RODZIAŁ I. ZAGADNIENIA OGÓLNE

1.1. POJĘCIE TERRORYZMU Już na wstępie należy zaznaczyć, że nie opracowano jeszcze powszechnie obowiązującej definicji terroryzmu w prawie międzynarodowym. Terroryzm jest zjawiskiem wielopłaszczyznowym i szybko rozwijającym się. Nie powinno się go ujmować – zdaniem B. Bolechowa – w sztywne ramy trendów i tendencji . Etymologia terroryzmu wywodzi się z łacińskiego słowa terror, co oznacza „stosowanie przemocy, gwałtu, okrucieństwa w celu zastraszenia kogoś”. Nato-miast „oddziaływanie za pomocą strachu, gwałtu, represji, groźby, stosowania ter-roru wobec kogoś, prześladowania” nazywamy terroryzowaniem . Można wskazać ponad sto różnorakich definicji tego zjawiska, niektórzy twierdzą, że istnieje ich około dwustu. Kilkadziesiąt z nich zostało opracowanych przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ), głównie przy próbach zdefi-niowania terroryzmu międzynarodowego. Były Sekretarz Generalny ONZ – K. An-nan uważa, że „ …terroryzm to każde działanie zmierzające do spowodowania śmierci lub poważnej szkody cielesnej u osób cywilnych lub niebiorących udziału w walce zbrojnej, którego celem jest zastraszenie ludności albo zmuszenie rządu lub międzynarodowej organizacji do wykonania lub odstąpienia od wykonania określonych czynności” . Dla prof. S. Kozieja „istotą terroryzmu jest maksymalistyczne (…), celowe (…) atakowanie niewinnych, postronnych (cywilnych) osób i dóbr publicznych (…) dla pośredniego (…) oddziaływania na rzeczywistego przeciwnika politycznego bądź ideologicznego” . Z kolei B. Hoffman, specjalista w dziedzinie terroryzmu, uważa, że „ terro-ryzm jest to świadome budzenie strachu w wyniku przemocy lub groźby przemocy w dążeniu do zmian politycznych(…) Ma zasiać strach, a więc zastraszyć znacz-nie szerszą „namierzoną widownię”, która może obejmować wrogą grupę etniczną lub religijną, cały kraj, rząd lub partię polityczną czy też opinię publiczną. Terro-ryzm ma stworzyć władzę tam, gdzie jej nie ma, lub skonsolidować tę, która jest słaba(…)” . A. Schmidt przeanalizował 109 istniejących definicji terroryzmu starając się wychwycić wspólne ich elementy, na podstawie których stworzył własną, bardziej szczegółową definicję. Według A. Schmidta „terroryzm to atak sił wywrotowych na niewinne jednostki, mający wywołać strach i zabić, bądź zranić ludzi, a przez to wymusić polityczne ustępstwa na osobie nie będącej bezpośrednią ofiarą ataku, lub organizacji do której należą zaatakowani” . W definiowaniu terroryzmu duże znaczenie mają Stany Zjednoczone, które po zamachach na Word Trade Centre 11.09.2001r., uparcie walczą o spokój swo-ich obywateli, a także obywateli innych narodowości. Według Departamentu Stanu USA terroryzm to „…zaplanowana, motywo-wana politycznie przemoc wobec celów nieuczestniczących w walce, stosowana przez subnarodowe grupy czy tajnych agentów, zwykle mające na celu oddziały-wanie na audytorium” . Federalne Biuro Śledcze (FBI) uznaje, iż terroryzm to „…bezprawne użycie siły lub przemocy wobec osób lub mienia, w celu zastraszenia lub wywarcia przy-musu na rząd, ludność cywilną albo na część wyżej wymienionych, co zmierza do promocji celów politycznych lub społecznych” . Dla Departamentu Obrony USA terroryzm to „…bezprawne użycie – lub groźba użycia – siły czy przemocy wobec osoby lub mienia by wymuszać lub za-straszać rządy czy społeczeństwa, często dla osiągnięcia celów politycznych, reli-gijnych czy ideologicznych” . Jak można zauważyć, nawet na terenie jednego państwa istnieje kilka defi-nicji terroryzmu. Niemożność zdefiniowania tego zjawiska na arenie międzynaro-dowej jest poważnym problemem w jego przeciwdziałaniu. Przyczynami braku jednoznacznego zdefiniowania aktu terrorystycznego w społeczności międzynarodowej są: • Swobodne, zależne od własnych interesów, rozumienie przez państwa pojęcia terroryzmu. • Dysonans poglądów krajów rozwijających się i rozwiniętych na działal-ność grup stosujących środki terrorystyczne w konfliktach narodowowy-zwoleńczych. • Pełnienie przez państwa polityki podejmowania bardziej zdecydowanych działań wobec aktów terroryzmu dopiero po spektakularnych zamachach terrorystycznych . Skutkiem braku zgody w przyjęciu definicji terroryzmu jest możliwość su-biektywnego decydowania ze strony państw , czy dany rodzaj działalności powi-nien być traktowany jako akt terrorystyczny. „Co wydawać się może słuszne dla jednego państwa nie musi być słuszne dla innego” . Powyższe definicje zwracają uwagę na powiązanie terroryzmu z polityką i przemocą, sytuują go w ten sposób w ujęciu społecznym i państwowym, lecz z prawnego punktu widzenia niewiele wyjaśniają. Warto więc zwrócić uwagę na inne metody ujmowania tego zjawiska. Obecnie terroryzm definiuje się na podstawie trzech rodzajów definicji :

1. Generalnych – terroryzm postrzegany jest jako pewien powszechnie wskazany rodzaj działań przestępczych, które wykorzystują przemoc do realizacji określonych zachowań. Do tej pory nie opracowano jeszcze formuły, którą przyjęłoby większość ekspertów z tej dziedziny. Powodem niemożności stworzenia takiej definicji jest dynamiczny rozwój zjawiska jakim jest terroryzm, nie ma możliwości jednoznacznego określenia wszelkich form i środków jakimi dysponują organizacje terrorystyczne
2. Cząstkowych – jest to podejście polegające na opisach cząstkowych je-go odmian, które można wyszczególnić według różnych kryteriów i po-trzeb, m.in. typologicznych. W taki sposób tworzone są określenia terro-ryzmu politycznego: białego, czerwonego, itd. Definicje takie – poza kon-kretnymi przypadkami - nie mają większego znaczenia.
3. Mieszanych – metoda ta do opisania terroryzmu wykorzystuje jego cechy charakterystyczne, wskazując jednocześnie czyny, które mogą je spowo-dować (np. zamach na statek powietrzny). Terroryzm można również opisać poprzez wydzielenie jego podmiotu, przedmiotu, narzędzi oraz stosowanej metody (zob. Tabela 1)

Tabela 1: Graficzne ujęcie podejścia mieszanego w definiowaniu terroryzmu Źródło: R. Zgorzały, Przestępstwo o charakterze terrorystycznym w polskim prawie kar-nym

Ze względu na globalny zasięg terroryzmu staje się on coraz większym przedmiotem zainteresowania organizacji międzynarodowych. Na swoje potrzeby oraz potrzeby tworzących je krajów organizacje międzynarodowe tworzą rozwią-zania umożliwiające efektywną współpracę w przeciwdziałaniu terroryzmowi. Skuteczne współdziałanie w tym zakresie możliwe jest po stworzeniu wspólnych podstaw w tym zakresie. Ważne jest również by oprócz jednolitego gruntu stworzyć wspólne definicje, które umożliwią przyjęcie takich samych norm, oraz identyczną ich interpretację. 13 czerwca 2002 roku Unia Europejska sformułowała jedną z najszerzej obecnie używanych definicji terroryzmu międzynarodowego. Jest ona zamiesz-czona w Decyzji Ramowej Rady Unii Europejskiej o zwalczaniu terroryzmu i jest to tzw. definicja step-by-step, która konkretnie opisuje jakie cechy posiada działa-nie terrorystyczne. Unia Europejska określiwszy szeroki spis cech, które warunku-ją jakie działania są uznane za terrorystyczne, znalazła sposób na pominięcie politycznego aspektu definiowania zjawiska terroryzmu, który od lat był przeszkodą w przyjęciu powszechnie obowiązującej definicji tego zjawiska. Powyższa formuła pozwala na „funkcjonalne” definiowanie terroryzmu. Skutkuje to efektywnym formułowaniem norm prawnych, stanowiących podstawę skutecznego ścigania podejrzanych o działalność mającą charakter terrorystycz-ny . Niemal każda organizacja zajmująca się kwestią bezpieczeństwa stworzyła własną definicję aktu terrorystycznego. Jednocześnie w większości z nich najistotniejszą częścią jest użycie przemocy, lub groźba jej użycia co wywołuje strach i daleko idące skutki psychologiczne. To lęk skłania do ustępstw, na które czeka atakujący. Kiedy mówimy o terroryzmie powinniśmy zwrócić uwagę na polityczny aspekt stosowania przemocy, który możemy uznać za cechę odróżniającą terrorystę od bojownika o wolność .

Ogólnie mówiąc terroryzm możemy uznać za „działalność , która jest wy-mierzona przeciwko komuś – ofierze, z użyciem środków i form naruszających prawa i zastraszających innych – społeczność, celem uzyskania czegoś – okre-ślonych świadczeń, postaw czy zachowań”

1.2. WYBRANE ORGANIZACJE TERRORYSTYCZNE

„ Liczba aktorów terrorystycznych stale się powiększa. (…) obecnie na świecie istnieje kilkaset organizacji terrorystycznych”, z których większość ma za-sięg międzynarodowy.
Niemożliwym jest wymienić, a co dopiero scharakteryzować wszystkie or-ganizacje terrorystyczne. Z tego względu w swojej pracy scharakteryzuję ugrupo-wania, które według mnie stanowią największe zagrożenie dla bezpieczeństwa współczesnego świata.

1.2.1. Ojczyzna i Wolność (ETA) 31 lipca 1959 r. grupa studentów Uniwersytetu w Bilbao powołała organizację o nazwie Ojczyzna i Wolność – Euskadi Ta Askatasuna – ETA, której celem jest zdobycie niepodległości dla Basków. Najintensywniejsza działalność ugrupowania przypada na lata 70-te XX wieku. W 1973 r. zamordowano C. Blanco – premiera Hiszpanii, a rok później – 1974 r. – ETA rozdzieliła się, tworząc w rezultacie dwie grupy: • ETA- militar, „ETA – M – bojownicy przekonani do walki zbrojnej i prze-mocy” . Jej głównym celem jest połączenie Nawarry i Kraju Basków oraz niepodległość.” • ETA – politico – militar, „ETA – PM – frakcja umiarkowana, która pragnęła najpierw zbudować zaplecze polityczne” . Ugrupowanie popierające „demokratyzację Hiszpanii i autonomię Basków. W 1982 r. zaprzestała działalności.” Marzenie o utworzeniu niezależnego od Hiszpanii, kraju Basków, przyczyniło się do tego, że z początku duża cześć społeczeństwa Basków popierała działania terrorystyczne ETA. Jednak następne, coraz krwawsze działania, głównie na terenie Baskoni spotkały się z krytyką ze strony Basków. Szacuje się, że w latach 1968 – 1998, w skutek działań ETA zginęło ponad 800 osób. Za najbardziej znane akcje ETA uznaje się: zabójstwo C. Blanco w 1973 r., zabójstwo ówczesnego gubernatora Madrytu - O. Gila w 1979 r., zamach bombo-wy na samochód Gwardii Cywilnej w 1986 r., wybuch samochodu pułapki na par-kingu największego supermarketu w Barcelonie w 1987 r., atak bombowy w 1997 r., na króla J. Carlosa, eksplozja pięciu bomb podczas szczytu Unii Europejskiej w Sewilli w czerwcu 2002 r., wybuch samochodu pułapki na terenie Uniwersytetu Nawarry w Pampelunie w 2008 r.. W styczniu 2011 r. członkowie ETA ogłosili zawieszenie broni. Jednak Hiszpania nie może czuć się całkowicie bezpieczna, gdyż w 2006 r. ETA również ogłosiła złożenie broni, a po krótkim czasie znów powróciła do przemocy i terroru.

1.2.2. Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP) Organizacja powstała w 1964 r. w Egipcie. OWP zrzesza ugrupowania ter-rorystyczne i polityczne dominujące głównie wśród palestyńskich uchodźców z Izraela. Wspólnym priorytetem, który połączył palestyńskie grupy było utworzenie Niepodległej Palestyny, zniszczenie Izraela, a także utworzenie armii wyzwolenia Palestyny. OWP przeprowadziła szereg akcji o charakterze terrorystycznym, do których m.in. należą: wybuch samochodu – pułapki na targowisku w Mahaneh Yehuda w Jerozolimie w 1968 r., atak na autobus szkolny w Avivim w 1970 r., zamach w Kiryat Shemona w 1974 r., atak na Maalot w 1974 r., zamach bombowy w Jero-zolimie w 1975 r., zamach bombowy w Tel Awiwie w 1978 r.. Przez Ligę Arabską i ONZ jest uznana za prawowitego przedstawiciela Pa-lestyńczyków. Grupa ta zajmuje stałe miejsce obserwatora na Zgromadzeniu Ogólnym Organizacji Narodów Zjednoczonych. Obecnie OWP jest uznawana za najbogatszą organizację terrorystyczną na świecie. Dochody OWP pochodzą przede wszystkim z “datków, wyłudzeń, oku-pów, nielegalnej działalności, handlu narkotykami, prania pieniędzy, oszustw, itp.”

1.2.3. Hezbollah ( Partia Boga) Organizacja polityczno – religijna utworzona w Libanie, w 1982 r. przez Hu-sajna al-Musawiego. Hezbollah uznaje się za obrońcę „uciskanych i pozbawionych domu muzułmanów” . Do głównych celów Hezbollahu należą : • Utworzenie państwa szyickiego w Libanie. • Doprowadzenie do wycofania się z Libanu wojsk ONZ, szczególnie amerykańskich i francuskich. • Odizolowanie się od wpływów z zachodu. • Zniszczenie państwa izraelskiego, uznawanego za „małego szatana” . • Ustanowienie władzy islamskiej nad Jerozolimą i Palestyną. Hezbollah dysponuje własnym wojskiem – Al – Muqawama al – Islamiyya. Jednak mimo to organizacja ta nie jest w stanie sama stawić oporu armii izrael-skiej, z tego powodu prowadzi walkę partyzancką, prowadzoną głównie nocą. Hezbollah jest odpowiedzialny za: ataki terrorystyczne w 1982 r., przeciwko stacjonowaniu wojsk zachodnich i Izraela na terenie Libanu, zamach samobójczy na ambasadę USA w Bejrucie w 1983 r., uprowadzenie amerykańskiego samolotu pasażerskiego w 1985 r., serię zamachów bombowych w Paryżu w 1986 r., porwanie i zabicie w 1988 r. Williama Higginsa, oficera sił ONZ, zamach bombowy na ambasadę Izraela w Buenos Aires w 1992 r. . Hezbollah zwalcza wszelakie próby pokojowego rozwiązania sporu z Izra-elem i stopniowo umacnia swoją pozycję zajmując obszary, z których wycofuje się „mały szatan”. Hezbollah stał się poważną siłą polityczną w Libanie poprzez akcje charytatywne , skierowane głównie do ludności szyickiej. Hezbollah zaczął ostatnimi czasy dbać o dobrą opinię na świecie, przekształcając się w partię polityczną, hamując swoje działania terrorystyczne.

1.2.4. Najwyższa Prawda (Aleph) Sekta znana również pod nazwą Aleph, została założona w 1987r. przez S. Asahara. Za główny cel stawia zdobycie politycznej przewagi nad Japonią, a ko-lejnie nad całym światem. Aleph jest odpowiedzialna za morderstwa, porwania, przetrzymywanie zakładników, nakłanianie do zabójstw, nielegalne posiadanie broni, produkcję szkodliwych środków chemicznych, handel narkotykami. Obszar działań sekty obejmuje nie tylko Japonię, ale również Australię, byłą Jugosławię, Niemcy, Rosję, Sri Lankę, Tajwan, Ukrainę, oraz USA. Aleph jest pierwszą grupą terrorystyczną, która dokonała zamachu z wykorzystaniem broni chemicznej ( sa-rin w metrze w Tokio). Sekta dokonywała wielokrotnych ataków z użyciem wąglika i jadu kiełbasianego.

1.2.5. Hamas ( Islamski Ruch Oporu) Druga co do wielkości organizacja terrorystyczna w Palestynie, która rozpo-częła swoją działalność w grudniu 1987 r.. Jest ruchem islamsko – fundamentali-stycznym, który rozwinął się w większości krajów Orientu. Za główny priorytet uznaje Świętą Wojnę ( dżihad) co ma doprowadzić do utworzenia Islamskiej Pale-styny „od Morza Śródziemnego do rzeki Jordan” . Za ataki terrorystyczne odpowiedzialna jest sekcja militarna Hamasu – Bry-gady Izz al – Din al – Kassem. Najważniejszym celem zamachów Hamasu jest ludność zamieszkująca Izrael. Pośrednim motywem działań stała się Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP). Hamas chce osłabić autorytet OWP negując po-stanowienia izraelsko – palestyńskiego traktatu pokojowego z 1993 r. Istnieją dwa powody, dla których Hamas prowadzi działania terrorystyczne. Za pierwszy uznaje się trzymanie społeczności żydowskiej w lęku, co ma doprowadzić do utworzenia wewnętrznej izraelskiej opozycji sprzeciwiającej się okupacji i budowie osiedli żydowskich. Drugi cel to sprowokowanie Izraelczyków do zemsty, by wywołać strach, który będzie mógł wykorzystać Hamas. Członkowie Hamasu przeprowadzają na terenie całego kraju nieustającą falę ataków, która po zamachach na WTC przybrała na sile. Zamachy samobójcze są jedną z najbardziej spektakularnych metod. Poza tym ostrzeliwane są autokary oraz samochody osobowe, zestrzeliwani są przypadkowi przechodnie, a także uprowadzani i likwidowani izraelscy żołnierze. Do ataków, za które odpowiada Hamas należą: zamordowanie pracowni-ków fabryki w Jaffie w 1990 r., ostrzał żołnierzy w Strefie Gazy w 1992 r., wysa-dzenie się zamachowca – samobójcy w Afula w 1994 r., wysadzenie autobusu w Tel – Awiwu w 1994 r., zamachowiec – samobójca wysadził autobus w Jerozolimie w 1996 r., eksplozja w miasteczku uniwersyteckim w Jerozolimie w 2002 r., działania z użyciem rakiet na Sderot w 2004 r. Aktywność terrorystyczna Hamasu możliwa jest dzięki wsparciu od Arabów na całym świecie: ze Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec, jak również od rządu Iranu i muzułmańskich organizacji pozarządowych.

1.2.6. Al – Kaida Organizacja o zasięgu międzynarodowym utworzona w 1988 r. przez Osa-mę bin Ladena, której „celem było prowadzenie walki jako dżihadu w skali global-nej” . Do najważniejszych celów Al – Kaidy należą : • Obalenie rządów, które nie postępują zgodnie z zasadami isla-mu(szarijatu) • Dezaprobata wydłużającej się obecności armii amerykańskiej na Bliskim i Środkowym Wschodzie • Podjęcie decyzji o „świętej wojnie” przeciwko USA i Arabii Saudyjskiej • Ogłoszenie fatwy, na podstawie której muzułmanie mają obowiązek wszędzie zabijać Amerykanów • Obowiązek mobilizowania sił dla zaatakowania nieprzyjaciół Boga • Sprzymierzenie wszystkich muzułmanów i utworzenie państwa islam-skiego (Kalifatu), które będzie kierować się zasadami szarijatu. Al – Kaida obszarem swego działania objęła „wszystkie kraje Bliskiego Wschodu i Afryki, (…), większość krajów europejskich, (…), byłe republiki ra-dzieckie” , niektóre kraje azjatyckie oraz amerykańskie. Al – Kaidzie zarzuca się szereg ataków terrorystycznych, m.in.: wybuch bombowy w Word Trade Center w 1993 r., atak na żołnierzy amerykańskich w Somalii w 1993 r., napad na ambasady USA w Afryce w 1998 r., napaść na okręt wojenny USS Cole w Jemenie w 2000 r., zamach na Word Trade Center w 2001 r. , zamach na synagogę w Dżerbie w 2002 r., atak na dyskotekę na Bali w 2002 r., agresja w Dżakarcie w 2003 r., zamach w Casablance w 2003 r., atak w Rijadzie w maju i listopadzie 2003 r., zamach w Madrycie w 2004 r., wybuch bombowy w Londynie w 2005 r. Współcześnie za Al – Kaidę uznaje się międzynarodowy ruch dżihadu, zło-żony z lokalnych i regionalnych ugrupowań ściśle ze sobą współpracujących. „ Ruch ten nie znika, a wręcz ulega wzmocnieniu, przede wszystkim dzięki walce z państwami koalicji zachodniej”. W ten sposób Al – Kaida stała się najbardziej roz-poznawalną grupą terrorystyczną w skali globalnej.

Usytuowanie organizacji terrorystycznych na mapie świata pozwala stwier-dzić, że niemal każdy kontynent spotkał się z okrucieństwem i skutkami działań terrorystycznych. Z analiz wynika, że tylko w 2003 r. „dokonano 190 ataków mię-dzynarodowego terroryzmu, w wyniku których zginęło 307 osób, a 1593 zostało rannych” . Każdego roku na świecie, w wyniku zamachów terrorystycznych, życie traci ok. 500 – 800 osób, a 1,5 – 3 tys. zostaje poszkodowanych. Rekordowym okazał się rok 2001, gdy podczas zamachu na WTC w Nowym Jorku zginęło ok. 3 tys. osób. W samej Europie od października 2005 r. do grudnia 2006 r. dokonano 498 zamachów o charakterze terrorystycznym.
Zarówno globalizacja terroryzmu, jak i coraz agresywniejsze ataki terrory-styczne wywołują zdecydowany sprzeciw ludności międzynarodowej. W konse-kwencji grupy terrorystyczne napotykają trudności, które powinny bezpowrotnie zepchnąć terrorystów wyłącznie do działań defensywnych. Pomimo licznych osiągnięć w sferze międzynarodowej działalności antyterrorystycznej aktywność terrorystów nie słabnie. Mimo dużych strat, zwłaszcza osobowych, organizacje terrorystyczne nadal mają szereg młodych ludzi gotowych oddać swoje życie „w słusznej sprawie”. Można powiedzieć, że na całym świecie istnieją osoby, które popierają terroryzm i sięgają po jego metody.