Temat: „Czym jest dla mnie Państwo”

Czym jest dla mnie Państwo?. Jest to bardzo trudne pytanie. Tym bardziej  we współczesnym świecie. Na początek może przypomnę trochę definicji państwa, teorii powstania państwa, jego funkcji, form, typów  i funkcji państwa, a następnie spróbuję odnieść się do tego zagadnienia.  

W podstawowym znaczeniu słowa państwo oznacza szczególnego rodzaju organizacje. W języku polskim termin państwo zaczął oznaczać organizację państwową dopiero od początków XIX w. W języku polskim wiąże się on ze słowem „pan”. Panem natomiast jest ten, kto jest wyróżniony przez swoją zwierzchnią pozycję społeczną, ten, kto panuje, ten, kto ma majątek i władzę. W Polsce przedrozbiorowej terminem „państwo” określano niekiedy wielkie ziemskie dobra magnackie. Nazwa „państwo” pojawiła się w językach europejskich wraz z uświadomieniem sobie przez ludzi odrębności dwu instytucji publicznych – osoby władcy oraz publicznoprawnego, społecznego tworu organizacyjnego, którego władca nie jest dysponentem – właścicielem, lecz jedynie najwyższym funkcjonariuszem. W Polsce znalazło to wyraz w upowszechnieniu się w okresie monarchii stanowej określania „Korona Królestwa Polskiego” oznaczającego ziemnie wraz z zamieszkałą na nią ludnością, pozostające pod władaniem kolejnych królów polskich. Wcześniej z państwem utożsamia bowiem osobę władcy i jego włości. Było to patrymonialne rozumienie państwa. Termin „państwo” jest dziś używany w dwu, co najmniej, podstawowych znaczeniach. Państwo to – struktura organów władzy publicznej ; aparat władztwa publicznego, „piramida” urzędów. Nadając takie znaczenia terminów „państwo” wprowadza się zarazem ostre rozróżnienie między państwem a społeczeństwem. Niekiedy nawet państwo i społeczeństwo (czasem naród) przedstawia się jako jakości przeciwstawne. Państwo to tyle, co ludzie władzy: policjant, urzędnik, sędzia oraz organy publiczne, w których skład wchodzą – policja, ministerstwa, sady itp. W państwach, w których społeczeństwo ma się źle, gdzie stosunki społeczne nie układają się pomyślnie, tego typu postrzeganie państwa jest nagminne. W społeczeństwach, w których obywatele czują się dobrze, dychotomia: społeczeństwo - państwo zaciera się w więzieniu potocznym, choć z pewnością nie do końca. Na państwo można spojrzeć także jak na wspólnotę ludzką ( obywatelską). Wspólnota ta funkcjonuje nie tylko za życia jednego pokolenia, jest związkiem pokoleń. Państwo to nie tylko my – obecnie żyjący, ale i nasi poprzednicy oraz następcy. Dziedziczymy terytorium państwa, jego instytucje ( np. sejm), symbole ( godło, flaga), przekonanie o znaczeniu państwowości dla jednostek i grup społecznych itp. Państwo jest zatem organizacją społeczeństwa, organizacją obywateli. Jest to organizacja szczególnego rodzaju, a mianowicie terytorialna i suwerenna. Definicja państwa z encyklopedii internetowej: „państwo – polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna organizacja społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych.” Definicja państwa z literatury fachowej: „państwo – organizacja polityczna, wyposażona w suwerenną władzę, a przy tym organizację terytorialną i taką, do której przynależność ma charakter sformalizowany. Posiłkując się wiedzą encyklopedyczną wyróżniamy szereg definicji, w tym:  politologiczną: „państwo jest przymusową organizacją, wyposażoną w atrybuty władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego terytorium społeczności, składającej się ze współzależnych grup o zróżnicowanych interesach, warunki egzystencji korzystne odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów” oraz  prawną: „Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) “Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:

• stałą ludność,

• suwerenną władzę,

• określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą,

• zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe.”

  Według mojej oceny podstawowym problemem państwowości jest „uznanie państwa” na arenie międzynarodowej, czyli stwierdzenie przez podmiot prawa międzynarodowego faktu istnienia jakiegoś państwa i gotowości do respektowania związanych z tym skutków prawnych. Przedmiotem uznania może być: państwo, rząd, powstańcy, strona walcząca czy naród. Uznanie państwa może być udzielone bądź indywidualnie przez podmiot prawa międzynarodowego (nawiązanie stosunków dyplomatycznych lub podpisanie umowy bilateralnej), bądź kolektywnie przez grupę państw (podobnie jak w przypadku pojedynczego państwa) lub organizację międzynarodową (przyjęcie w poczet członków). Uznanie państwa powinno mieć charakter jednoznaczny i nieodwracalny, choć w praktyce spotyka się przypadki zawieszenia lub zerwania stosunków dyplomatycznych czy wykluczenie członka organizacji. Teoria konstytutywna mówi, że państwo istnieje tylko wtedy, gdy jest uznane przez inne państwa, zaś teoria deklaratoryjna twierdzi, a istnienie państwa jest niezależne od uznania go przez inne państwa. Rozpatrując zagadnienie „państwa” historycznie rozróżniamy teorie powstania państwa:

• teistyczną – która zakłada, że władza pochodzi od Boga; istnieje konieczność podziału państwa na rządzących i rządzonych; koncepcja ta powstała w starożytności, licznych zwolenników zyskała również w średniowieczu;

• teologiczną – której twórcą był św. Augustyn. W dziele zatytułowanym „De civitatis Dei” twierdził, że władza pochodzi od Boga, a państwo na ziemi powinno wzorować się na państwie niebieskim. Teorię tę zmodyfikował św. Tomasz z Akwinu twierdząc że władza pochodzi od Boga, ale sposób rządzenia jest wymysłem człowieka, bo państwa nie są doskonałe;

• patriarchalną – która utożsamia państwo z rodziną. W tej teorii władza królewska wywodzi się z tradycji władzy ojca rodziny (koncepcja ta jest charakterystyczna dla feudalnej monarchii).;

• patrymonialną – poprzez przyłączenie ziem, związaną z posiadaniem majątku w postaci ziemi;

• umowę społeczną – według tej teorii państwo jest wynikiem umowy między obywatelami, suwerenem w takim państwie jest naród. Twórcą koncepcji był Thomas Hobbes, a wybitnym przedstawicielem m.in. Jean-Jacques Rousseau;

• podbój i przemoc – państwa powstają w wyniku podbijana słabszych plemion przez plemiona silniejsze, w ten sposób za pomocą podbojów powiększa się terytorium państwa. Sformułowana została w XIX w. przez Ludwika Gumplowicza.

• solidarystyczną – państwo powstało jako forma solidarnego dzielenia się obowiązkami. Twórcą był Émile Durkheim;

• psychologistyczną – państwo to najlepsza forma zaspokajania potrzeb psychicznych – bezpieczeństwa, afiliacji, dominacji. Twórcą był Leon Petrażycki;

• marksistowską (bazy i nadbudowy) – państwo jest formacją, która istnieje wyłącznie w społeczeństwach klasowych; powstaje, by bronić klas panujących przed klasami podporządkowanymi, wyzyskiwanymi, stać na straży nierówności społecznych i chronić stan posiadania klas dominujących. Autorami tej koncepcji są Karol Marks i Fryderyk Engels;

• teoria państwa w katolickiej nauce społecznej – państwo istnieje w świadomości człowieka i ma za zadanie służyć poprawie jakości bytu obywateli;

• funkcjonalną – państwo powstało jako ostatnia forma rozwoju społecznego i całe dzieje pokazują, że społeczeństwa dążą do takiej właśnie formy. Twórcą jest Aureliusz Augustyn. Całokształtem sposobów i metod sprawowania władzy przez rządzących określana jest forma państwa. W teorii państwa oraz w doktrynie prawa konstytucyjnego pojęciu formy państwa nadawana jest różna teść. Najbardziej ogólnie rzecz ujmując, forma państwa to konstytucyjnie określony sposób organizacji życia politycznego i społecznego. Mówiąc bardziej konkretnie, mamy na myśli sposób rządzenia w państwie. Składają się na nią cztery elementy:

• forma rządów;

• charakter głowy państwa;

• ustrój terytorialny;

• reżim polityczny. Państwa bardzo różniły się i różnią nadal między sobą pod względem struktury, budowy wewnętrznej, kompozycji. Różnorodności ta od dawna skłaniała badaczy do dokonywania typologii państw, do wyróżniania rozmaitych ich kategorii i rodzajów. Znane w dziejach nauki o państwie typologie maja w znacznej mierze charakter umowny. Łączenie państwa w pokrewne grupy jest uzależnione od tego, co przyjmiemy za główne kryterium podziału. Według mojej oceny i wiedzy współcześnie rozróżniamy historycznie następujące typy państw:  niewolnicze – występowanie właścicieli niewolników, oraz niewolników będących ich własnością. Właściciele niewolników są warstwą panującą i posiadającą prawa obywatelskie, niewolnicy natomiast pozbawieni są praw i swobody;  feudalne – własność ziemi należącej do stosunkowo małej części ludności (np. rycerstwa, duchowieństwa) - poddaństwo chłopów feudałom;  kapitalistyczne – występowaniem prywatnej własności środków produkcji oraz wytwórców sprzedających swoją siłę roboczą. Główną siłą społeczną są właściciele środków produkcji, lecz grupy społeczne korzystają z formalnie równych praw. Rozróżniamy historycznie:

• państwo wczesnokapitalistyczne;

• państwo liberalno-demokratyczne;

• państwo faszystowskie;

• państwa trzeciego świata.  socjalistyczne – społeczna własność środków produkcji pozostających w rękach państwa i swobodni wytwórcy zatrudnieni w państwowych zakładach. Istotną różnicą jest własność, która jest domeną państwa, rozumianego jako prawny przedstawiciel całego narodu i ogółu żyjących w nim obywateli. Istniejące i uznawane na arenie międzynarodowej państwo powinno posiadać symbole państwowe, takie jak:

• flagę państwową;

• herb państwowy;

• hymn państwowy (narodowy);

• pieczęć państwową;

• dewizę (motto) państwa, np. francuskie wolność, równość, braterstwo,

• inne symbole np. Marianna we Francji czy Wuj Sam w USA; Według współczesnych polityków państwo jest organizacją polityczną. Sensem jego istnienia i osią jego zainteresowania jest rządzenie społeczeństwem. Jest to organizacja globalna, ogarniającą całe społeczeństwo. Jest organizacją przymusową. Normy prawne pochodzące od państwa mogą być w razie potrzeby wymuszone fizycznie. Państwo dysponuje wszechstronnym i skutecznym arsenałem środków oddziaływania.

  Zdaniem wielu politologów zajmujących się tym tematem państwo cechuje:  suwerenność – państwo jest niezależne od innych organizacji państwowych w zakresie realizacji funkcji wewnętrznych i zewnętrznych państwa;  powszechność – cecha ta dotyczy powszechności zasad prawnych w państwie, które obejmują wszystkich obywateli w równym stopniu;  terytorium – obszar lądowy państwa oraz wody przybrzeżne (wody wewnętrzne, morze terytorialne), a także przestrzeń powietrzna nad lądem i wodami państwa oraz podziemie pod nimi. Rozpatrując temat państwa rozróżniamy następujące funkcje państwa:  wewnętrzne (tradycyjne, konserwatywne, liberalne):

• prawodawcze – za pośrednictwem swojego aparatu państwo tworzy prawo, które obowiązuje na jego terytorium;

• porządkowe – państwo jest zobowiązane do zachowania porządku i bezpieczeństwa na całym terytorium jego jurysdykcji;

• administracyjne – państwo jest zobowiązane zarządzać krajem za pomocą aparatu administracyjnego.  wewnętrzne (socjalistyczne, interwencjonistyczne, etatystyczne):

• gospodarczo-organizacyjne – państwo jest zobowiązane zarządzać gospodarką i finansami kraju;

• socjalna – państwo jest zobowiązane zapewnić swoim obywatelom minimum środków do życia;

• kulturalno-oświatowa – państwo jest zobowiązane zorganizować system edukacji i instytucji kulturalnych, szerzących rozwój intelektualny obywateli.  zewnętrzne:

• obrona granic – zapewnienie obywatelom poczucia bezpieczeństwa przez niwelowanie zagrożenia agresją ze strony innych państw.

• kontakt z innymi państwami – państwo powinno organizować współpracę z innymi państwami. Dość powszechnie stosuje się również następujące sposoby podziału państw:

• ze względu na zasady organizacji aparatu państwowego:  charakter głowy państwa:  monarchia: absolutna, konstytucyjna, parlamentarna;  republika: arystokratyczna, demokratyczna;  relacje między organami państwowymi:  system dyrektoriatu;  system parlamentarny: kanclerski, parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-parlamentarny, parlamentarno-komitetowy;  system prezydencki;  system semiprezydencki;

• ze względu na strukturę terytorialno-prawną państwa:  państwo unitarne;  państwo złożone: unia personalna, unia realna, federacja, konfederacja;

• ze względu na reżim polityczny:  państwo demokratyczne;  państwo autorytarne;  państwo totalitarne. Nowoczesne państwo jest wytworem europejskiej historii ery nowożytnej. Rozwijało się w wiekach XVIII i XIX. Dokonujące się procesy rozwojowe oznaczały m.in. zeświecczenie sfery politycznej prowadzące do religijnej neutralności państwa; wytworzenie się charakterystycznej dla nowoczesnego państwa suwerenności wewnętrznej i zewnętrznej; zmianę struktur panowania - od państwa wieków średnich opartego na osobistych powiązaniach i stosunkach między rządzącymi i rządzonymi do państwa terytorialnego, funkcjonującego na określonym terytorium; przemiany strukturalne w państwowej administracji – od zaufanych wasali do wykształconych kompetentnych urzędników przyczyniających się do rozwoju sprawności państwa; utrzymywanie stałego wojska, zarządzanego w sposób racjonalny. Jednocześnie następował rozwój nowoczesnych społeczeństw. Gospodarczy kapitalizm wymuszał nowy sposób gospodarowania i myślenia. Na miejsce religijno-teologicznego państwa natury pojawił się racjonalny system wartości, zaczęto podkreślać prymat jednostki ludzkiej, jej naturalnych praw – z prawem do życia, wolności i własnością na czele. W sferze idei rządzących i rządzonych zaczęła łączyć symboliczna umowa społeczna. Postulowanym priorytetowym zadaniem państwa staje się ochrona naturalnych praw i wolności obywateli. Wraz z narodzinami państwa konstytucyjnego, najpierw w Anglii XVII w., a następnie w innych krajach (od końca XVIII w.) ukształtowały się podstawowe instytucje liberalno-demokratyczne: pluralizm polityczny, parlamentaryzm i państwo prawa. Zaczęto wprowadzać prawa wyborcze, ale jeszcze z cenzusami ograniczającymi ich równość i powszechność. W państwach europejskich w wieku XIX zaznaczał się polityczny dualizm, polegający na istnieniu obok siebie dwóch odrębnych sił politycznych - monarchy i obozu mieszczańskiego - oraz różnych, co zza tym idzie, form legitymizacji. Ten dualizm został w większości krajów przezwyciężony na korzyść zasady suwerenności narodu (ludu). Wiek XX to okres postępującego demokratyzowania zasad, struktur i mechanizmów państwowych. Następuje ono w poszczególnych krajach w różnym czasie i z różną intensywnością. Jest w dużym stopniu zdeterminowane konsekwencją dwóch wojen światowych oraz rozwojem, a następnie załamaniem się systemów totalitarnych. Jak zaznaczyłem na wstępie temat jest trudny. Zwłaszcza odnosząc się do współczesnego świata. Rozpatrując tę kwestię czysto teoretycznie w stosunku do państwa czy państwa polskiego. Według mnie - myślę jeszcze Polaka nie europejczyka (a może już bardziej europejczyka?), państwo odgrywało zawsze ważny element edukacji młodego pokolenia Polaków, niezależnie od czasu i miejsca urodzenia. Zwłaszcza było to widoczne po utracie niepodległości przez Polskę - szlachtę. Młode pokolenia urodzone w niewoli pod obcym zaborem dążyły do wyzwolenia spod uzurpacji zaborców pielęgnując typowe dla Polaków i Polski tradycje szlacheckie lub w późniejszym okresie polskie - chłopskie. W mojej rodzinie także pielęgnowano owe tradycje dla przyszłych pokoleń - wolnych Polaków. A dzisiejsza Polska, państwo, niby wolne i niezależne, ale czy całkowicie wolne?. Nie jest to wina państwa, lecz polityków sprawujących władzę. Polska podpisując zobowiązania międzynarodowe oddała cześć swoich uprawnień, swobód i praw. Prawo unijne w niektórych kwestiach jest ważniejsze i hierarchicznie stoi ponad prawem polskim. Czy w takich warunkach możemy mówić o państwie Polskim wolnym i niezależnym. A dla mnie zwykłego obywatela pozbawionego historycznego dziedzictwa (zagrabionego przez zaborców i komunistów) czym jest państwo polskie?. Moje dziedzictwo zostało już tylko w opowiadaniach mojego ojca i dziadka oraz w mojej pamięci dla przyszłych pokoleń. Tak samo jest i z państwem „polskim” obecnie istnie tylko w naszych wspomnieniach i wyobrażeniach oraz szarej rzeczywistości stworzonej przez rządzących. Nie wiadomo jak długo z polskim hymnem, flagą, polską złotówką itp. Obalić istniejący porządek było łatwiej (obalenie komuny w Polsce i krajach wschodniej Europy) niż sprawować rządy mądre i sprawiedliwe (oddanie prawie całego majątku narodowego w obce ręce) , aby pozostawić coś dla przyszłych pokoleń Polaków.