Uznawany dzis za jednego z największych polskich poetów XX wieku Bolesław Leśmian był przez za życia niedoceniany. Krytycy prawicowi twierdzili, że należy on do poetów, którzy psują język polski (sic!). Lewicującym czytelnikom z kolei nie podobało się oderwanie od życia, jakie według nich panuje w Leśmianowskim świecie. Bolesław Leśmian (1877 lub 1878-1937 lub nawet 1879 -1937) to jeden z najciekawszych polskich poetów symbolicznych i międzywojennych. Twórczość Leśmiana ewoluowała z czasem, zawsze jednak pozostawał poetą bardzo oryginalnym, nastawionym na grę słowem i obrazem. Był poetą filozofem, mającym swój wkład w kształt wielu środowisk twórczych Polski, m.in. skamandrytów (choć skamandryci za nim nie przepadali…co wyraźnie podkreśla Jarosław Marek Rymkiewicz w fundamentalnym dziele „Leśmian , encyklopedia”) czy awangardy.
Poezja Leśmiana odbiegała od poezji jego czasów. Był indywidualnością epoki, twórcą o wyjątkowo oryginalnej filozofii i poetyce. Dlatego też sławy i uznania za życia się nie doczekał. Jednak wpływ jego poezji międzywojennej na kształt i formę literatury był ogromy. Leśmian tworzył, czy raczej kontynuował (po Norwidzie) nurt polskiej poezji filozoficznej. Był jednym z najoryginalniejszych poetów - słowotwórców. Jednak usytuowanie Bolesława Leśmiana w dziejach poezji nie jest sprawą łatwą. Nie reprezentował on w pełni żadnego z głośnych kierunków nowoczesnej poezji, a można wręcz powiedzieć, że nowoczesna poezja polska zaczyna się od Bolesława Leśmiana. Leśmian korzystał z różnych poetyk, a jednocześnie wyrastał ponad nie i nie ulegał żadnej z nich. W swojej twórczości połączył różne tendencje poezji drugiej połowy XIX wieku i I połowy wieku XX w oryginalna całość dzięki swej wyobraźni o takiej sile kreacyjnej, jaka bywa udziałem jedynie największych poetów. Już samo ustalenie dokładnej daty urodzin poety stwarza problemy: odpis metryki podaje rok 1877, sam Leśmian podawał 1878, zaś na płycie nagrobnej widnieje data 1879. Bolesław Leśmian (prawdziwe nazwisko Lesman), brat stryjeczny Jana Brzechwy, urodził się w Warszawie, krewny Antoniego Langego, który podobno wymyślił jego pseudonim) urodził się w Warszawie, mieszkał w Kijowie, gdzie ukończył szkołę średnią i uniwersytet (prawo). Po ukończeniu studiów przeniósł się do Warszawy i nawiązał stałą współpracę z Chimerą, a z jej redaktorem Zenonem Przesmyckim (Miriamem) serdecznie się zaprzyjaźnił. W 1903 roku pojechał w długą podróż za granicę. W Paryżu poznał malarkę Zofię z Chylińskich i wkrótce ją poślubił. Urodziły im się dwie córki. W tym czasie nie miał jeszcze żadnej pozycji w życiu literackim, nie wiemy też dokładnie, z czego i jak się utrzymywał, jednak pozwalał sobie na luksusy, jak np. odwiedzanie kasyna gry w Monte Carlo. Bawił się w modnych wśród literatów i artystów klubach w Warszawie. Lata 1904-1914 w znacznej mierze spędził wraz z rodziną w Paryżu, miejscowościach nadmorskich na Riwierze, podróżował po Francji i Włoszech. Nie miał pieniędzy, ciągle szukał źródeł dochodów, lecz gdy coś dostał, od razu wszystko wydawał. Uprawiał eseistykę, krytykę literacką, pisał wiersze (także w języku rosyjskim). W 1911 reżyserował sztuki w Teatrze Artystycznym w Warszawie, powstały także jego utwory sceniczne. Lata poprzedzające wybuch I wojny światowej to czas najintensywniejszej pracy poetyckiej Leśmiana. W czasie wojny, by utrzymać rodzinę, podjął się pracy prawniczej. Od 1922 roku mieszkał w Zamościu i Hrubieszowie (dziś jest tam jego muzeum). Lecz mając po raz pierwszy w życiu stałe dochody, odwiedzał często Warszawę, do której ciągnęły go nie tylko zainteresowania literackie, lecz także sprawy uczuciowe, które zawsze odgrywały w życiu poety ważną rolę. Łączyło go uczucie z przyjaciółką żony, Celiną Sunderland. W 1918 roku Leśmian poznał przyjaciółkę Celiny, lekarkę Dorę Lebental - Szperową. Nawiązał się między nimi romans, który przerodził się w wielką, obustronną miłość. Dla niej właśnie napisał Leśmian swe najpiękniejsze erotyki z cyklu W malinowym chruśniaku. Celina i Dora przyjaźniły się nadal. Gdy Leśmian popadł przez swą łatwowierność w ogromne kłopoty finansowe (oskarżony o defraudację znacznej sumy pieniędzy), Dora wyprzedała się, by mu pomóc. Bolesław Leśmian zmarł 5 listopada 1937 roku na atak serca. Nie żegnano go z honorami przynależnymi, zabrakło dla niego miejsca w Alei Zasłużonych na warszawskich Powązkach. Dopiero jakieś dwadzieścia lat po śmierci poety zaczęły pojawiać się bardzo przychylne recenzje. Można nawet powiedzieć, że im dalej od śmierci poety, tym bardziej jest od doceniany… Obecnie Leśmian jest uważany za jednego z polskich klasyków, a przez niektórych krytyków i literaturoznawców (Trznadel, Rymkiewicz) uznawany jest za jednego z trzech – obok Kochanowskiego i Mickiewicza - najwybitniejszych polskich poetów. Bolesław Leśmian wydał za życia cztery tomiki poetyckie. Pierwszy, Sad rozstajny (1912) zapowiadał rozwinięty nurt poezji symbolicznej, wykraczający poza ramy symbolizmu młodopolskiego. Bogaty w motywy i elementy baśniowo-fantastyczne, zaczerpnięte z folkloru ludowego, nie został przez odbiorców doceniony. Czytelnicy nie poznali się także na jego literacko parafrazach Baśni z tysiąca i jednej nocy, zatytułowanych Klechdy sezamowe (1913). Nie zauważone zostały również Przygody Sindbada Żeglarza (1913). Uznanie wzbudziły dopiero poezje z tomu Łąka (1920). Wydał także Ballady (1926), których prawie cały nakład został zniszczony z powodu błędów drukarskich. Część wierszy weszła (z pewnymi zmianami) do zbioru Napój cienisty (1936). Pośmiertnie ukazały się liryki Dziejba leśna (1938) i zbiór baśni Klechdy polskie (1956).
Twórczość Leśmiana jest niezwykle oryginalna. Poeta posługuje się swobodnie zarówno elementami baśniowo-fantastycznymi (np. Dusiołek), jak i konkretnym, realistycznym opisem świata. Twórczość poetycka wypełniona jest oryginalnymi opisami przyrody, tajemniczymi, niezbadanymi mocami. W jego lirykach zwykłe obrazy nabierają charakteru tajemniczości, osobliwości, ale także są niezwykle dynamiczne, tętniące życiem. Ludzie są zazwyczaj okaleczeni fizycznie lub duchowo, rozdarci wewnętrznie, odczuwają chęć wtopienia się w naturę (Pieśni kalekujące). Leśmian był mistrzem w tworzeniu neologizmów, pogłębiających i uwydatniających oryginalność i niepowtarzalny charakter kreowanych światów poetyckich, zawieszonych pomiędzy snem a jawą. Stworzył ponadto nowy typ ballady ludowej oraz baśniowego poematu poetyckiego. Niezwykle piękne są także jego liryki miłosne i poezja osobista (W malinowym chruśniaku). Utwory Leśmiana nasycone są impresjonistyczno - symbolicznymi obrazami, ciekawymi neologizmami i skojarzeniami językowymi. Dzięki temu jego poezja zajmuje w literaturze polskiej odrębne, niepowtarzalne miejsce. Leśmian był także tłumaczem Opowieści nadzwyczajnych Edgara Allana Poego i francuskich utworów poetyckich. Wiersz Urszula Kochanowska z tomu Napój cienisty (1936), wchodzi w skład balladowego cyklu Postacie, składa się z 12 dystychów (strof dwuwersowych). Urszulka po śmierci pragnie, by niebo przypominało jej Czarnolas. Bóg spełnia jej marzenie, odtwarza dla niej dworek czarnoleski i obiecuje, że będzie ją odwiedzał. O świcie ktoś puka do drzwi, dziecko otwiera i z rozczarowaniem stwierdza, że to tylko Bóg. Wiersz jest nawiązaniem do Trenów Jana Kochanowskiego. Jednak u Leśmiana dziewczynce w niebie doskwiera samotność, nie jest ono wyśnionym rajem, jak u Kochanowskiego, lecz miejscem zsyłki. Nie ma tam tego, co dla Urszulki było najważniejsze - rodziców. Utwór ma kontekst filozoficzny i dokumentuje pogląd o trwałości przywiązania do spraw ludzkich. Nie zaprzecza jednak istnieniu świata duchowego, lecz ten, jako słabo znany i oddalony, ma mniejszą moc przyciągania. Wiersz Dusiołek opublikowany w tomie Łąka (1920) nawiązuje formą do ballady romantycznej. Narratorem jest ludowy gawędziarz, który opowiada bajkową historię. Chłop Bajdała wędrował po świecie z wołkiem i szkapą. Gdy zasnął pod lasem, z rowu wylazł Dusiołek, szkarada o pysku „z żabia ślimaczym” i zaczął męczyć chłopa, który utracił „pół duszy i pół ciała”. W końcu udało mu się pozbyć zmory, a po obudzeniu nakrzyczał na zwierzęta, że go nie obroniły, a Bogu wyrzucał, że, stwarzając świat, pomylił się i stworzył także stwór - Dusiołka. Postawiony jest tu problem jak z III części Dziadów, gdy Konrad ma do Boga pretensje o niesprawiedliwe urządzenie świata. Człowiek w obliczu zła jest samotny i nie może liczyć na niczyją pomoc. W malinowym chruśniaku wchodzący w skład cyklu o tym samym tytule, zamieszczony został w zbiorze Łąka (1920). Składa się z pięciu strof czterowersowych. Jest przykładem liryki erotycznej. Zakochani, ukryci pośród krzaków malin, ulegają erotycznej fascynacji, w której pod pozorem zbierania owoców dochodzi do zbliżenia. Zmysłowy opis natury staje się pretekstem do ukazania bliskości dwojga zakochanych. Przyroda odgrywa tu rolę sprawczą. Kobieta i mężczyzna zbliżają się do siebie, sprowokowani i ośmieleni jej pierwotną, trudną do nazwania, ale wyczuwalną emocjonalnie siłą. Wiersz Dziewczyna jest balladą z fabułą o rodowodzie ludowo-baśniowym, z refrenami i paralelizmami składniowymi, bogatą w treści filozoficzne. Jest to historia dwunastu barci, którzy usłyszeli głos dziewczyny wołającej zza muru i chcieli go zburzyć, lecz zginęli. Ich cienie podjęły za nich pracę, lecz też zginęły. Wreszcie same młoty uderzały w mur, aż runął. Wtedy okazało się, że za nim nic nie ma, tylko próżnia. Wiersz jest symbolem wiecznego ludzkiego dążenia do ideału, wysiłku i trudu pracy ludzkiej. Interpretacja zakończenia może być dwojaka - pesymistyczna: praca i wysiłek idą na marne bądź optymistyczna: sens leży w działaniu, nie w jego efekcie. Człowiek nie jest wyłącznie biernym świadkiem wydarzeń, lecz sam je kreuje. Przy odbiorze wierszy Leśmiana zwraca uwagę kilka elementów, z których poezja ta jest zbudowana. Zachwycający jest u poety świat przedstawiony jego utworów, pełen zjaw, mgieł, istot fantastycznych oraz wszechobecnej natury. Niezwykłe są sytuacje liryczne , w jakich stawia on swoich bohaterów: gubią się we mgle, próbują przebić przez mur, prowadza dyskusje z Bogiem albo mówią o swoich doświadczeniach zza grobu. Fascynujący jest Leśmianowski sposób obrazowania, polegający na tym , że za pomocą znaczeniowego przekształcania słów użytych w wypowiedzi, poeta ukazuje czytelnikowi w sposób niezwykle plastyczny i konkretny poszczególne elementy świata przedstawionego. Zbiegi te dają czytelnikowi poczucie zmysłowego postrzegania, naoczności lub słyszalności. Oryginalnym zabiegiem są reguły motywacyjne. Peta wprowadza zupełnie nowe prawa rządzące światem przedstawionym, prawa nie mające odpowiedników w świecie rzeczywistym. Kolejnym i najistotniejszym składnikiem tej poezji jest język, za pomocą którego dokonuje się proces stwarzania poetyckiego języka. Właśnie tutaj udało się Leśmianowi wykazać dużą oryginalność i pomysłowość, a przede wszystkim umiejętność twórczego wykorzystywania zasad panujących w systemie języka. Liryka Bolesława Leśmiana jest żywa, wszelkie byty w niej zanurzone ciągle znajdują się w ruchu w poszczególnych sferach, we wszystkich formach i elementach. Jest ona ciągle żywa, zwrócona ku naturze, której składniki są u Leśmiana animizowane, a nawet uczłowieczane. Świat natury nie jest bowiem w tej poezji wyłącznie przedmiotem opisu, zachwytu czy kontemplacji. Jest on tu bohaterem na równi z postaciami zaludniającymi świat poetycki poety. Przyroda i człowiek nawzajem się przenikają i uzupełniają. Animizacja świata natury, obdarzenie go życiem wewnętrznym i świadomością z jednoczesna naturalizacją człowieka prowadzą do powstania w tej poezji świata przyrodniczo – humanistycznego. Poezja Leśmiana znajduje swe miejsce pomiędzy światem rzeczywistym a światem snu, gdyż świat sennych kreacji uważa poeta za rzeczywistość. Lotnością wyobraźni, przejmującą materia filozoficzno – moralną, bogactwem językowym poezja ta jednocześnie zachwyca, niepokoi i wzrusza. Czytelnik ulegając urokowi i czarowi tej poezji znajduje tu swoje miejsce…

zachwyca, niepokoi i wzrusza. A czytelnik ulegając jej nieodpartemu urokowi i czarowi znajduje dla sUWAGA :kursywą do ew. skreślenia!!(oczywiście poza tytułami pisanymi kursywą!)

Bibliografia

Coates Paul, Identyczność i nieidentyczność w twórczości Bolesława Leśmiana: studium o tautologii, paradoksie i lustrze, Warszawa, PIW, 1986; Łopuszański Piotr, Bolesław Leśmian: marzyciel nad przepaścią, Warszawa, wyd.Twój Styl, 2006; Czaplejewicz Eugeniusz, Adresat w poezji Leśmiana, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1973; Głowiński Michał, Zaświat przedstawiony: szkice o poezji Bolesława Leśmiana, Warszawa, PIW, 1981; Rymkiewicz Jarosław Marek, Leśmian, encyklopedia, Warszawa, wyd. Sic!, 2001. Studia o Leśmianie (red. Michał Głowiński, Janusz Sławiński, Warszawa, PIW, 1971; Szymański Wiesław Paweł, Outsiderzy i słowiarze: eseje, szkice, interpretacje, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1973 Trznadel Jacek, Twórczość Leśmiana: próba przekroju, Warszawa, PWN, 1964.