Dadaizm (dada- fr. drewniana zabawka) – międzynarodowy ruch artystyczno-literacki w sztuce XX wieku. Jego członkowie, będący świadkami I wojny światowej , w poczuciu rozpadu cywilizacji negowali powszechnie przyjęte ideały estetyczne i wartości, takie jak religia, moralność i honor. Nie wytworzyli jednolitego stylu czy programu, które spójnie łączyłyby ich dzieła – jednoczyła ich raczej wspólna postawa niż styl. Narodziny dadaizmu dokonały się niezależnie w kilku ośrodkach – Zurychu, Nowym Jorku i Paryżu.

Głównym teoretykiem dadaizmu był Tristan Tzara.

Cechy sztuki dadaistycznej: • negacja dotychczasowej sztuki • odrzucenie autorytetów • dowolność, przypadkowość skojarzeń • fantazja, absurdalny dowcip, prowokacja • główna technika- kolaż • riady mades- wykorzytywanie gotowych form i przedmiotów masowej produkcji, podnosząc je do rangi dzieła sztuki

Dadaiści posługiwali się absurdem, zabawą, dowcipem. Rzadko wykorzystywali tradycyjne gatunki, takie jak malarstwo, rzeźba i grafika w ich czystej postaci, od których ważniejsza była inwencja. Stosowali połączenia innych ruchów artystycznych tj. kubizm, futuryzm czy surrealizm. Dadaiści nie wytworzyli jednolitego stylu czy programu. Dadaizm jest stanem umysłu, a więc bardziej postawą i poglądem na świat niż stylem. Jednym z łączących artystów poglądów była negacja uznanych wartości, a co za tym idzie sprzeciw wobec wojny i wzniosłych idei, w imię których ginęły miliony ludzi.

Duchamp w swoich ready-mades do rangi sztuki podnosił zwykłe przedmioty, takie jak pisuar (Fontanna, 1917). Inni artyści tworzyli obrazy abstrakcyjne, kolaże (przejęte od kubistów ), fotomontaże i inne dzieła, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom (np. Podarunek Raya – żelazko zaopatrzone w gwoździe). Tworzyli absurdalne teksty i fonetyczne wiersze. Łaczyli różne techniki przez co powstawały zupełnie nowe. Jak wyglądała wystawa “dzieła” dadaistów?

Celem dadaistów była prowokacja. Chcieli wywołać reakcje publiczności, zmusić do współuczestnictwa. Sprowokowana publiczność miała zachowywać się tak, jak życzyli sobie dadaiści. Miała zapomnieć o przyzwoitości i dać się ponieść. Dadaiści do osiągnięcia swoich celów wykorzystywali różne metody, od prowokacyjnych przedmiotów poczynając, poprzez gesty pozbawione sensu, dźwięki, hałasy, krzyki, a na obelgach rzucanych w stronę widzów kończąc. Kluczową rolę w powodzeniu wystąpienia odgrywał zatem zarówno temperament aktora, jak i rodzaj publiczności.

Najważniejsi twórcy dadaizmu: Marcel Duchamp, George Grosz, Marcel Janco, Andre Breton, Max Ernst

Fontanna- Marcela Duchampa wzbudziła szok i ostrą krytykę wśród świata sztuki w roku 1917. Złamał on wszelkie kanony i uznał za “dzieło” zwykły pisuar osadzony na cokole. W tamtejszych czasach uważano, że przedmiot codziennego użytku tj. pisuar, służący do załatwiania potrzeb fizjologicznych nie może być nazwany mianem sztuki. Duchamp dobrze wiedział co robi- zastosował tu charakterystyczną dla awangardy strategię skandalu- miała ona na celu zaciekawić i zszokować odbiorcę oraz zmusić go do zastanowienia nad tradycyjną sztuką i jej wartością.

Podarunek Raya- żelazko z przytwierdzonymi do niego 14 gwoździami; Ray również chciał pokazać, że zwykły przedmiot codziennego użytku może być pojmowane za sztukę Mona Lisa L.H.O.O.Q.- Marcela Duchampa to wizerunek Mony Lisy Leonarda da Vinci z domalowanymi ołówkiem hiszpańską bródką i wąsikiem. Była to aluzja do domniemanego homosekualizmu Leonarda da Vinci. Tytuł dzieła czytany od tyłu po francusku znaczy : " Ona ma gorący tyłek" co ośmiesza tak kultowe dzieło sztuki. W pracach Duchampa erotyzm jest wszechobecny- używał on bowiem wiele seksualnych aluzji. Ciekawosta: Man Ray zajmował sie fotografią , ale robił zdjęcia bez użycia aparatu fotograficznego. Jak? Technika ta zwana jest solaryzacją- układał na światłoczułym papierze przedmiot, a następnie wystawiał go na działanie promieni słonecznych. Prace powstałe w ten sposób nazwał rayografami.