Opis jeziora:

• wygląd jeziora w nocy: „Jeżeli nocą przybliżysz się dobą I zwrócisz ku wodom lice, Gwiazdy nad tobą i gwiazdy pod tobą, I dwa obaczysz księżyce.”

• zjawiska, które można zaobserwować, stojąc na jego brzegu: „Gdy oko brzegów przeciwnych nie sięga, Dna nie odróżnia od szczytu, Zdajesz się wisieć w środku niebokręga, w jakiejś otchłani błękitu.”

• atmosfera, jaką stwarza: groza, tajemniczość: „Tak w noc, pogodna jeśli służy pora, Wzrok się przyjemnie ułudzi.” „Bo jakie szatan wyprawia tam harce! Jakie się larwy szamocą! Drżę cały, kiedy bają o tym starce, I strach wspominać przed nocą.”

Historia zatopionego miasta – tajemnica Świtezi

Ostatnia i najobszerniejsza część ballady to opowieść wyłowionej z jeziora kobiety-ducha o tajemnicy skrywanej przez ciche wody – o zatopionym mieście.

Córka władcy Świtezi, Tuhana, odkrywa przed zebranymi tajemnicę jeziora…

W dawnych czasach, kiedy Tuhan pośpieszył na pomoc Mendogowi, obleganemu w Nowogradzie przez siły carskie, ruskie wojska napadły na Świteź. W mieście pozostały wtedy tylko kobiety wraz ze starcami i dziećmi. Zrozpaczona i zdesperowana by nie dopuścić do rzezi księżniczka zaczęła się modlić do Stwórcy o śmierć. Wtedy to Bóg zatopił miasto, a jego mieszkańców zamienił w kwiaty. „Takeśmy uszły zhańbienia i rzezi; Widzisz to ziele dokoła, To są małżonki i córki Świtezi, Które Bóg przemienił w zioła.” Olśnieni pięknem kwiatów, najeźdźcy zrywali je, lecz spotkała ich kara – śmierć. Historia ta odkrywa przed zebranymi zarówno zdarzenia historyczne jak i potęgę natury.