich ram finansowych (2014-2020)2, w którym proponuje się stworzenie instrumentu „Łącząc Europę” w celu wspierania pełnego wdrożenia priorytetowej infrastruktury energetycznej, transportowej i cyfrowej w ramach jednego funduszu w kwocie 40 mld EUR, z której 9,1 mld EUR przeznaczono na energetykę3. W niniejszym wniosku określono przepisy dotyczące terminowego rozwoju i interoperacyjności transeuropejskich sieci energetycznych, aby osiągnąć określone w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej cele polityki energetycznej i zapewnić funkcjonowanie wewnętrznego rynku energii i bezpieczeństwo dostaw w Unii, wspierać efektywność energetyczną, rozwój nowych i odnawialnych form energii oraz wzajemne połączenia między sieciami energetycznymi. Niniejsze rozporządzenie ma w szczególności na celu pełną integrację wewnętrznego rynku energii, między innymi poprzez zapewnienie, że żadne państwo członkowskie nie będzie odizolowane od sieci europejskiej, przyczynia się do zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, gdyż umożliwia Unii realizację do 2020 r. celów takich jak obniżenie o 20 % emisji gazów cieplarnianych4, podniesienie o 20 % efektywności energetycznej i zwiększenie 1 COM(2010) 677. 2 COM(2011) 500/I wersja ostateczna i COM(2011) 500/II wersja ostateczna (Poszczególne dziedziny polityki). 3 Wszystkie kwoty podano według cen obowiązujących w 2011 r. 4 30 % w sprzyjających warunkach. PL 3 PL do 20 % udziału odnawialnych źródeł energii w ostatecznym zużyciu energii, przy zapewnieniu bezpieczeństwa dostaw i solidarności między państwami członkowskimi. Poprzez dążenie do realizacji wyżej wymienionych celów niniejszy wniosek przyczynia się do inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz przynosi korzyści dla całej Unii Europejskiej pod względem konkurencyjności oraz spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. W tym celu, na okres do 2020 r. i w dalszej perspektywie, w niniejszej inicjatywie określono ograniczoną liczbę priorytetowych korytarzy i obszarów obejmujących transeuropejskie sieci elektroenergetyczne i gazowe, a także infrastrukturę przesyłu ropy naftowej i dwutlenku węgla, w przypadku których działanie na szczeblu unijnym jest najbardziej uzasadnione. Celem inicjatywy jest więc wdrożenie tych priorytetów poprzez: – usprawnienie procedur wydawania pozwoleń w celu znacznego skrócenia czasu ich trwania w przypadku projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania oraz w celu zwiększenia udziału społeczeństwa w realizacji takich projektów i jego akceptacji dla nich; – uproszczenie regulacji dotyczących energetycznych i gazowych projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania poprzez alokację kosztów w zależności od zapewnianych korzyści, przy zachowaniu adekwatności dopuszczalnej stopy zwrotu do ponoszonego ryzyka; – zapewnienie realizacji projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania poprzez udostępnienie koniecznego wsparcia rynkowego i bezpośredniego wsparcia finansowego UE. W tej drugiej kwestii wniosek określa podstawę dla kwalifikowalności projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania do pomocy finansowej UE w ramach instrumentu „Łącząc Europę”, który jest przedmiotem odrębnego wniosku ustawodawczego. W programie prac Komisji na rok 2011 wniosek ma status priorytetu strategicznego. Kontekst ogólny Wyzwanie polegające na wprowadzeniu połączeń międzysystemowych i dostosowaniu naszej infrastruktury energetycznej do nowych potrzeb jest sprawą istotną, pilną i dotyczącą wszystkich sektorów energetyki. Sieci elektroenergetyczne należy udoskonalać i modernizować, aby sprostać rosnącemu popytowi na energię elektryczną wynikającemu z radykalnego przesunięcia w całym łańcuchu wartości energii i koszyku energetycznym. Pilna rozbudowa i modernizacja sieci, między innymi poprzez autostrady elektroenergetyczne, jest również konieczna w celu stymulowania integracji rynkowej i utrzymania obecnych poziomów bezpieczeństwa systemu, zwłaszcza w celu zapewnienia przesyłu i równowagi energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych, której ilość ma się zwiększyć ponad dwukrotnie w latach 2007-2020. Realizacja celów UE na 2020 r. w zakresie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii nie będzie jednakże możliwa bez zapewnienia większej innowacyjności i inteligentnych rozwiązań w sieciach, zarówno na poziomie przesyłu, jak i dystrybucji, zwłaszcza za sprawą technologii informacyjno-komunikacyjnych. PL 4 PL Pod warunkiem zapewnienia bezpieczeństwa dostaw gaz ziemny będzie nadal odgrywał kluczową rolę w koszyku energetycznym UE w nadchodzących dziesięcioleciach, zyskując znaczenie jako paliwo alternatywne na potrzeby różnych metod wytwarzania energii elektrycznej. W perspektywie średnioterminowej wyczerpujące się rodzime konwencjonalne źródła gazu ziemnego oznaczają konieczność dodatkowego zdywersyfikowanego importu. W przypadku sieci gazu potrzebna jest większa elastyczność odnośnie do systemu gazociągów, w tym gazociągów dwukierunkowych , zwiększonej pojemności magazynowej i elastyczności dostaw, z uwzględnieniem skroplonego gazu ziemnego (LNG) i sprężonego gazu ziemnego (CNG). Ze względu na rolę ropy w koszyku energetycznym w ciągu najbliższych dziesięcioleci utrzymanie ciągłych dostaw do pozbawionych dostępu do morza państw członkowskich w Europie Środkowo-Wschodniej, które są obecnie uzależnione od ograniczonych dróg dostaw, ma znaczenie strategiczne. Technologie wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS) ograniczyłyby ponadto na znaczną skalę emisje dwutlenku węgla, pozwalając jednocześnie na wykorzystanie paliw kopalnych, które pozostaną ważnym źródłem dla wytwarzania energii elektrycznej przez kolejne dziesięciolecia. Stworzenie w przyszłości transgranicznej sieci do przesyłu dwutlenku węgla wymaga podjęcia już teraz działań w zakresie planowania i rozwoju infrastruktury na poziomie europejskim. W sprawozdaniu dla Rady ds. Energii z czerwca 2011 r.5 Komisja oszacowała łączne potrzeby inwestycyjne w zakresie infrastruktury energetycznej o znaczeniu europejskim do roku 2020 na ok. 200 mld EUR: – około 140 mld EUR na systemy do przesyłu energii elektrycznej wysokiego napięcia, zarówno lądowe, jak i morskie, na składowanie oraz aplikacji dla inteligentnych sieci na poziomie przesyłu i dystrybucji; – około 70 mld EUR na gazociągi przesyłowe wysokiego ciśnienia (prowadzące do UE i pomiędzy państwami członkowskimi UE), składowanie, terminale skroplonego/sprężonego gazu ziemnego (LNG/CNG) oraz infrastrukturę zwrotnego przepływu gazu; – około 2,5 mld EUR na infrastrukturę transportu dwutlenku węgla. Wysokość nakładów inwestycyjnych w latach 2011-2020 wzrośnie w stosunku do obecnego poziomu o 30 % w przypadku gazu i nawet o 100 % w przypadku energii elektrycznej. Takie wyzwanie inwestycyjne oraz jego pilność w oczywisty sposób wyróżniają infrastrukturę energetyczną w stosunku do infrastruktury w innych sektorach, zważywszy na fakt, że sieci energetyczne stanowią warunek wstępny realizacji celów wyznaczonych na 2020 r. w odniesieniu do energii i klimatu oraz bardziej perspektywicznych celów w odniesieniu do klimatu. Do głównych zidentyfikowanych przeszkód, które w świetle założeń dotychczasowego scenariusza postępowania będą uniemożliwiać takie inwestycje lub opóźniać je znacznie poza termin roku 2020, należą problemy związane z przyznawaniem pozwoleń (wydłużone i nieefektywne procedury przyznawania pozwoleń, w połączeniu z oporem społecznym), 5 SEC(2011)755. PL 5 PL regulacjami (nieprzystosowanie ram prawnych do realizacji europejskich priorytetów infrastrukturalnych) i finansowaniem (ograniczone możliwości finansowe operatorów, brak dostosowanych instrumentów finansowania i odpowiedniego wsparcia). Obowiązujące przepisy Ramy TEN-E zostały opracowane i uzyskały swój kształt w latach 90. XX wieku na podstawie kolejnych wytycznych dla TEN-E i odpowiednich rozporządzeń finansowych. W wytycznych dla transeuropejskich sieci energetycznych z 2006 r.6 wymieniono ok. 550 projektów kwalifikujących się do uzyskania wsparcia wspólnotowego, dzieląc je na trzy następujące kategorie: projekty leżące w interesie Europy (łącznie 42), projekty priorytetowe i projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania. Projekty te dotyczą wyłącznie infrastruktury elektroenergetycznej i gazowej. W sprawozdaniu z wdrożenia ram TEN-E w latach 2007-20097 opublikowanym w kwietniu 2010 r. stwierdzono, iż pomimo pozytywnego wkładu w realizację pewnych projektów, zaznaczającego ich polityczną obecność, polityka ta wykazuje brak zawężenia przedmiotu zainteresowania, elastyczności i podejścia odgórnego koniecznego do uzupełnienia stwierdzonych luk infrastruktury. Warunki współfinansowania projektów TEN-E, w ramach budżetu na lata 2007-2013 w kwocie 155 mln EUR, określa rozporządzenie w sprawie pomocy finansowej w zakresie TEN8 przyjęte dnia 20 czerwca 2007 r. Zasoby finansowe i sposób organizacji programu TEN-E okazały się jednak nieadekwatne w świetle zmiany paradygmatu w kierunku systemu niskoemisyjnego, a tym samym istotnej ewolucji i inwestycji, jakich wymagać będzie infrastruktura energetyczna w nadchodzących latach (ograniczony budżet, brak instrumentów zmniejszających ryzyko, brak finansowania poza UE, niedostateczna synergia z innymi funduszami unijnymi). W Europejskim programie energetycznym na rzecz naprawy gospodarczej9, osadzonym w kontekście kryzysu gospodarczego i finansowego, po raz pierwszy przewidziano znaczne kwoty jednorazowe (ok. 3,85 mld EUR) na ograniczoną liczbę kwalifikujących się projektów z dziedziny infrastruktury elektroenergetycznej i gazowej oraz demonstracyjnych projektów dotyczących morskiej energii wiatrowej i CCS.