Struktura

Księżyce Księżyce

Planety – informacje ogólne

Planety (z gr. „planetoi” – wędrowcy) są obiektami astronomicznymi okrążającymi gwiazdę. Ich rozmiary są wystarczająco duże, aby uzyskać prawie okrągły kształt oraz osiągnąć dominację w przestrzeni wokół swojej orbity. W odróżnieniu od gwiazd, świecących własnym światłem, planety świecą światłem odbitym, gdyż w ich wnętrzach nie zachodzą reakcje termojądrowe.

Zgodnie z klasyfikacją przyjętą na Zgromadzeniu Ogólnym Międynarodowej Unii Astronomicznej w 2006 roku w Pradze, planetami w Układzie Słonecznym nazywane są krążące wokół Słońca ciała, które spełniają następujące warunki:

nie są satelitami innej planety,
posiadają wystarczającą masę, aby wskutek działania własnej grawitacji wytworzyć kształt kulisty,
zdołały „oczyścić” swoją orbitę z innych względnie dużych obiektów. 

Do grona planet w Układzie Słonecznym należy 8 obiektów: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran oraz Neptun. Wszystkie planety krążą wokół Słońca w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, patrząc znad północnego bieguna Słońca. Okres obiegu planety dokoła Słońca nazywany jest rokiem (odpowiednio: ziemskim, marsjańskim, itd.) i zależy od odległości danej planety od Słońca. Z kolei okres obrotu danej planety wokół własnej osi nazywany jest dniem. Wszystkie planety posiadają atmosferę, choć w przypadku Merkurego jest ona bardzo rozrzedzona.

Na Zgromadzeniu Ogólnym status planety odebrano Plutonowi, wprowadzając jednocześnie na jego określenie nowy termin – planeta karłowata. Planety – podstawowe dane Planeta Śr. odległość od Słońca Średnica [km] Masa (bez księżyców) Średnia gęstość [g/cm3] Liczba księży- ców Okres obiegu wokół Słońca [dni] Okres obrotu wokół osi** Mimo- śród e Nachy- lenie orbity i mln. km. [j.a.]* ×1021kg Mz=1 Merkury 57.91 0.39 4 840 333 0.06 5.62 - 87d.97 56d.65 0.2056 7°.006 Wenus 108.21 0.72 12 230 4 870 0.81 5.09 - 224.70 -243d.01 0.0068 3°.395 Ziemia 149.60 1.00 12 756 5 974 1.00 5.52 1 365.26 23h.93 0.0167 0°.001 Mars 227.95 1.52 6 800 644 0.11 3.97 2 686.96 24h.62 0.0934 1°.850 Jowisz 778.40 5.20 142 796 1 899 710 317.89 1.33 63 4 333.29 9h.92 0.0482 1°.305 Saturn 1 423.62 9.52 120 660 568 736 95.17 0.69 60 10 756.20 10h.66 0.0553 2°.487 Uran 2 866.14 19.16 52 400 86 891 14.54 1.15 27 30 707.49 -17h.24 0.0478 0°.772 Neptun 4 498.60 30.07 50 460 103 026 17.24 1.56 13 60 223.35 16h.11 0.0079 1°.771

• j.a. (jednostka astronomiczna, Astronomical Unit) – jednostka długości, definiowana jako średnia odległość Ziemi od Słońca.

** Wartość ujemna oznacza, że własny ruch obrotowy planety odbywa się w kierunku przeciwnym niż w przypadku pozostałych planet. Planety wewnętrzne (skaliste)

Merkury Merkury merkury1.jpg (46 kB)

Merkury jest planetą krążącą najbliżej Słońca. Ze względu na znaczny mimośród (spłaszczenie) orbity, w peryhelium znajduje się półtorakrotnie bliżej Słońca niż w aphelium. Średnia gęstość Merkurego jest w przybliżeniu równa gęstości Ziemi, przy czym około 80% jego masy przypada na żelazne jądro.

Powierzchnię pokrywają kratery i strome skarpy skalne, które utworzyły się w przeszłości, gdy jądro planety ochładzało się i kurczyło, powodując naprężenia skorupy. Ze względu na słabą grawitację Merkury pozbawiony jest prawie całkowicie atmosfery. Krążąc tak blisko Słońca i nie posiadając atmosfery, która zachowałaby ciepło w nocy, Merkury odznacza się dużymi wahaniami temperatury na powierzchni: od -180 do +430°C.

3 października 2004 roku w stronę Merkurego wyruszyła sonda kosmiczna Messenger. 14 stycznia 2008 roku sonda zbliżyła się do powierzchni planety na odległość 201.5 km. Ostateczne wejście sondy na niską orbitę wokół planety odbędzie się w roku 2011, przez rok zostanie ona sztucznym satelitą Merkurego.

Inne ilustracje: merkury2.jpg (64 kB), merkury3.jpg (188 kB), merkury4.jpg (72 kB).

Wenus Wenus wenus1.jpg (16 kB)

Wenus, krążąca po niemal kołowej orbicie druga planeta od Słońca, jest otulonym gęstymi chmurami skalnym globem. Chmury te odbijają większość światła słonecznego, przez co Wenus jest najjaśniejszym po Słońcu i Księżycu ciałem na naszym niebie.

Temperatury powierzchniowe na Wenus dochodzą do 480°C, a ciśnienie atmosferyczne 90 razy przewyższa ciśnienie ziemskie. 97% objętości atmosfery wenusjańskiej to dwutlenek węgla, zaś na resztę składają się m.in. azot, chlorowodór i tlen. Żółtawy kolor chmur pochodzi od kwasu siarkowego. Jego zawartość ulega jednak znacznym zmianom, co nasuwa podejrzenia, że na Wenus występują czynne wulkany.

9 listopada 2005 na Wenus wysłana została sonda Europejskiej Agencji Kosmicznej – Venus Express. 11 kwietnia 2006 weszła ona na orbitę wokół planety. Głównym celem jej misji jest badanie atmosfery Wenus.

Inne ilustracje: wenus2.jpg (15 kB), wenus3.jpg (75 kB).

Ziemia Ziemia ziemia1.jpg (31 kB)

Ziemia jest trzecią planetą od Słońca, największą z 4 planet wewnętrznych. Pod względem budowy przypomina inne planety tej grupy. Metaliczne, stałe jądro otoczone jest przez jądro zewnętrzne z płynnego metalu, po którym następują warstwy płynnych, półpłynnych i stałych skał. Natomiast pod względem warunków panujących na powierzchni Ziemia różni się od tych planet diametralnie: tylko na Ziemi występuje woda w stanie płynnym, bogata w tlen atmosfera oraz inne warunki sprzyjające życiu.

Trwająca od 4.5 miliarda lat ewolucja Ziemi zachodzi nadal, zarówno w sposób naturalny, jak i w wyniku działań człowieka. Do najbliższego otoczenia Ziemi należy jej jedyny naturalny satelita – Księżyc.

Inne ilustracje: ziemia2.jpg (23 kB), ziemia3.jpg (58 kB).

Mars Mars mars1.jpg (115 kB)

Mars, czwarta planeta od Słońca, pod wieloma względami przypomina Ziemię. Doba marsjańska jest tylko nieznacznie dłuższa od ziemskiej. Podobnie zmieniają się pory roku, choć rok jest dwa razy dłuższy. Występują tu chmury, wulkany, wąwozy, góry, pustynie i wykazujące sezonową zmienność, białe czapy polarne. Powierzchnię Marsa pokrywają odłamki skał oraz czerwonawy pył, zawierający tlenki żelaza (stąd określenie: Czerwona Planeta).

Atmosfera marsjańska składa się głównie z dwutlenku węgla, który stanowi blisko 95% jej składu. Temperatura latem w Słońcu wynosi do +30°C, zaś zimą przed świtem spada nawet do -100°C. Mars ma dwa małe księżyce – Fobosa i Deimosa, które prawdopodobnie są przechwyconymi przez Marsa planetoidami.

Mars, oprócz Ziemi, jest najlepiej do tej pory poznaną planetą Układu Słonecznego. W jego kierunku wysłano do tej pory prawie czterdzieści bezzałogowych ekspedycji badawczych. W skład tych misji wchodziły zarówno satelity okrążające czerwoną planetę, lądowniki, jak i łaziki. 26 maja 2008 wylądował na Marsie Phoenix – lądownik, którego zadaniem była analiza gruntu. Testy laboratoryjne wykazały istnienie wody w próbce gleby, pobranej w okolicy marsjańskiego bieguna. Na rok 2013 przewiduje się start sondy ExoMars, której zadaniem będzie poszukiwanie na Marsie śladów życia.

Inne ilustracje: mars2.jpg (19 kB), mars3.jpg (35 kB). Planety zewnętrzne (gazowe)

Jowisz Jowisz jowisz1.jpg (87 kB)

Jowisz, piąta planeta od Słońca, jest pierwszą z czterech gazowych planet-olbrzymów. Ma największe rozmiary i masę wśród planet Układu Słonecznego: jego objętość jest 1300 razy większa od objętości Ziemi, a masa przewyższa dwuipółkrotnie łączną masę pozostałych planet. Chmury Jowisza składają się głównie z wodoru i helu.

Wnętrze planety zaczyna się na głębokości 1000 km, gdzie wodór przechodzi w stan ciekły. Jeszcze głębiej tworzy się wodór metaliczny. W centrum Jowisza znajduje się jądro o temperaturze około 35000°C. Najbardziej znany obiekt na tarczy Jowisza, Wielka Czerwona Plama, jest olbrzymim wirem w atmosferze planety, wznoszącym się kilka kilometrów ponad najwyższą warstwę chmur.

W 1610 Galileusz odkrył cztery największe księżyce Jowisza: Io, Europę, Ganimedesa i Kallisto. Obecnie znamy co najmniej 63 księżyce Jowisza, posiada on także słabo widoczny system pierścieni złożonych z cząsteczek pyłu, prawdopodobnie wyrwanych przez meteoryty z księżyców.

Inne ilustracje: jowisz2.jpg (59 kB), jowisz3.jpg (37 kB).

Saturn Saturn saturn1.jpg (28 kB)

Saturn jest szóstą planetą od Słońca, drugą z czterech gazowych planet-olbrzymów. Posiada co najmniej 60 księżyców i imponujący układ pierścieni. Pierścienie znajdują się wewnątrz tzw. granicy Roche’a. W obszarze tym nie mogą się znajdować żadne ciała o znacznych rozmiarach, ponieważ zostałyby rozerwane siłami przypływowymi planety. Największe fragmenty pierścieni mają rozmiary najwyżej 10 m, zaś grubość pierścieni nie przekracza 10 km.

Bardzo szybka, podobnie jak u innych planet tej grupy, rotacja Saturna powoduje wybrzuszenie obszarów równikowych oraz ułożenie rozmytych żółtawych chmur w poziome, równolegle do równika pasma. Saturn to jedyna planeta o średniej gęstości mniejszej od gęstości wody. Z tego powodu jego masa nie przekracza jednej trzeciej masy Jowisza, mimo iż średnice obu planet niewiele się różnią.

Do tej pory w stronę Saturna wyruszyły trzy misje badawcze: Pioneer 11 dotarł do Saturna w roku 1979, następnie sondy Voyager 1 i 2 w latach 1980–1981 oraz sonda Cassini-Huygens, której ekspedycja wciąż trwa.

Inne ilustracje: saturn2.jpg (27 kB), saturn3.jpg (56 kB).

Uran Uran uran1.jpg (31 kB)

Uran, siódma planeta od Słońca, jest trzecią z czterech gazowych planet-olbrzymów. Jej kamienne jądro otacza gazowo-lodowy płaszcz. Wokół płaszcza rozciąga się atmosfera zawierająca wodór, hel oraz metan, który nadaje Uranowi niebiesko-zieloną barwę. Ze względu na usytuowanie planety w zewnętrznych rejonach Układu Słonecznego, temperatura górnej powierzchni chmur wynosi zaledwie -210°C.

Uran posiada 27 księżyców i układ pierścieni, ale na samej planecie nie dostrzeżono nic godnego uwagi. Sonda Voyager 2, przelatując obok Urana w 1986 roku, sfotografowała tylko kilka chmur metanowych. Interesujący jest natomiast charakter ruchu wirowego planety. Ponieważ kąt nachylenia równika Urana do płaszczyzny orbity wynosi 98°, więc glob ten jak gdyby „toczy” się po swojej orbicie. Wiąże się z tym także szczególny sposób zmiany pór roku.

Inne ilustracje: uran2.jpg (16 kB).

Neptun Neptun neptun1.jpg (33 kB)

Neptun jest ósmą planetą od Słońca, czwartą z gazowych planet-olbrzymów. Wielkością i budową przypomina swego sąsiada – Urana. Masa Neptuna jest 17.25 razy większa od masy Ziemi. Jaskrawo błękitny kolor jego atmosfery pochodzi od metanu. Na Neptunie wieją najszybsze wichry Układu Słonecznego – ich prędkość dochodzi do 2500 km/godz.

W warstwie chmur występuje kilka formacji, z których najwyraźniejszą jest Wielka Ciemna Plama, olbrzymi huragan dwukrotnie większy od Ziemi. Pod pokrywą chmur znajduje się płaszcz lodowo-gazowy oraz niewielkie skalne jądro. Podobnie jak Saturn, Uran i Jowisz, również Neptun posiada system pierścieni – są one jednak słabo rozwinięte i nie tworzą okręgów, lecz koliste łuki. Neptun ma 13 znanych księżyców, z których 12 to ciała bardzo drobne.