—–»> ROMANTYZM «<—–

Granice czasowe epoki: . 1822- wydanie tomiku poezji “Ballady i romanse” przez Mickiewicza- data otwierająca romantyzm . 1830- wybuch powstania listopadowego- zakończyło się niepowodzeniem, twórcy romantyczni w swoich utworach nawiązywali do tego wydarzenia . 1848- wybuch Wiosny Ludów w Europie, zrywy niepodległościowe . 1863- wybuch powstania styczniowego- klęska Polska jest pod zaborami. Austria, Rosja i Prusy wykorzystały jej osłabienie i podzieliły się jej ziemiami.

Cechy literatury romantycznej: . patriotyzm- przekonanie, iż ojczyzna jest najważniejsza w życiu człowieka i należy poświęcić dla niej życie, walcząc o jej wolność, odradzają się motywy tyrtejskie . historyzm- kult, fascynacja przeszłością, szczególnie epoką średniowiecza do tego stopnia, że akcja wielu utworów romantycznych rozgrywa się w średniowieczu. . ludowość- fascynacja prostymi ludźmi, mieszkającymi na wsi, ich językiem, wierzeniami, obyczajami, strojami. . mistycyzm- zafascynowanie światem duchów, upiorów, zjaw, wiara w to, że świat rzeczywisty miesza się ze światem fantastycznym bądź nierealnym i wiara w to, że te światy wzajemnie się uzupełniają, kontakt ze światem ponadzmusłowym mogą nawiązać dzieci, poeci, prości ludzie. . orientalizm- zafascynowanie krajami Dalekiego i Bliskiego Wschodu (Chiny, Japonia- daleki), (Grecja, Egipt- bliski). Pasjonowanie się przyrodą egzotyczną, językiem, wierzeniami i obyczajami mieszkańców. Większość romantyków przynajmniej raz w życiu odbyła podróż na Bliski Wschód, tereny te były im znane. . Mesjanizm- światopogląd, który narodził się po upadku powstania listopadowego, z godnie z którym Polacy są narodem wybranym i muszą cierpieć, aby przynieść wybawienie sobie i innym narodom. Popularne staje się hasło:“Polska Chrystusem narodu”. . Indywidualizm- fascynacja osobami o silnym charakterze, pozostającymi poza społęczeństwem, mającymi własne zdanie, samotnymi, wybitnymi, charyzmatycznymi. Większość bohaterów romantycznych to indywidualiścu. . Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy- romantycy zrywają z czystością gatunkową, mieszają elementy różnych rodzajów i gatunków literackich, wybierają swobodę twórczą i w efekcie tych działań powstają nowe gatunki, typowe tylko dla tej epoki: powieść poetycka i dramat romantyczny.

ADAM MICKIEWICZ

1. Biografia:

• Urodził się 24 grudnia 1798 roku w Zaosiu koło Nowogródka.

• Ojciec- Mikołaj pracował jako obrońca sądowy, matka- Barbara z Majewskich zajmowała się domem.Miał dwóch braci- Aleksandra i Franciszka.

• Niania Mickiewicza- pani Horbatowska opowiadała mu przed snem różne historie, rozbudzając jego wyobraźnię.

• Wychowywał się w rodzinie patriotycznej, ojciec- zwolennik Napoleona- brał udział w powstaniu kościuszkowskim.

• Ojciec umiera gdy, chłopiec ma 14 lat, matka 10 lat później.

• Wykształcenie: o Miejscowa szkoła przyklasztorna prowadzona przez dominikanów o Studia matematyczne- po roku zmiana kierunku- literatura o Utrzymywał się ze stypendium, które po studiach musiał odpracować w szkole powiatowej w Kownie

• W roku 1811 razem z przyjaciółmi założył tajne Towarzystwo Filomatów, a potem Towarzystwo Filaretów. Stowarzyszenia te miały przygotować młodzież do działalności w różnych dziedzinach życia narodu, które zostało pozbawione własnej państwowości..

• Wykrycie w roku 1823 organizacji filomackich, władze carskie osadziły Mickiewicza w zamienionym na więzienie klasztorze bazylianów w Wilnie (kazał go aresztować senator Nowosilcow)

• Joachim Lelewel- szanowany history ratuje przyjaciela, wydownywa go z więzienia mówiąc, że nie działał on w tych organizacjach.

• Mickwiecz zmuszony do opuszczenia Litwy, wyjeżdża do Moskwy w 1824. Nigdy już nie wrócił w rodzinne strony.

• Zycie miłosne: o Maryla Wereszczak- siostra przyjaciela Mickiewicza- Michała. Rodzice nie zgadzają się na ślub, dziewczyna wychodzi za Wawrzyńca Puttkamera. o Ewa Ankwiczówna- spostał ją we Włoszech- chrabianka, poeta łamie jej serce. o Celina Szymanowska- ożenił się z nią w 1834, poznał ją w Rosji, była córką pianistki. Miał z nią 5 dzieci. Nie był szczęśliwy, Celina zapadła na chorobę psychiczną- zmarła w latach 40-tych.

• podróże: o Litwa o Petersburg o Odessa- uczy w liceum o Krym- wybrał się tam na kilka m-cy z przyjaciółmi, napisał “Sonety Krymskie” o Moskwa- dostał posadę urzędnika- możliwość ucieczki z Rosji o Niemcy- rozpoczął podróż po Europie Zachodniej o Włochy- poznaje Wolfganga Goethe o Wielkopolska- zabór pruski, spędza tam kilka m-cy, na próżno usiłująć dostać się poza granice zaboru o Paryż- College de France

Utwory:

• “Oda do młodości”- elementy oświeceniowe i romantyczne:

“Oda do młodości” - cechy oświeceniowe (klasyczne):

• forma - oda pochodzi z antyku;
• sposób obrazowania, odwołania, porównania do antyku;
• hasła braterstwa, przyjaźni, jedność wiary w wykształcenie;
• należy walczyć ze swoją słabością, dążyć do doskonałości;
• podporządkowanie jednostki zbiorowości;
• wiara w możliwości ulepszenia świata.

“Oda do młodości” - cechy romantyczne:

• motto z Schillera - “Stare formy padają w ruinę”;

• gwałtowność wezwań do przemiany świata;

• patriotyzm, rewolucjonizm;

• egoizm i wyrachowanie starych przeciw altruizmowi (mądrości z zapału) młodych;

• wyjście poza racjonalizm.

• ballada- Ogólnie ballady charakteryzuje:

• ludowe pochodzenie

• fabuła pełna zagadek

• atmosfera tajemniczości

• postacie- typy (dziewczyna, pan, itp.)

• subiektywna narracja, czasem refren lub dialog

“Romantyczność” Ballada “Romantyczność” to udramatyzowany utwór, w którym obłąkana dziewczyna-Karusia, widzi postać swojego zmarłego Jasia. . Rzecz dzieje się w czasie przejścia nocy w dzień- jest to ulubiona pora romantyków. .Oprócz ludu prostego wokół obłąkanej zgromadzili się: starzec (klasyk) i poeta (romantyk), będący również narratorem w balladzie.

Karusia rozmawia ze swoim zmarłym 2 lata wcześniej kochankiem, który jest białą zjawą, od którego bije chłód Zachowanie Karusi rodzi w prostych wieśniakach przekonanie o obecności duszy zmarłego. Dalszą część ballady stanowi polemika poety z starcem na temat słuszności przekonań każdego z nich i to ona jest głównym założeniem autora ballady. Starzec jest typowym przedstawicielem klasyków i nie wierzy w prawdziwość możliwości spirytystycznych Karusi. Prostych ludzi nazywa głupcami, najważniejszy dla niego jest rozum. Strofy zamykające utwór wyraźnie polemizują ze stanowiskiem starca. Poeta, jako typowy romantyk, wierzy Karusi, prostym ludziom. Podważa argumenty mędrca. Ważniejsze są dla niego uczucia i wiara niż rozum: “Czucie i wiara silniej mówi do mnie niż mędrca szkiełko i oko”. Najważnieszym elementem poznania jest dla niego serce: “Miej serce i patrzaj w serce”. Charakter programowy- W balladzie tej są głoszone typowo romantyczne poglądy, które wyrażają się nie tylko w głoszeniu bezwzględnej wyższości uczucia nad rozumem, czy też w wprowadzeniu ludowej bohaterki. Romantyczne jest także poczucie niezrozumienia i osamotnienia, motyw nieszczęśliwej miłości, życie we własnym świecie, bunt przeciwko zastanej rzeczywistości, znamiona obłędu. Programowy charakter ballady “Romantyczność” polega na tym, że do tej pory nikt nie wypowiadał się w takiej formie - odwołanie do ludowości, wprowadzenie “prawd żywych”.

“Lilie”

W balladzie “Lilie” poeta opowiada historię niewiernej małżonki, której mąż był na dalekiej wyprawie wojennej. W obawie przed karą pani zabiła powracającego z wyprawy wojennej męża. Jego zwłoki zakopała, a na grobie posadziła lilie. Jednak po pewnym czasie przybywają bracia zabitego, twierdzący, iż przeżył on wojnę, iż wkrótce powinien nadjechać. Gdy pan nie zjawia się, bracia zakochują się w pięknej pani i proszą ją o rękę. Ta, idąc za radą znajomego pustelnika, każe im upleść najpiękniejszy wieniec, by w ten sposób wyłonić przyszłego małżonka. Obaj bracia plotą wieńce z… lilii. Gdy pani dokonała wreszcie wyboru, zjawił się duch zamordowanego małżonka i wszyscy zapadli się pod ziemię.

Morał: “Nie ma zbrodni bez kary”

“Rybka”

Główną bohaterką utworu jest Krysia -wieśniaczka zakochana w bogatym panu, który był ojcem jej dziecka. Wybranek obiecał poślubić dziewczynę. Nie spełnił jednak obietnicy, porzucił ją i ożenił się z księżną. Zrozpaczona Krysia została sama z dzieckiem. Nie wiedziała co począć i w przypływie żalu rzuciła się w wody jeziora. Gdy sługa szukał nad wodą Krysi aby ta nakarmiła dziecko, wyskoczyła z jeziora w postaci rybki, by po chwili zmienić się w kobietę i nakarmić dziecię. Od tamtej pory sługa codziennie przynosił dziecko nad jezioro, aby matka mogła je karmić. Pewnego dnia niedoszły mąż Krysi wraz z żoną wybrali się na spacer nad jezioro. Sługa nie mógł zanieść dziecka do nakarmienia, gdyż musiał czekać na ich powrót. Gdy pan z żoną długo nie wracali, poszedł sprawdzić co się stało i ku jego ogromnemu zdziwieniu w miejscu gdzie było jezioro stały dwa głazy kształtem przypominające ludzkie postacie.

Morał: “Nie igra się z uczuciami, zło zostaje ukarane”

“Świteź”

“Świteź” to wspaniały opis jeziora, które w nocy wywołuje romantyczne złudzenia optyczne.. Tu gdzie dziś rozciąga się jezioro, dawniej był gród litewski. Mężczyzn grodu wezwał książę Mendog do walki z carem. Kobiety pozostały same i zostały zaatakowane przez Ruś. Córka Tuhana próbowała zapobiec tragedii modląc się do Boga i protestując przeciw pogańskiemu pomysłowi samounicestwienia (mieszkanki grodu, pragnąc uniknąć hańby, postanowiły dokonać samobójstwa i zniszczyć wszystkie bogactwa). Bóg wysłuchał córki Tuhana. Zamienił miasto w jezioro, a ludzi w kwiaty i zioła. Kwiaty “cary” mają zdolność trucicielską i doświadczyli tego car i jego poddani. Zachwyceni pięknością kwiatów zrywali je i otruli się.

Przesłanie: “Nie ma zbrodni bez kary”

SONETY: Sonet- gatunek literacki, powstały w renesansie, ich autorem był włoski poeta Franciszek Petrarka. Składa się z 4 strof. Dwie pierwsze mają 4 wersy- charakter opisowy, dwie kolejne- 3 wersy i charakter refleksyjny.

“Stepy Akermańskie”

Zwrotka pierwsza- dzień, podmiot liryczny obserwuje otoczenie. Łąkę porównuje do oceanu, wóz do łódki. Jest to zwrotka opisowa. Główne znaczenie ma zmysł wzroku, pojawiają się oksymorony. Druga zwrotka- Zmierzch, widać niewiele- tylko gwiazdy i błyszczącą taflę Dniestru. Strofa opisowa. Zwrotka trzecia i czwarta- Występuje hiperbolizacja słuchu i gradacja określeń. Panuje wielka cisza, wydaje się, że w takiej ciszy można usłyszeć głos z Litwy. Podmiot liryczny to pielgrzym, szukający swego miejsca w życiu, tęskniący za krajem, do którego nie może wrócić.

“Ajudah”

I i II zwrotka: Są to zwrotki opisowe. Przedstawiają poetę, który spogląda na morze. Mówią o tym, że fale zabierają różne rzeczy z brzegu, zostawiając jednocześnie skarby morza. III i IV strofa: Zwrotki refleksyjne. Opisane w dwóch pierwszych zwrotkach morze, porównane zostaje do życia poety, które bywa bardzo różne, jednak dzięki wierszom poeta pozostawia po sobie ślad. Nasuwa się tu stwierdzenie Horacego: “Nie wszystek umrę”, mówiące o tym, że dzięki poezji poeta nawet po śmierci jest pamiętany przez tych, którzy zostali.

Typowy sonet klasyczny.

“Czatyrdah” W utworze pojawiają się liczne środki stylistyczne( gradacja, apostrofy, epitety). Sonet mówi o wielkości i potędze przyrody, stwierdza, iż wiedze ona żywot niezależny od człowieka i jest na losy człowieka obojętna.

“Pielgrzym” Podmiot liryczny wiersza znajduje się na Krymie i dostrzega piękno otaczającej go przyrody. Fizycznie jest tam obecny, lecz duchowo znajduje się w zupełnie innym miejscu- na Litwie. Zauważa, że ojczyste strony są piękniejsze i chciałby je ponownie zobaczyć. Tęsknota za ojczyzną została w tym wierszu połączona z tęsknotą za ukochaną kobietą, która pozostała na Litwie. Podmiot liryczny zastanawia się, czy pamięć o nim jeszcze żyje. Wiersz ma kontekst autobiograficzny. Mickiewicz sam był pielgrzymem, gdy przez Rosjan został wypędzony z ojczyzny.

Sonety Krymskie powstały w czasie podróży Mickiewicza na Krym. Cykl składa się z 18 sonetów, został on poprzedzony mottem: “Kto chce poetę zrozumieć, musi pójść do kraju poety” - słowa Goethe

Powieść poetycka- gatunek literacki typowy dla romantyzmu, który cechuje przemieszanie elementów lirycznych i epickich, brak chronologii zdarzeń, dramatyczna fabuła z lukami, tajemniczość, bohater bajroniczny oraz wykorzystanie typowych dla romantyzmu określeń: ludowość, historyzm, orientalizm itp.

“Konrad Wallenrod”

Dzieciństwo:

• urodzony na Litwie, porwany przez Krzyżaków, rodzice zginęli
• wychowywany przez mistrza Winrycha
• nadano mu imię Alf Walter, Winrych jego drugim ojcem
• Halban uświadomił mu jakie są jego korzenie
• Za namową Halbana przygląda się funkcjonowaniu Zakonu, by łatwiej go pokonać w przyszłości

Młodość:

• ucieka od Krzyżaków z Halbanem i dostaje się na Litwę
• W Kownie wyjawia swą historię księciu Kiejstutowi i zamieszkuje na dworze
• Poślubia Aldonę- córkę Kiejstuta
• Opuszcza żonę, by walczyć z wrogiem, zwraca żonie wolność (może ponownie wyjść za mąż lub wstąpić do zakonu) i opuszcza ją

Przemiana Waltera w Konrada Wallenroda:

• zostaje giermkiem Konrada Wallenroda, prawdopodobnie zabija go i przyjmuje jego imię
• zdobywa sławę podczas turniejów rycerskich

Konrad Wallenrod jako mistrz Zakonu:

• dzięki męstwu, odwadze, waleczności, bogobojności Krzyżacy obierają go swoim mistrzem (Malbork)
• wprowadza rygor w Zakonie, doprowadza do porażek wojska krzyżackie
• do zakonu przybywa Witold, który chce zdradzić Litwę, porzuca swoje zamiary pod wpływem Pieśni Wajdeloty
• Aldona zamyka się w wieży i zostaje pustelnicą
• Konrad odwiedza ją nocami
• Konrad przypomina w swoim działaniu przywódcę Maurów- Almanzora, który pokonał przeciwnika podstępem- zaraził dżumą

Śmierć bohatera:

• Krzyżacy zbadali jego przeszłość, odkryli spotkania z Aldoną
• Postanowili go usunąć
• Konrad był świadom grożącego mu niebezpieczeństwa, pragnął uciec z Aldoną, ale ona odmówiła
• Bohater popełnia samobójstwo poprzez wypicie trucizny, Aldona umiera z rozpaczy
• Halban zostaje przy życiu, by opowiedzieć prawdziwą historię Konrada Wallenroda

Motto w Konradzie Wallenrodzie: Życie bohatera tej powieści poetyckiej było tylko udawaniem i dramatyczną grą. Motto zaczerpnięte z “Księcia” Michiavellego, charakteryzowało zasady tej gry: “Macie bowiem wiedzieć, że są dwa rodzaje walki (…), trzeba przeto być lisem i lwem”.

Dramat romantyczny- gatunek literacki, w którym występuje:

• chór
• wątek mesjanistyczny
• pojęcia romantyczne: indywidualizm, ludowosć, mistycyzm, patriotyzm
• synkretyzm rodzajowy i gatunkowy- c echy dramatu, podział na akty, sceny, didaskalia, cechy liryczne, cechy epickie
• zerwanie z zasadą trzech jedności
• sceny zbiorowe
• romantyczny nastrój wydarzeń
• brak chronologii wydarzeń
• niesceniczny utwór

“Dziady cz.II” a) Józio i Rózia- grzechy lekkie, nie mogą dostać się do nieba, bo nie zaznały cierpienia za życia- proszą o ziarna gorczycy. “Kto nie doznał goryczy ni razu, ten nie dozna słodyczy w niebie”.Interpretacja: Pełnię człowieczeństwa można osiągnąć dopiero wówczas, gdy dozna się w życiu cierpienia. Tylko wtedy można docenić szczęście. b) Widmo złego pana- grzechy ciężkie, dziedzic, który katował poddanych, kazał wychłostać człowieka za kradzież jabłek, nie pomógł kobiecie z dzieckiem na ręku. Teraz cierpi głód, gdyż jedzenie wyjadane jest przez ptaki (symbol ludzi, których skrzywdził). “Bo kto nie był człowiekiem ni razu, temu człowiek nic nie pomoże”. Interpretacja: Kto w życiu był okrutny i bezwzględny, tego czeka potępienie. Okrucieństwo wobec bliźniego, krzywda społeczna jest winą, której nie można odkupić. W życiu należy cechować się dobrocią, miłosierdziem, współczuciem. c) Dziewczyna- grzechy średnie, traktowała innych ludzi z góry, bawiła się ludzkimi uczuciami, nie potrafiła odwzajemnić miłości. Wieśniacy nie są w stanie jej pomóc, ale Guślarz przepowiada, że za 2 lata osiągnie niebo. “Kto nie dotknął ziemii ni razu, ten nigdy nie może być w niebie"Interpretacja: Życie nie składa się z samych przyjemności, człowiek musi żyć dla ludzi, nie dla siebie, musi umieć kochać. d) Widmo nieme- ludzie nie potrafią nawiązać z nim kontaktu, ma ranę w sercu i nieustannie obserwuje znajdującą się w kaplicy kobietę. “Dziady cz. IV”

Gustaw jest indywidualistą, dla którego najważniejszą wartością w życiu jest miłość. Jego ukochana Maryla (wątek autobiograficzny) wbrew wcześniejszym obietnicom, poślubiła innego, czego świadkiem był Gustaw. Popełnił przez to samobójstwo. W trakcie spotkania z księdzem nie jest człowiekiem, a widmem. Błąka się po ziemi, by odpokutować swe grzechy. Gustaw wierzy w miłość platoniczną. Uważa, że związek mężczyzny i kobiety to związek dusz a nie ciał. W trakcie spotkania z księdzem odbywa swoistą spowiedź, by przekonać go, że należy zachować zakazaną przez Kościół uroczystość dziadów.

“Dziady cz. III”

Okoliczności powstania: Utwór poświęcony przyjaciołom Mickiewicza, którzy podobnie jak on zostali zesłani do Rosji i siedzieli w więzieniu. Byli to Jan Sobolewski, Cyprian Daszkiewicz, Feliks Kółakowski. Powstały po updaku powstania listopadowego, gdy pisarz przebywał w Dreźnie, stąd nazwa- Dziady Drexdeńskie. Mickiewicz chciał się z rehabilitować za to, że nie brał udziału w powstaniu.

Obraz prześladowanych:

• więźniowie znajdują się w więzieniu usytuowanym w klasztorze (mury mogły zagłuszyć okrzyki maltretowanych oraz trudno się było domyślić postronnym, że są tam więźniowie)
• byli wywożeni na Syberię w kibitkach, w czasie podróży wielu umierało
• aresztowania miały miejsce znienacka, nie wiedzieli o co są oskarżani
• więzienie wywarło piętno na ich psychice, moglo doprowadzić do obłędu
• prześladowano głównie młodych ludzi, nawet dzieci, które traktowano jak dorosłych
• brak kontaktu z rodziną
• zatruwano jedzenie więźniów, którzy często chorowali, a nie mieli kontaktu z lekarzem
• byli poddawani torturom
• okna zabite były deskami, nie wiedzieli czy jest dzień czy noc
• syn pani Rollison: został zabrany od niewidomej matki, którą się opiekował, w więzieniu był torturowany, ył chory a nie miał kontaktu z lekarzem, Nowosilcow kazał otworzyc okna w jego celi i upozorować jego samobójstwo
• Cichowski: przed aresztowaniem był duszą towarzystwa, żywy, dowcipny. Lubił dzieci, miał się żenić. Pewnego dnia zniknął, żonie powiedziano, że się utopił. Jego samobójstwo było upozorowane. Informacje na temat tego, że żyje zdobyła pewna osoba i doniosła o tym jego żonie. Zmienił się fizycznie: wyłysiał, miał zmarszczki, przytył, postarzał o 20 lat. Stał się podejrzliwy, przygnębiony, popadł w obłąkanie, był cały czas wystraszony, gdy ktoś pukał, chował się w ciemnym kącie i wołał, że nic nie wie i nic nie powie. W więzieniu karmiono go śledziami, pojono opium, nie dawano spać, nasyłano strachy. Nigdy nikogo nie wydał. Oczy zdradzały jego tragiczne przeżycia, były przerażające. Został uwolniono, gdyż wiedziano, że nic nikomu nie powie, nie zagrażał już Rosjanom, miał być przestrogą dla innych młodych, a także przynętą- chciano schwytać ludzi, którzy go odiwedziali.

Prometeizm: Prometeusz był dobroczyńcą ludzkości, ukradł Zeusowi z Olimpu ogień i obdarzył nim człowieka, którego stworzył z gliny i łez. Za karę został przykłuty do skał Kaukazu, gdzie orzeł wciąż wyszarpywał mu wątrobę, a ta nieustannie odrastała. Prometeusz stał się uosobieniem buntu i cierpienia. W późniejszych epokach pojawiło się pojęcie prometeizmu. Jest to postawa ofiarowania samego siebie, poświęcenia się la dobra ludzkości w imię miłości do niej. Konrad jest na tyle dumny, że wywyższa się ponad innych, wie najlepiej, jak ich zbawić, dokonać tego wielkiego dzieła sam. W imię swoich celów nie waha się przeciwstawić nawet Bogu, ale jego postawie towarzyszą pobudki tyrańskie. Prometejski bunt Konrada jest też spowodowany sztańskimi podszeptami. Dlatego też prometeizm ten nie jest do końca ofiarą altruistyczną i dlatego ponosi klęskę.

Mesjanizm- widzenie ks. Piotra: Ks. Piotr był duchownym, łącznikiem między więźniami a światem zewnętrznym. Bogobojny, kochał ludzi, cierpiących, potrafił przewidywać przyszłość. Cechuje go pokora wobec Boga, rozmawia z nim leżąc krzyżem na ziemi. Bóg zsyła mu widzenie, że młodzi ludzie jeszcze długo będą wywożeni wgłąb Rosji i prześladowani. Pojawia się jednak nadzieja- ksiądz widzi tajemniczą postać, która będzie zbawicielem narodu- 44. W dalszej części widzenia księdza pojawiaja się odniesienia do Nowego testamentu- sceny sądu i ukrzyżowania Chrystusa. Herod- Rosja, Piłat- Francja, Polska- Chrystus, Borus- Prusak, rakus- Austriak, Maryja- Wolność. Ksiądz widzi śmierć narodu polskiego, ale widzi też, że narodzi się wybawiciel Polaków, który ukrywa się pod liczbą 40 i 4. Utwierdza się w przekonaniu, że cierpienia Polaków mają sens i zostaną w przyszłości wynagrodzone.

“Pan Tadeusz” epopeja narodowa- cechuje się:

• rodowód klasyczny, rozpoczyna się inwokacją
• bogaty w epizody
• rozlewne opisy, sceny batalistyczne, realizm szczegółu, bogactwo postaci i wątków
• akcja rozgrywa się na tle wielkiego wydarzenia epoki

Pan Tadeusz posiada większość z tych cech, różni się jednak od klasycznej epopei. Ewolucja tego gatunku w okresie romantyzmu doprowadziła do całkowitego usunięcia świata nadprzyrodzonego. Bohaterami są przeciętni ludzie, pozbawieni boskich cech.

Jacek Soplica:

• szlachcic średniozamożny
• posiada majątek Soplicowo, którym zarządza razem z bratem
• cieszy się poważaniem wśród szlachty, gdyż wspaniale włada bronią, jeździ konno, jest zdecydowany, odważny, porywczy, budzi lęk
• odwiedza Stolnika Horeszkę z powodów politycznych. Wspólnie angażują się w walkę przeciko zaborcy rosyjskiemu.
• Zakochuje się w Ewie, córce Stolnika z wzajemnością, otrzymuje czarną polewkę
• Wyjeżdża, żeni się z kobietą, której nie kocha, rodzi mu się syn- Tadeusz, jego żona umiera
• Ewa zostaje wydana za wojewodę
• Stonik zostaje napadnięty przez Moskali, wygrywa walkę, Jacek, kóry obserwuje całe wydarzenie bierze broń od jednego z żołnierzy i zabija Stolnika
• Świadkiem wydarzeń jest Gerwazy
• Jacka okrzyknięto zdrajcą, rodzina Sopliców otrzymuje od Rosjan w podzięce od Moskali zamek należący do Horeszków
• Jacek opuszcze Litwę, udał si do legionów
• Wraca w przebraniu ks. Robaka na Litwe ze specjalną misją- miał organizować tam powstanie

Obyczaje:

• w czasie zaręczyn państwo młodzi usługują swoim poddanym (chłopom)
• wolny czas mężczyźni poświęcali na polowania
• czarna polewka- symbol tego, że rodzice dziewczyny nie przyjmują oświadczyn zalotnika
• odpowiednia hierarchia przy stole uzależniona od pełnionego urzędu
• w czasie spacerów z przodu maszerowały dzieci z opiekunkami, za nimi utytułowani piasyujący poważne stanowiska goście, potem dziewczęta, następnie młodzieńcy
• brama wjazdowa była otwarta- symbol gościnności
• prace w polu trwały do zachodu słońca, wieczorem gospodarz doglądał swego dobutku
• uczestnictwo w grzybobraniach- specyficzne stroje, chroniące przed owadami
• mężczyźni używali tabakiery
• rozwiązywanie konfliktow siłą bez wstępowania na drogę prawną
• rozw. konfliktów za pomocą pojedynku
• zwracanie się do rozmówcy używając nazwy jego stanowiska
• duży wpływ rodziców na losy dzieci
• obdarzenie myśliwego, który zabił zwierzę skórą
• kawiarka- osoba wyznaczona do przyrządzania kawy

Juliusz Słowacki Biografia: Dzieciństwo i młodość:

• urodził się na Litwie w Krzemienńcu września 1809r.
• Ojciec był wykładowcą literatury najpierw w liceum, potem na uniwersytecie. Matka wykształcona, ale nie pracowała.
• Zamożna rodzina, jedynak
• Gdy miał 5 lat zmarł mu ojciec na gruźlicę, zapisał mu cały majątek. Matka wychodzi ponownie za mąż, Słowacki zyskuje dwie przyrodnie siostry.
• Był wychowywany pod kloszem, uwielbiany przez matkę i siostry
• Studiował prawo z woli matki
• Przebywając w Warszawie i pracując jako urzędnik, jest świadkiem Powstania Listopadowego
• Matka zabroniła mu wziąć udziału w czynnej walce, poza tym musiał wyjchać do paryża i Londynu, by zawieźć ważne dokumenty. Myślał, że jest emisariuszem
• Zaczął pisać pierwsze wiersze ptariotyczne
• Okazało się, że dokumenty były mało ważne, nie zrobił nic dla Powstania
• Paryż: publikuje swoje utwory, które są potem krytykowane
• Wyjeżdża do Genewy, zamyka się w pensjonacie, zajmuje się pisaniem wierszy, pisze tam “Kordiana”
• Publikuje go w 1834 r. W Paryżu (anonimowo). Przyjęcie utworu nie było złe, Słowacki przyznaje się do napisania utworu.
• Jedzie do Szwajcarii, potem do Wloch, spotyka tam Hersykię i razem z innymi wyjeżdża na Bliski Wschód.
• Zostaje poddany kwarantannie, gdyż szerzyła się tam dżuma
• Zwiedza Grecję, Włochy, wraca do Paryża
• Rok 1840- Paryż- na bankiecie z okazji zaangażowania Mickiewicza w uczelni College de France pojawia się również Słowacki. Po spotkaiu Mickiewicz oskarzył go ze nie jest poetą. W odp. Słowacki napisał utwór “Bieniowski”
• W roku 1848 wyjeżdża do Poznania, potem do Wrocławia i tam spotyka się ponownie z matką
• W 1849 r. Umiera na gruźlicę.

Życie osobiste:

• nigdy się nie ożenił, nie miał dzieci
• najważniejsza kobieta- matka, prawdopodobnie miał “kompleks Edypa”
• Ludwika Śniadecka- poznał ją w czasie studiów, córka jednego z profesorów Uniwer. Wileńskiego, niespełniona miłość
• Eglantyna- spotkał ją w Szwajcarii, córka właścicieli pensjonatu, uprzyjemniała mu pobyt
• Maria Wodzińska- Włochy, arystokratka, inteligentna, błyskotliwa

“Kordian”- dramat romantyczny: Historia Kordiana:

• chce popełnić samobójstwo
• wrażliwy na świat przyrody
• wierzy w Boga
• identyfikuje się z przyrodą, uważa, że tak jak ona, powoli umiera
• ogarnięty smutkiem, w depresji
• mówi o marności, swego istnienia, porównuje się do prochu
• nie widzi celu zycia
• samotny i wyobcowany
• prosi Boga o pomoc
• marzy o wielkich czynach, dla których jest gotów poświęcić życie
• przeżywa nieszczęśliwą miłość
• jest indywidualistą, nie potrafi cieszyć się z tego, co inni ludzie
• marzy o nowym życiu, chce się wyzwolić z nieszczęśliwej miłości
• chce poznać świat, porównuje się do Kolumba
• marzy o sławie
• ma 15 lat, jest wrażliwy, nad wiek zbyt poważny

Relacje Kordiana z kobietami:

• Laura- wątek autobiograficzny (Ludwika Śniadecka), miłość nieodwzajemniona, nie traktuje go poważnie, żartuje z niego, jest starsza, Kordian próbuje popełnić przez nią samobójstwo
• Wioletta- poznali się we Włoszech, jest z nim ze względu na majątek, materialistka, egoistka. Kordian wystawia ją na próbę- ponieważ nie wierzy już w słowa tylko w czyny- Wioletta tej próby nie przechodzi. Nie ma prawdziwej miłości, nie warto żyć miłością do kobiety, to nie może być celem życia.

Anglia-Londyn:

• światem rządzą pieniądze (kupuje się władzę)
• szerzy się bezprawie w Europie, ludzie, którzy powinni siedzieć w więzieniu wykorzystują luki w prawie

Włochy- Watykan:

• spotkanie z papieżem, który potępia Polaków, jest po stronie cara
• zostaje podważony autorytet moralny Kościoła

Kordian wobec problemów ojczyzny: Na szczycie Mont Blanc znajduje wielką ideę: chce wyzwolić Europę spod monarchistycznej tyranii. Identyfikuje się z Winhelriedem, chce stanąć na czele narodu Polaków. Ma obsesję na punkcie wolności kraju, wypowiada: “Polska Winhelriedem narodów”- Polacy powinni zbrojnie walczyć o niepodległość, a nie czekać na cud. Przełomowy moment- Kordian znajduje swój cel, scena o charakterze fantastycznym, obrazująca duchową przemianę.

Powrót do Warszawy:

• 1829- Plan Zamkowy, Kordian wdaje się w spisek przeciwko carowi, mający na celu jego zabicie, spiskowcy są ze sobą skłóceni, starsze pokolenie (Prezes) jest przeciwne zamachowi, natomiast młodzież popiera zamach.
• Polacy są skłóceni co do metod walki
• Kordian nie potrafi znieść bezczynności, rozważań i postanawia działać sam
• Chce zabić cara w trakcie warty przed jego sypialnią
• Zamach się nie udaje, Kordian przegrywa sam ze sobą, został opuszczony, jest zbyt wrażliwy, waha się co do słuszności zabójstwa
• Zostaje aresztowany, w jakiś sposób się rehabilituje- skok przez bagnety
• Dochodzi do sporu między Konstantym i Mikołajem o Kordiana (Konstanty go podziwiai chce go ocalić)
• Skazany na śmierć na rozstrzelanie- dowód, że jest w jakimś sensie człowiekiem poważanym- nie pozwala zawiązać sobie oczu, chce widzieć co będzie się z nim działo
• Nie wiemy co się stało z głównym bohaterem

Tło historyczne: Powstanie Listopadowe, wstąpienie cara na tron Polski Postacie historyczne:

• gen. Józef Chłopicki- przywódca Powstania Listopadowego, nie chciał włączyć się do powstania chłopów
• książę Adam Jerzy Czartoryski- patriota, uczciwy, sprawiedliwy, przywódca Wielkiej Emigracji
• gen.Jan Skrzynecki- przywódca Powstania Listopadowego, uciekał przed Rosjanami, zamiast walczyć
• Julian Ursyn- Niemcewicz- tworzył w oświeceniu- nie rozumie romantyzmu, żyje wspomnieniami
• Joachim Lelewel- historyk, anukowiec, wolał rozważać niż podejmować decyzje
• Gen.Jan Krukowiecki- zdrajca, ostatni przywódca Powstania Listopadowego, podpisał kapitulację

“Grób Agamemnona” Słowacki krytykuje Polaków za bierność, zafascynowanie cudzymi wzorami. Oskarża ich o zagubienie patriotycznych wartości, które doprowadziły Polskę do upadku. Ma on na celu nawołanie Polaków do walki zbrojnej, do zrywu niepodległościowego.

“Hymn (smutno mi Boże)” Powstał w czasie podróży Słowackiego na Wschód. Widzimy go jak stoi na dziobie okrętu wpatrzony w dal. Ogląda zachód słońca, lecz oddalony od rodzinnych stron, samotny człowiek odczuwa smutek i pragnie wyjawić przed Bogiem swoje uczucia. Tęsknota przybiera formy róznych obrazów. Płacz poety przypomina płacz dziecka za odchodzącą matką. Wspomnienie domu i obcych mogił budzi gorycz, gdyż nie wiadomo, gdzie tułacz znajdzie własną mogiłę. Zachód słońca budzi w nim refleksję o własniej kruchości i przemijalności. Bóg stworzył dla człowieka wspaniałe widowiska natury, a mimo to człowiek jest smutny. Człowiek uznaje swoją nicość,a zawołanie “smutno mi Boże” jest podkreśleniem podmiotowości człowieka.

“Testament mój” Odbiorcami testamentu są:

• przyjaciele- chce by przekazali jego serce matce i żeby nie rozpaczali po jego śmierci, a przekazali innym, że był patriotom
• Polacy- chce by walczyli o kraj, gdyż pieknie jest umierac w obronie ojczyzny (motywy tyrtejskie)
• Ludzkość- chce by odrzucili cielesność, wyzwolić w nich ducha, przerobić ze zjadaczy chleba w aniołów

Wie, że dzieki swojej poezji zostanie zapamiętany przez przyszłe pokolenia, a jego wiersze zmienią ludzi.

Samotność- autor cierpi, bo nie ma potomstwa, nikogo kto kontynuowałby jego twórczość i komu przekazałby nazwisko. Jest wrażlwy na cierpienie ludzi, wierzy w Boga, jest patriotom, ma nadzieję, że jego utwory zmienią przyszłe pokolenia, zostaną docenione. Czuje się niedoceniony przez współczesnych mu ludzi, niekochany, jest indywidualistą..

Cytat: “Ale zaklinam- niech żywi nie tracą nadziei I przed narodem niosą oświaty kaganiec A kiedy trzeba na śmierć idą po kolei Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec”

Cyprian Kamil Norwid

" Do obywatela Johna Brown” Adresatem jest John Brown- Amerykanin, biały farmer, który walczył o wolność Murzynów i zniesienie niewolnictwa. Działał w czasie Wojny Secesyjnej- była to wojna domowa Północy z Południem. Został on zabity przez ludzi z południa. Zginął przez powieszenie. Norwid chciał wstrzymać egzekucję, miał nadzieję, że uda mu się to zrobić, przypuszczał jednak, że to nic nie pomoże. W wierszu została zastosowana futurospekcja. Portret Johna:

• stanowczy, odważny- nieugięta szyja, gotów do poświęceń, konsekwentny
• zacna siwizna- starszy, doświadczony, dojrzały, mądry, szlachetny
• zginął przez powieszenie- śmierć haniebna
• kontynuował ideały Kościuszki i Waszyngtona, którzy żyli 50 lat przed nim i też chcieli zniesienia niewolnictwa

George Byron

“Giaur” - powieść poetycka: Branka muzułmańska, żona baszy- Leila- zostaje ukarana śmiercią (utopiona w morzu) za miłość do Giaura. Ten mszcząc się, zabija hassana ( w górach w pojedynku). Giaur zostaje dobroczyńcą pewnego klasztoru, ale pomimo zakonnego stroju, nie przystaje do życia zakonnego, dystansuje się od wspólmoty, nie modli się i nie przejawia szacunku do sakramentów. Zyje w samotności, udręczony cierpieniami, tęsknotą, namiętnością i wyrzutami sumienia. Miłość jest ukazana jako uczucie niezwykle silne, popychające do złamania zasad moralnych, prowadzące do zbrodni, nie przemija ono nawet po śmierci ukochanej, idealizowanej we wspomnieniach. Umiera śmiercią naturalną. Bajronizm- postawa człowieka, polegająca na tym, iż jest on skłócony ze światem, którego przeszłość okryta jest tajemnicą. Zbrodnia, występek, namiętna miłość lub zdrada napiętnowały go na całe życie. Ucieczka od przeszłości okazuje się daremna. Bohater bajroniczny nie może zaznać spokoju, cierpi w samotności. Jego cierpienie często ukazane jest na tle egzotycznej przyrody w obcym otoczeniu kulturowym.

Johan Wolfgang Goethe

“Cierpienia młodego Wertera”

werteryzm- postawa człowieka ostro odrzucająca ból istnienia, szukająca ucieczki w marzeniach, w poezji, kończącego swe zycie samobójstwem. Powieść rozpoczyna się, gdy bohater opuszcza dawne środowisko, zrywa z bolesną przeszłością (chodzi prawdopodobnie o zgadkowa Eleonorę), pragnie samotności i kontaktu z natura. Przebywa w Walheim z prostymi ludźmi i dziećmi, jest przekonany o istnieniu dobra, spotyka Lottę, postrzega ją jako ucieleśnienie wszelkich cnót. Werter jednak zmienia sposób postrzegania świata. Gubi się w uczuciach do Lotty, która jest zaręczona z Albertem, choć wydaje się, że odwzajemnia uczucia Wertera. Niepowodzeniem kończy się podjęta przez Wertera próba kariery urzędniczej. Bohater postrzega naturę jako siłę niszczącą, wrogą człowiekowi, a świat jawi mu się jako chaos. Podejmuje decyzję o samoójstwie i je popełnia.