1.Nazwa epoki: Średniowiecze - z łac. medium tempora - wieki średnie. Nazwa epoki powstała w XV – XVI wieku, kiedy to (błędnie) sądzono, iż epoka ta jest tylko okresem przejściowym pomiędzy dwiema wielkimi epokami – Starożytnością oraz Renesansem, a także jest epoką, która w zasadzie nie wniosła nic nowego i nie zasługuje na inną, właściwą sobie nazwę. „Wieki średnie”, w odczuciu ludzi Renesansu, były po prostu ciemnym, mało znaczącym okresem pośrednim. Nazwa nadana epoce przez ludzi renesansu, jako wyraz lekceważenia dla osiągnięć tego okresu. Wielkość tej epoki dostrzelgli romantycy w XIX wieku. 2.Czas trwania epoki: • wczesne średniowiecze 476 r. - X w. • faza dojrzała X w. - XIII w. • zmierz epoki XIV - XV • koniec: 1450 - wynalezienie druku przez Gutenberga 1453 - upadek Konstantynopola 1492 - odkrycie Ameryki
• w Polsce średniowiecze zaczęło się 966r , a skończyło w VI w.

3. Filozofia epoki: • augustynizm – filozofia św. Augustyna zwana dramatyczną zakładająca, że człowiek jest istotą cielesną i duchową. Ciało dąży do tego co ziemskie, a duch kieruje w stronę Boga. Powoduje to wewnętrzne rozdarcie i niepokój. • tomizm – twórcą tomizmu jest św. Tomasz z Akwinu; filozofia harmonijna zakłada, że każdy człowiek ma swoje miejsce w hierarchii społecznej, próba wybicia się z warstwy jest grzechem przeciwko Bogu. • franciszkanizm – św. Franciszek z Asyżu, program wiary radosnej, opartej o ewangelię, zakładał prostotę i ubóstwo, dostrzeganie miłości Boga w pięknie świata.

4. Cechy stylu romańskiego: • małe i wąskie okna • grube i masywne mury • absydy (niewielkie pomieszczenia w kształcie półkola przylegające do głównej bryły Kościoła) • budowle z prostych brył • ciemne wnętrza • wnętrza pozbawione ozdób, jedynie płaskorzeźby znajdowały się na kolumnach • sklepienia kolebkowe

Przykłady sztuki romańskiej: • Kościół św. Piotra i Pawła w Kruszwicy • Kościół w Tyńcu • Kościół św. Andrzeja w Krakowie • krypta św. Leoparda na Wawelu • Drzwi gnieźnieńskie

5. Cechy sztuki gotyckiej:  podstawa budowli była wzniesiona na planie krzyża,  system halowy i bazylikowy,  strzelistość (podyktowana chęcią wznoszenia się do Boga) i smukłość budowli,  system konstrukcji budowli –szkieletowy, oparty na przyporach,  zastosowanie filarów i żeber wewnątrz budowli,  cegła podstawowym materiałem budowlanym,  wewnątrz budowli sklepienia krzyżowo – żebrowe, wachlarzowe, siateczkowe, gwieździste, kryształowe i palmowe,  okna, portale i inne elementy zakończone ostrymi łukami (łuk łamany),  wysokie, smukłe okna zdobione witrażami,  rozwój architektury świeckiej np.: ratusze, sukiennice, kamienice, mury miejskie, baszty, zamki, młyny, spichrze, uniwersytety, barbakany (budowle na planie koła ze strzelnicami, służyły do obrony). Przykłady sztuki gotyckiej:  Kościół Najświętszej Marii Panny w Gdańsku (największa budowla sakralna w Polsce),  klasyczne katedry francuskie w Chartres, Amiens, Paryżu, Reims, Bourges, czy Rouen, a także w Beauvais  katedry angielskie w Salisbury, Ely, York, Wells, Lichfield  Sainte Chapelle w Paryżu  zamek papieski w Awinionie  katedra w Kolonii (ukończona w XIX w.)  kościół św. Sebalda w Norymberdze  kościół NMP w Trewirze  katedry włoskie: katedra w Sienie, Orvieto, Florencji, Mediolanie  katedra św. Wita w Pradze  kościół św. Anny w Wilnie

6. Wzorzec świętego na przykładzie “Legendy o św. Aleksym”: • całkowite oddanie się Bogu. • asceta porzucał wszystko, co ziemskie i materialne. • zrzekał się majątku na rzecz biedniejszych od siebie • przekazywał władze innym. • życie miejskie i towarzyskie zamieniał na całkowitą samotność, która miała być dowodem na bardzo religijną egzystencję. • wyrzekł się władzy, majątku, pięknej żony i barwnie piszącej sie przyszłość dla udoskonalenia harmonii z Bogiem

7. Cechy legendy średniowiecznej: • tekst średniowieczny o świętym • osobny na każdy dzień • zawiera biografię świętego i opisy cudów w jego życiu • epicki gatunek literacki • zawiera elementy historyczne oraz elementy zmyślone • nazwa pochodzi od łacińskich słow. lego, legere; oznacza to czytać • prezentuje sylwetkę danego świętego • przeznaczona do czytania na dany dzień roku liturgicznego ( np: 6 grudnia tekst o św. Mikołaju) 8.Motyw śmierci w satyrze „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” • forma dialogu średniowiecznego, • opis śmierci: ma w ręku kosę, twarz jej się rozkłada (odpada nos), jest żółta, ma szkaradną postawę, wystają jej kości (było to operowanie brzydotą, makabrą w celach dydaktycznych) • śmierć dosięga każdego, zarówno dobrych mnichów (którzy jej się bać nie musieli) jak i złych, wśród których jej kosa sieje postrach, • utwór jest typem literatury satyrycznej, gdyż autor posługuje się humorem • utwór groteskowy – groza jest łagodzona przez elementy humorystyczne, które splatają się ze sobą

8. Ideał doskonałego władcy

W Pieśni o Rolandzie przykładem jego realizacji jest król Franków - Karol Wielki. • cechy doskonałego rycerza („szlachetne urodzenie”, dobre wychowanie, honor, męstwo, wiara w Boga, gotowość oddanie życia w walce o ojczyznę, szacunek dla dam, majestatyczność i dostojność wyglądu)
• interesował się losem poddanych • bronił państwa, był jego doskonałą wizytówkę. • władza średniowiecznego króla, realizującego rozkazy Stwórcy, pochodziła od Boga, z którym nawiązywał kontakt poprzez prorocze wizje czy wieszcze sny; w konsekwencji tego panujący łączył w swym ręku władzę duchową i świecką • podczas podejmowania wszystkich decyzji władca kierował się honorem, rozwagą, roztropnością, zasadą sprawiedliwości, troską o swoich poddanych, dobrem ojczyzny. • szerzył wiarę katolicką wśród pogan • przed ogłoszeniem do publicznej wiadomości często konsultował swe rozporządzenia z osobami z najbliższego otoczenia (=nie był despotą) • wśród swych poddanych cieszył się sympatią i poparciem ; nikt nigdy nie śmiał zarzucić mu czegokolwiek, traktowano go jak ideał

W „Kronice Polskiej” Gall Anonim uznaje Bolesława Chrobrego za idealnego władcę:

• uświetnił swoje państwo (zdobył Czechy i Morawy, zagarnął Węgry aż do granicy z Dunajem, Pomorze i Prusy) • był bardzo mocno związany z kościołem; gościł świętego Wojciecha, którego przyjmował z wielka gościnnością i oddaniem • po śmierci świętego Wojciecha, Bolesław dał za niego tyle złota, ile ważyło ciało ; po oddaniu mu czci i namaszczeniu, zawiózł ciało świętego do metropolii Gnieźnieńskiej • był uczciwy i bezstronny - te cechy opisuje Gall Anonim jako jedne z najważniejszych u króla • posługiwał się nimi podczas osądzania sporów między ludnością - bez znaczenia z jakich klas społecznych ci ludzie się wywodzili) • w oczach króla wszyscy zasługiwali na równość. • podczas sądzenia w takich sprawach zawsze starał się być gościnny i uczynny • nie zezwalał jednak i bardzo potępiał sprzeciw wobec jego decyzji oraz oszustwo i kłamstwo • Bolesław Chrobry odznaczał się takimi cnotami jak męskość, gościnność, szlachetność • nie obce były mu także dobroć, hojność, sprawiedliwość i pokora • uczyniły go wielkim władcą również tolerancja, wyrozumiałość i bezstronność • przywiązywał dużą wagę do religii i dobra obywatelskiego - dla państwa i jego mieszkańców prowadził politykę rozszerzania granic i rozprzestrzeniania wiary chrześcijańskiej • potrafił zdobywać sprzymierzeńców takich jak Otton III dla dobra swojego kraju • jest przykładem władcy idealnego, który wszystko robił dla dobra swojego kraju, poddanych i wiary.

10.Cechy doskonałego rycerza na podstawie Rolanda: • odwaga • wierność Bogu • wierność swemu władcy i ojczyźnie • wierność damie serca • honor • waleczność • lojalność • mistrzostwo w rzemiośle rycerskim

11.Kodeks rycerza średniowiecznego:

1. Wierny Królowi.

2. Walczy w obronie Ojczyzny.

3. Wierny damie serca.

4. Jest odważny i dzielny.

5. Jest honorowy.

6. Gotowy na poświęcenie życia.

7. Jest waleczny.

8. Nigdy się nie poddaje.

9. Staje w obronie skrzywdzonych.

10. Pojęcia: • teocentryzm (światopogląd epoki) theo- Bóg- wszystkie sprawy i dążenia człowieka podporządkowane były Bogu, wierze, która miała zapewnić życie wieczne po śmierci • dance macabre- taniec śmierci, malarskie przedstawienie tańca śmierci, korowód taneczny ludzi wszystkich stanów prowadzonych przez śmierć przedstawiona jako kobieta lub szkielet kobiety • memento mori - pamiętaj o śmierci • hagiografia- dział piśmiennictwa obejmujący żywoty świętych • ars moriendi - sztuka umierania, kategoria tekstów kultury przedstawiająca sposób życia by zostać zbawionym i aby „dobrze umrzeć” ; należało żyć z myślą o osiągnięciu zbawienia, być w stanie łaski uświęcającej i robić wszystko, żeby zasłużyć na raj • uniwersalizm- dążenie do ujednolicenia życia społecznego. Politycznego i kulturalnego oraz podporządkowania go religii chrześcijańskiej • ustrój feudalny- senior dawał ziemie swojemu wasalowi w zamian poddany musiał uczestniczyć w wojnie na jedno skinienie pana • asceza- dobrowolne zrezygnowanie z przyjemności i wygód , dążenie do świętości poprzez umartwianie swojego ciała, by być bliżej Boga • archaizmy- wyrazy które wyszły z użycia np. dziewka- dziewczyna, wszędy- wszędzie, córa- córka • dei gloriam - ku większej chwale Boga • epos rycerski –dłuższy utwór epicki, zwykle wierszowany, ukazuje życie legendarnych rycerzy; • romans rycerski- średniowieczny utwór o tematyce bohaterskiej i miłosnej • literatura parenetyczna- utwory kształtujące i propagujące wzory postępowania; ideał rycerza, władcy, ascety • Chensos de geste- pieśni bohaterskie: Francja – „Pieśń o Rolandzie” Hiszpania – „Pieśń o Cydzie” Ruś – „ Słowo o wyprawie Igora” Anglia – „ O królu Arturze i Rycerzach Okrągłego Stołu” Polska – „O Walgierz Wdałym” Germania – „Pieśń o Nibelungach”