—–»> POZYTYWIZM «<—–

Granice czasowe epoki:

• 1864- upadek Powstania Styczniowego- 1890/95- fala nowych debiutów literackich

Sytuacja społeczno- polityczna 3 zaborów: -pruski: . proces germanizacji- skupiała się na szkołach . kulturkampf- walka o kulturę, zakaz posługiwania się językiem polskim, zafałszowana historia, j.niemiecki staje się urzędowym . cenzura- żadne teksty bez konsultacji z odpowiednim urzędnikiem nie mogły być wydane . nacisk na rozwój przemysłu . Komisja Kolonizacyjna- wykupywała ziemie od Polaków, chciała tam osiedlić Niemców . Rugi pruskie- wyrzucanie Polaków, którzy przybyli do zaboru w celu znalezienia pracy

-rosyjski: . Stan wyjątkowy- wprowadzony po Powstaniu Styczniowym . Rusyfikacja . 1864- nadanie chłopom ziemii na własność . tereny przemysłowo- rolnicze, przemysł głównie w Łodzi (włókienniczy) . wywożenie na Syberię uczestników powstania . konfiskowanie majątku . więzienia

-austriacki: . działanie uniwersytetów w Krakowie i Lwowie . autonomia (pewna niezależność od zaborcy) . swoboda w porozumiewaniu się j.Polskim . uniwersytety, urzędy w rękach Polaków . ludzie zyją głównie z rolnictwa . wiele osób uciekało do ISA, zaborca nie inwestował w te tereny

Pozytywizm rozwija się w zaborze rosyjskim.

Założenia pgorgramowe pozytywistów: . scjentyzm- zafascynowanie nauką, wynalazkami, techniką, przekonanie, że rozwój cywilizacyjny jest czymś wartościowym i koniecznym. Wiara w możliwość luzkiego umysłu. . Utylitaryzm- koncepca etyczna wg której działanie jest uznawane za dobre moralnie, jeśli chcąc zaspokoić własne przyjemności i potrzeby, służy się dobru ogółu. . Negatywny stosunek do powstań . Praca u podstaw- ludzie wykształceni, bogaci, zobowiązani są do niesienia pomocy niższym warstwom społecznym poprzez: zakładanie szpitali, przytułków, szerzenie oświaty, pomoc finansową, organizowanie miejsc pracy . Praca organiczna- pozytywiści zakładali, że każde społeczeństwo jest jednym wielkim organizmem, aby ten organizm mógł funkcjonować prawidłowo, wszytskie jego części muszą być silne i zdrowe. W związku z tym należy pracować nad rozwojem różnych dziedzin życia społecznego: gospodarka, przemysł, rolnictwo, kultura, oświata. Zadnej z nich nie można zaniedbywać, gdyż są one wzajemnie powiązane i warunkują dostatnie życie członków danej społeczności. . Emancypacja kobiet- propagatorką hasła była Eliza Orzeszkowa- “Kilka słów o kobietach”, która uważała, że kobieta powinna odejść od wizerunku matki, gospodyni, musi zerwać z niepełnoletnością i sama decydować o sobie i swoim życiu i przyjmować za te decyzje odpowiedzialność. . Asymilacja Żydów- główną propagatorka była Eliza Orzeszkowa (“O Żydach i kwestii żydowskiej”), która uważała, że należy zerwać ze stereotypowym postrzeganiem Polaków narodowości żydowskiej. Ludzie ci są pełnoprawnymi mieszkańcami naszych ziem i należy poznać ich kulturę, zwyczaje i nie dokonywać pochopnych sądów. Orzeszkowa uważa, ze należy wrócić do czasów XVI wieku, kiedy Polska słynęła z tolerancji. Sugeruje, że I krok w kierunku pojednania powinni uczynić Polacy.

Większość pozytywistów mieszkała i tworzyłą w Warszawie, którzy ukończyli tamtejszą Szkołę Główną- tzw. Kuźnię pozytywistów.

Bolesław Prus Nowela- gatunek literacki, powstały w epoce renesansu we Włoszech. Cechy noweli:

• krótki utwór epicki pisany prozą
• posiada fabułę
• występuje narrator
• partie dialogowe bohaterów
• chronologiczny układ wydarzeń
• jeden wątek
• posiada punkt kulminacyjny (pod koniec utworu)
• nagromadzenie dramatycznych wydarzeń
• koniec zawiera płętę
• w noweli klasycznej pojawia się przedmiot, kt.ory odgrywa istotną rolę w rozwoju akcji
• tytuł utworu jest znaczący, zawiera w nazwie nazwę przedmiotu, który odgrywa istotną rolę w trakcie rozwoju fabuły- sokół noweli

“Kamizelka”- nowela:

Kompozycja:

• zakończenie utworu poznajemy już na początku utworu
• retrospekcja
• budowa klamrowa noweli- zaczyna się i kończy tą samą sceną
• brak jednoznacznej płęty
• brak imion i nazwisk

Problematyka: Ukazuje małżeństwo- mąż był urzędnikiem, kobieta- udzielała korepetycji, była szwaczką. Praca zajmowała im dużo czasu, ich sytuacja finansowa stopniowo się pogarszała, gdyż mąż na skutek choroby, stracił pracę. Zachorował na gruźlicę. Prus przedstawia tutaj miłość jako czyny, a nie słowa. Kamizelka w trakcie rozwoju akcji odegrała istotną rolę, stała się symbolem poświęcenia i miłości i jest ona tutaj sokołem noweli.

“Lalka”- powieść

Powieść- podstawowy gatunek epiki literackiej, pisany prozą, o rozbudowanym tle, wielowątkowości, fikcyjnym na ogół charakterze świata przedstawionego, ukazywanego za pośrednictem narratora.

Kompozycja powieści:

• dwa typy narracji- 3 os- narrator wszechwiedzący; w 1 osobie- Rzecki- bohater utworu- pamiętnik, subiektywizm Pod koniec powieści Wokulski wymyka się narratorowi, nie wie co się z nim stało.
• Dużo partii dialogowych
• Wielowątkowość
• Ograniczona przestrzeń (Warszawa, Paryż, Zasławek, Węgry)
• Kompozycja otwarta
• Związek z programem pozytywistó
• Duża liczba bohaterów
• Zasadnicza akcja powieści- 1878-79, pojawiaja się retrospekcje- lata 20,30,40
• Brak chronologii
• Informacje dotyczące ówczesnego zycia politycznego Europy
• Znaczenie tytułu: lalka jako pusta kobieta, proces, charakter egzystencjalny, wokulski marionetka
• Widoczna jest cenzura- nie pada stwierdzenie Powstanie Styczniowe

Stanisław Wokulski- pozytywista z duszą romantyka:

ROMANTYK POZYTYWISTA Próba samobójcza z powodu nieszczęśliwej miłości Praca u podstaw (Maria, Wysocki, Węgiełek, Stawska) Walczy w Powstaniu Styczniowym Scjentyzm- fascynacja nauką, pomaga Ochockiemu, kształci się, czyta książki naukowe, popiera wynalazki Geista Miłość do Izabeli, wszystko robi dla niej Asymilacja Żydów- przyjaźń z Szumanem, Szlaugbanmami, wciąga Żydów do spółki handlowej, chce z nimi nawiązać współpracę gospofarczą Idealizuje kobietę, wierzy w miłość platoniczną Praca organiczna- zakłada spółkę handlu ze Wschodem, by rozwijać i bronić polski handel i przemysł Indywidualista, nierozumiany przez innych Emancypacja kobiet- wskazówki i pomoc udzielona pani Stawskiej Bogate życie wew. Czytuje poezję romantyczną Porównuje się do Don Kichota Niejasne zakończenie losów- tajemniczy

Miłość do Beli: -działania, które zbliżały go do Beli: . Bywa tam gdzie możę ją spotkać . Jedzie na wojnę do Bułgarii (Turcja i Rosja), spędza tam kilka m-cy, narażając życie, wraca z kwotą 300 tys.rubli.) . Wkracza w towarzystwo znajomych Tomasza Łęckiego i przegrywa z nim w karty . Nawiązuje kontakt z panią Meliton, która przekazuje mu informacje o działąniach Izabeli . Wykupuje srebrną zastawę Izabeli, weksle pana Tomasza, zniszczył je . Przekazuje duże kwoty na ochronkę hrabiny Karolowe (ciotka) . Uczy się angielskiego . Kupuje klacz nalezaca do Krzeszowskich, która wygrywa wyscigi . Pojedynkował się, broniąc honor Izabeli . Kupuje za zawyżoną sumę kamienicę Tomasza Łęckiego (90000)- anonimowo . Organizuje owacje dla Rossiego, którego kunszt ceniła Izabela . Zarządza pieniędzmi Tomasza i płaci mu od nich wysoki procent . Zakłada spółkę do handlu ze Wschodem, do której należą przedstawiciele arystokracji . Spłaca długi Łęckiego zaciągnięte u Żydów . Proponuje Izabeli wyjazd do Paryża . Rezygnuje ze współpracy z profesorem Geistem w Paryżu, wraca do Warszawy i jedzie do Zasławka . Odzyskuje tytuł szlachecki w wyniku procesu . Sprzedaje swój nowy sklep, zrywa z korzeniami, ze środowiskiem kupieckim . Próbuje odebrać sobie życie, rzucając się pod pociąg . Zbliża się do Izabeli poprzez pieniądze

Sposób przeżywania miłości:

• Izabela- mistyczny punkt, miłość od pierwszego wejrzenia
• Emocjonalne huśtawki, wzbudzały w nim oczekiwanie na spotkanie Izabeli, w jej towarzystwie czuł błogostan, nie znosił stanu niewiedzy na temat tego, co aktualnie się z nią dzieje
• Kocha Izabelę bardziej niż swoje życie, które niejednorotnie naraża
• Dopasowuje się do wymagań Izabeli, udaje kogoś kim do końca nie jest
• Żywi do Izy miłość platoniczną, wierzy, że jest ona jego 2 połową
• Chce spełnić każde jej życzenie
• Życzliwość Izabeli wyzwala w nim chęć czynienia dobra
• Idealizował Izabelę, siebie nazywał psem, sługą Izabeli
• Wpada w skrajne stany emocjonalne, miłość miesza się z nienawiścią, chęcią zemsty
• Odczuwa wielką zazdrość w momencie, gdy widzi Izabele u boku innego mężczyzny
• Próbuje popełnić samobójstwo

Idealista- człowiek, który w swoim życiu kieruje się szczytnymi celami, hasłami. Potrafi poświęcić się dla wyższych celów i zapomnieć o własnych potrzebach, które ograniczają możliwości jego działania.

Ignacy Rzecki:

• całe życie mieszka w Warszawie
• wychowywał go ojciec (wierzył w Napoleona, walczył pod jego dowództwem, przekazał fascynację synowi)
• pracował od najmłodszych lat w sklepie Jana Mincla
• nauczył on go oszczędności, szacunku dla pieniędzy, uczciwości
• bierze udział w Wiośnie Ludów, powstaniu Węgrów przeciw Austrii, która zajęła również czesc Polski
• Ideały: wolność (“za naszą i waszą wolność”)- narażał się w trakcie walk
• Jego obsesją była Warszawa
• Uważany za dziwaka, budził w innych obawę, politowanie
• Żył przeszłością, sklepem, polityką
• pedantyczny, schematyczny
• Przeżył nieszczęśliwą miłość. Jego namiętnością stała się helena Stawska, zafascynowala go wyglądem, figurą, spotkał ją 1 raz w sklepie, a potem odwiedzał ją bardzo regularnie
• Starał się odnaleźć jej zaginionego mężą
• Bawił się w swatkę Wokulskiego I Heleny
• Umiera
• Idealista polityczny- walczy i wierzy w możliwość uzyskania niepodległości
• Idealista w życiu codziennym- wyznaje takie wartości jak: pracowitość, sumienność, punktualność

Stanisław Wokulski:

• idealista polityczny, brał udział w Powstaniu
• społecznik

Julian Ochocki:

• należy do arystokracji, kuzyn i adorator Izabeli
• nie ocenia ludzi po nazwisku
• wykształcony (studia przyrodnicze, politechnika- mechanika)
• interesuje się wynalazkami (ulepszył mikroskop, unowocześnił lampę)
• uważa, ze wsyztsko co najważniejsze jest jeszcze przed nim- marzy o przyprawieniu ludzkości skrzydeł
• nie chce tracić czasu na związki z kobietami
• przyjaźni się z Wokulskim, chce iść w jego ślady, zazdrościł mu przejażdżki balonem
• Wokulski przeznaczył mu 100 tys.rubli na badania naukowe u boku geista
• Idealista naukowy

Maria Konopnicka

“Mendel Gdański”

Charakterystyka Mendla:

• wielodzietna rodzina
• był 15 w rodzinie- stąd imię Mendel
• kochająca się rodzina
• związany z Gdańskiem, rodzina tam mieszkała
• akcja utworu rozgrywa się w Warszawie
• większą część życia spędza w kamienicy, nie wiedział, co się dzieje w mieście
• był introligatorem, jego mieszkanie było miejscem pracy
• wychowuje wnuka- Jakuba- syna zmarłej córki, chłopiec skromny, zamknięty w sobie, nieśmiały
• Mendel uczy wnuka: akceptacji faktu, że jest Żydem, odwagi osobistej, wytrwałości, pracowitości, szacunku do pieniędzy
• Mendel kultywuje tradycje religijne, znamienne dla Żydó (co piątek organizuje postną wieczerzę, ubiera się odświętnie i modli wraz z wnukiem)
• Rozbudza wiarę w Jakubie
• Widoą skromne życie, pieniądze przeznaczają na jedzenie i kształcenie Jakuba
• Kochają się, są ze sobą bardzo blisko, tworzą niepełną rodzinę, ale są szczęśliwi

Konopnicka zrywa ze stereotypowym postrzeganiem Żydów, pokazuje uczciwego, pracowitego, życzliwego człowieka.

Obraz społeczeństwa:

• sąsiadka- zyczliwa, udzielająca pomocy Mendlowi, zna go od lat i szanuje
• student- nie dyskryminuje ludności żydowskiej, przyjaźni się z Mendlem, w czasie napaści osłania go własnym ciałem, nie jest antysemitą, człowiek wykształcony
• zegarmistrz- nie posiada własnego zdania, ulega sugetiom innych ludzi, powtarza to, co usłyszał o Żydach, idzie za większością
• ksiądz katolicki- oddaje cześć modlącemu się Mendlowi pomimo tego, że jest innego wyznania, tym samym zmusza do zastanowienia miejscowych chłopców, którzy w tej modlitwie przeszkadzali
• tłum- pijana, rozbestwiona banda chuliganów

Henryk Sienkiewicz

“Szkice węglem”

Utwór ma związek z hasłem pozytywistów- praca u podstaw. Zgodnie z nim ludzie lepiej sytuowani i bardziej wykształceni powinni pomagać biedniejszym warstwom społecznym. Sienkiewicz pokazuje, że bohaterowie jego utworu tego hasła nie realizują. Kompozycję utworu autor oparł na antyprzykładzie. II problem to problem władzy. Władza ma służyć ludziom, a nie odwrotnie.

Jest to historia chłopa Wawrzyna Rzepy, którego pisarz gminny Zołzikiewicz podstępem zmusza do podpisania kontraktu będącego zobowiązaniem wstąpienia do armii carskiej. Intrygę tę uknuł z wójtem Burakiem, gdyż to właśnie syn Buraka a nie Rzepa powinien iść do wojska. Wysłanie Rzepy do wojska jest zemstą Zołzikiewicza na żoie Rzepy, która oparła się jego zalotom. Rzepa, analfabeta podpisuje dokument werbunkowy sądząc, że zrobi świetny interes i że kwituje odbiór częsci dworskiego lasu. Dalsze części utworu to rozpaczliwe próby wyegzekwowania przez zrozpaczone małżeństwo Rzepów swoich praw. Rzepowa próbuje wybłagać łaskę u co ważniejszych i bardziej wpływowych osob. Skazane są one na niepowodzenie, nikt bowiem nie jest zainteresowany udzieleniem im pomocy. Dawny dziedzic Skorabiewski nie musi już dbać o chłopów po ich uwłaszczeniu. Poza tym jest związany przymierzem z Zołzikiewiczem i wcale nie zamierza naruszać istniejącego stanu rzezcy. Pomoc nie nadchodzi również od księdza Czyżyka. Uważa, że jej nieszczęscie jest karą Bożą za grzech pijaństwa jej męża. Gdy Rzepowa trafiła do naczelnika powiau, jest już tak rozstrzęsiona, że zostaje uznana za pijaną. Zostaje ona spowrotem odesłana do baraniej Głowy. Tam w desperackim porywie rozpaczy Rzepowa zdradza męza z Zołzikiewiczem, który cynicznie ją oszukuje, obiecując wycofanie feralnego dokumentu. Ostatecznie jednak wyrzuca ją za drzwi. Wawrzyn zabija żonę siekierą, podpala zabudowania dworskie.

“Potop”

Andrzej Kmicic:

• Na początku bierze udział w wojnach głównie z pobudek egoistycznych, zależy mu na sławie, łupach, wyżyciu się. Nie rozumie słowa patriotyzm, uważa, że władzę ma ten, kto potrafi dobrze władać bronią.
• Ulega pewnym przemianom pod wpływem uczucia do Oleńki Billewiczównie.
• Pojedynek z Wołodyjowskim nauczył Kmicica pokory i uświadomił mu, że musi w inny sposób zasłużyć na względy Oleńki.
• Zostaje żołnierzem hetmana Janusza Radziwiłła, u boku którego chce odkupić swoje winy. Składa przysięgę na krzyż, że będzie- bez względu na wszystko- wierny Radziwiłłowi.
• Kmicic przejrzał dopiero na oczy po rozmowie z Bogusławem Radziwiłłem, który oświadczył mu, że janusz marzy o koronie polskiej i hcce zdradzić króla i ojczyznę.
• Kmicic decyduje się porwać Bogusława, który zdołał umknąć, raniąc przy tym Andrzeja.
• Po dojściu do zdrowia przyjmuje nazwisko- Babinicz (moment przełomowy)
• Uczestnictwo w obronie Częstochowy, przyczynienie się do pokonania Szwedów (wysadził kolumbrynę) jest dowodem przemiany wewnętrznej bohatera. Potrafi narażać własne życie, zapomnieć o prywtnych sprawach, by ratować swoją ojczyznę.
• W czasie oblężenia zostaje poważnie ranny, mimo to udaje mu się wymknąć z rąk Kuklinowskiego.
• Udaje się do króla jana Kazimierza, któremu wiernie służył jako babinicz.
• Ratuje królowi życie i wyznaje, jak się nazywa.
• Przez następnych kilka miesięcy walczy u boku hetmana Czarnieckiego mimo, iż wie, że jego ukochana znajduje się w niebepieczeństwie.
• Pod koniec utworu ranny Kmicic wraca do Lubicza
• Utwór kończy się sceną w kościele, w trakcie której Kmicic zostaje zrehabilitowany dzięki królewskim listom
• Dochodzi do pojednania z Oleńką

Główny bohater ulega wyraźnej przemianie wewnętrznej, z egoisty zadufanego w sobie, zmienia się w szlachetnego patriotę, gotowego do wszelkich poświęceń za ojczyznę. Ta przemiana kojarzy się z przemianami jakim podkegali bohaterowie romantyczni.

Eliza Orzeszkowa

“Gloria Victis” Obraz Powstania Styczniowego:

• Walki miały charakter partyzancki, oddziały polskie ukrywały się w lasach, ponieważ nie mogły otwarcie stawić czoła przeciwnikowi.
• Wojska polskie stawiały opór, były dzielne.
• Rosjanie mieli przeważającą siłę (liczba żołnierzy, uzbrojenie).
• Pojawia się scena drastyczna, brutalna, naturalistyczna- bezwzględnego mordu rannych żołnierzy.
• Autorka oskarża Rosjan o brak litości nawet wobec rannych, nie mogących się bronić
• Obraz walki ma charakter romantyczny
• Autorka oddaje hołd uczestnikom powstania

Romuald Traugutt- postać historyczna, dowódzca Powstania Styczniowego, waleczny, władczy, cenił swoich żołnierzy, którzy się go boją i jednocześnie szanują, ma silną osobowość, patriota, rezygnuje z życia osobistego dla kraju, męczennik, mesjasz za sprawy narodowe (nawiązania do romantycznego mesjanizmu), Orzeszkowa nie opisuje jego śmierci. Traugutt został schwytany przez Rosjan, zabity, a jego ciało wrzucono do dołu z wapnem, by pozbawić go grobu, tym samym Polaków miejsca kultu. Orzeszkowa w tym utworze składa mu hołd. Poznała ona osobiście Romualda. Brała udział w Powstaniu.

Nowele: “ABC” Akcja toczy się w jednym z miast zaboru pruskiego. Joanna Lipska- sierota, młoda kobieta, ojciec był znanym pedagogiem, mieszka z bratem Mieczysławem (pracuje w biurze), po śmierci ojca nie umie się odnleźć, prowadzi skromne życie. Nie wiedziała jak zarobić pieniądze, dlatego pomagała bratu w sprawach domowych. Pani Rożnowska zaproponowała jej, aby zaczęła uczyć małe dzieci, aby ułatwić im start w szkole. Nie wszyscy rodzice płacili, byli biedni, odwdzięczli się pomagając, przynosząc jedzenie. Od tego momentu życie się jej zmienia, czerpie radość, status życiowy odrobinę się podnosi. Odgłosy nauczania było słychać na zewnątrz i ktoś zgłosił do prokuratury, że założyła ona nielegalną szkołę. Została jej wytoczona sprawa. Sąd skazał ją na karę 200 talarów lub 3 m-ce więzienia. Była to dla niej bardzo ciężka kara. Mieczysław bardzo się przejął, nie pozwolił na to, by poszła do więzienia, pożyczył pieniądze od lichwiarza. Nie mogła już dalej pracować. Przyszły dzieci- Mańka i Kostek, którzy chcieli się dalej uczyć. Mieczysław się zdenerwował, Janna zgodziła się na wyrzucenie dzieci, ale okazuje się, że Mańka się chowa, bo chce się dalej uczyć. Problematyka: alkoholizm, zła sytuacja materialna, “praca u podstaw”, ograniczony dostęp do nauki dzieci niezamożnych.

“Tadeusz” Akcja rozgrywa się na folwarku, wieś. Przedstawione jest małżeństwo i ich syn tadeusz, który ma 2 latka i 22 tygodnie. Jest piątek, rano. Matka przyrządza śniadanie, gptuje mleko, ojciec pracuje w polu. Matka budzi i karmii syna. Idą do sadu, jest tam dozorca. Tadeusz siada z boku, nudzi się, zaczyna płakać. Matka daje mu kawałek chleba, ale to nie pomaga. Matka straszy dziecko paskiem, ale to też nie pomaga. Dziecko zobaczyło ptaszka, zainteresowało się nim i poszło za nim. Ptaszek uciekł, ale zobaczył pole fasoli, podjadał fasolę. Zobaczył następnie pole maku, doszedł do polany, gzdie były zbiorniki wodne i kwiatki, które znał. Zbierał kwiatki, podniósł głowę i zobaczył ptaszka na gałęzi. Nie patrząc pod nogi, szedł i wpadł do zbiornika. Problematyka: nieodpowiedzialność rodziców, złe warunki chłopów, kobieta nie miała czasu właściwie zająć się dzieckiem.

“Dobra pani” Helenka- sierota- zostaje przygarnięta przez małżeństwo murarzy. Zaprowadzili ją do pani eweliny- bogatej wdowy, która postanowiła przygarnąć dziecko. Ewelina troszczyła się o dziecko, które darzyło ją uczuciem. Zadbała o jej edukację. Grała na fortepianie, a Helena śpiewała. Niestety sytuacja finansowa pani Eweliny uległa zmianie. Po pewnym czasie pojechała do Włoch z heleną, która miała wtedy 8 lat. Dziecko zaczęło mieć wtedy kaprysy, co Ewelinę denerwowało. Po pewnym czasie przyjechał pewien Włoch. Ewelinie przeszkadzało, że Helena jest cały czas z nimi, zaczęła ją odrzucać. Ewlina wyjechała, a dziecko zostało. Pokojówka opowiedziała jej bajkę o kobiecie, która bawiła się ludzkimi uczuciami, następnie położyla ją spać. Ewelina całkiem zapomniała o Helenie i dziewczynka wróciła do rodziny murarza. Dziecko myślało tylko, kiedy przyjdzie pani Ewelina. Rodzina otrzymała list od Eweliny z banknotem 25- rublowym. Dziecko poszło do willi pani Eweliny. Usiadła z pieskiem na ganku. Zaczęła wspominać i zasnęła. Przyszedł murarz i ją zabrał. Problematyka: złe traktowanie ubogich, praca u podstaw- źle rozumiana, traktowanie ludzi jak zabawek, pani Ewelina okaleczyła psychikę Helenki.

“Nad Niemnem” Elementy pozytywisyczne: . praca u podstaw:

• Witold Korczyński wspiera Bohatyrowiczów (sugeruje wykopanie studni, budowę młyna, uczy chłopów obsługi maszyn, chce załagodzić konflikt między Korczyńskimi a Bohatyrowiczami)
• Teofil Różyc- pieniądze na kształcenie dzieci Kirłowej
• Benedykt- wspiera Marynię Kirło, pomógł Justynie
• Andrzej Korczyński- dzieli się swoją wiedzą z Bohatyrowiczami (Azelm, Jerzy)
• Justyna Orzelska- po ślubie z Janem może pomagać Bohatyrowiczom
• Andrzejowa- prowadzi ochronkę dla wiejskich dzieci, uczy je, szyje ubrania, robi to przez pamięć o mężu

. Emancypacja kobiet:

• Marynia Kirło- prowadzi majątek, gdyż mąż nie wywiązuje się
• Justyna Orzelska- samodzielnie podejmuje decyzje o swojej przyszłości, popełnia mezalians, przeciwstawia się woli rodziny, decyduje się poślubić Jana Bohatyrowicza
• Jadwiga Domuntówna- sama prowadzi gospodarstwo rolne

. Scjentyzm:

• Witold Korczyński- zafascynowany osiągnięciami technicznymi, kończy szkołę agronomiczną, chce ulepszać gospodarstwo
• Stanisław Korczyński- kształcił swoje dzieci, inwestował w ich edukację
• Benedukt- kształci swoje dzieci

. Praca organiczna:

• Witold- dba o rozwój rolnictwa u ojca i Bohatyrewiczów. Proponuje ojcu, by wydzierżawił część ziem Bohatyrewiczom, z tego tytułu dostawałby pieniądze, a oni płody rolne. Nawiązałaby się praca w dziedzinie rolnictwa.

Elementy romantyczne:

• Orzeszkowa dokonuje wywyższenia Powstania Styczniowego, ustami Jana i Anzelma nawołuje, by pamiętać o powstańcach. Uczestnicy powstania są bardzo pozytywnymi bohaterami.
• Powstanie listopadowe- Dominik Korczyński brał w nim udiał arzem z Jakubem
• Nawiązania do czasów napoleońskich- Dominik Korczyński i Jakub Bohatyrowicz walczyli u boku Napoleona
• Motyw dworu i zaścianka (podobieństwa do Pana Tadeusza)
• Związki człowieka z przyrodą

Podobnie tak jak w “Panu Tadeuszu”, który jest często porównywany z powieścią Elizy Orzeszkowej, znajduje się tutaj szeroki obraz społeczeństwa, które jest podzielone na szlachtę zaściankową (zaścianek Bohatyrowiczów), która stara się podtrzymywać rodową tradycję, przekazując ją z pokolenia na pokolenie, a także na szlachtę bogatą, której nie interesowały polskie zwyczaje, lecz moda francuska i wszelkie nowinki z innych krajów.

• Inne podobieństwa: gościnność (brama zawsze otwarta)

Adam Asnyk

“Karmelkowy wiersz” Wiersz zawiera dwie płaszczyzny czasowe- przeszły (retrospekcja) i teraźniejszy. Podmiotem lirycznym jest mężczyzna, który wspomina przeszłość, to jakim był człowiekiem. W przeszłości przyjmował romantyczną postawę wobec kobiet (wiersze, kwiaty). Wierzył w bezgraniczną, idealną miłość do kobiety. Teraz jednak zobaczył, że dusza kobiety salonowej jest pusta i dlatego poeta nie obdaruje jej miłością, lecz cukierkiem.

“Do młodych” Przesłąnia, z którymi zwraca się Asnyk:

• pamiętaj o tym, skad pochodzisz (historia, kultura, tradycja), ale nieustannie spoglądaj w przyszłość, która ma być lepsza
• zachęca do zdobywania wiedzy, kształcenia się (scjentyzm)
• poszukiwać nowych rozwiązań, które wydają się niemożliwe, zgłębiać zagadnienia, które już znamy
• zwraca uwagę na przemienność epok i zmianę światopoglądów, co łączy się z odwiecznym konfliktem pokoleń. Nawołuje do wzjaemnej tolerancji i szacunku.
• Jeżeli nie szanujesz innych, to inni nie będą szanować Ciebie, zachowania, zwyczaje przechodzą bowiem z pokolenia na pokolenie
• Nie rób drugiemu co tobie nie miłe- nie należy przekreślać poprzednich epok, gdyż w przyszłości następne pokolenia mogą tak samo potraktować naszą
• Poznawanie świata jest zbliżeniem się do Boga