I. Wstęp Etos rycerski - zespół wartości, charakterystyczny dla uczestników kultury rycerskiej . Stanowił zbiór powszechnie akceptowanych przez rycerstwo norm, które ustalały się przez długi okres czasu i wyznaczały wzorzec osobowy idealnego rycerza, ukazywały jakimi cnotami miał się on cechować oraz kształtowały wzory zachowań przyjętych w społeczności rycerskiej. Etos rycerski określał ogólny styl życia rycerzy, w dużym stopniu wpływał też na tożsamość klasową rycerstwa – sprawiał on, że każdy mieszkaniec średniowiecznej Europy mógł bez problemu odróżnić rycerza od chłopa czy mieszczanina. Jego ślady zachowały się w wielu źródłach, takich jak średniowieczna literatura piękna (np. pieśni o czynach), kroniki, miniatury. Do najważniejszych i powszechnie przyjętych cech etosu rycerskiego należało kilka wartości. Podstawową z nich było dobre urodzenie – bez szlachetnego pochodzenia nikt nie mógł należeć do stanu rycerskiego. Zwykły chłop nie mógł zostać przyjęty do tej grupy społecznej. Dodatkowo im „zaszczytniejszym” pochodzeniem był w stanie pochwalić się rycerz, tym większy powód miał do dumy i tym lepszą miał pozycję społeczną. Bycie potomkiem bohaterów stanowiło wielki atut w średniowiecznym świecie. Kolejną jakże ważną cechą charakteryzującą rycerza przestrzegającego etosu była odwaga. Każdy rycerz chciał, a wręcz pragnął, by być postrzeganym przez innych jako najmężniejszy, ten który nie zna strachu. W polu bitwy wielu z nich przedkładało swoje poczucie odwagi ponad zdrowy rozsądek. Wiele razy w imię odwagi dochodziło do nieprzemyślanych działań, które wcale nie musiały kończyć się pomyślnie dla rycerza, np. szarża niewielkiego oddziału rycerstwa na wielkie ilości wroga, która kończyła się militarną klęską. Z kolei kwestionowanie odwagi było dla członków opisywanego stanu wielkim dyshonorem i zniewagą. Zarzucenie im tchórzostwa było, poza oskarżeniem o wiarołomstwo, największą obelgą.
Wśród cech etosu z odwagą nierozłącznie wiązała się rządza sławy. Rycerz poszukiwał rozgłosu na polach bitew, na turniejach rycerskich, w trakcie polowań i wszędzie tam gdzie mógł pochwalić się siłą fizyczną i siłą ducha. Chęć rozsławienie swojego imienia w wyniku bohaterskich czynów i pragnienie pośmiertnej chwały stanowiły dla rycerstwa niejednokrotnie cel życia. Kolejną wartością, której winszowali szlachetnie urodzeni była etyka walki. Prawdziwy bohater dbał o to by jego przeciwnik miał równe szanse, o to by potyczka była jak najbardziej honorowa, np. jeśli jego wróg stracił broń – rycerz starał się go dozbroić by potyczka była wyrównana. Takie zasady boju zabraniały też atakowania przeciwnika z tyłu lub gdy ten leżał powalony na ziemi. Etos zakazywał łamać danego przez rycerza słowa – posądzenie o krzywoprzysięstwo oznaczało wielką hańbę i wiązało się z „utratą twarzy”. Zasada ta dotyczyła tylko równych sobie stanem. Każdy rycerz oczywiście winien posiadać damę swego serca – wybrankę, której dedykował swoje szlachetne czyny, a myśl o niej wzmacniała go w boju. Obok walorów umysłowych i duchowych bardzo ważne były atrybuty fizyczne. Dobrze urodzony wojownik musiał posiadać wielką siłę, urodę i charyzmę – to właśnie odróżniało go od chłopa czy mieszczanina.

                                            II. Roland
W literaturze średniowiecznej spotykamy wiele dzieł w których przedstawiony został etos rycerski oraz czyny legendarnych, niekiedy historycznych bohaterów. Taki rodzaj piśmiennictwa nazywamy eposami rycerskimi lub też tzw. chansons de geste („pieśni o czynach”). Do najbardziej znanych dzieł ukazujących etos rycerski należy „Pieśń o Rolandzie”.  Jest to najstarszy (datowany na XI w.) epos francuski, należący do wcześniej wspomnianych chansons de geste. Autor tego utworu jest nieznany. Tytułowym bohaterem  jest Roland hrabia Bretanii, siostrzeniec króla Franków oraz dowódca jego tylnej straży. Tłem tego dzieła jest wyprawa Karola Wielkiego do Hiszpanii w 778 r. zakończona zwycięstwem nad saracenami, z kolei głównym motywem utworu jest zdrada Ganelona – ojczyma Rolanda - który zazdrosny o względy jakimi król darzy jego pasierba, dopuszcza się zdrady i doprowadza do klęski tylnej straży wojsk Karola Wielkiego.
Roland jest doskonałym przykładem rycerza przestrzegającego etosu do samego, tragicznego końca. Był on znanym i cenionym wojownikiem, a o tym, że odznaczał się bardzo świadczy fragment: „Grandwin był dzielny i waleczny, krzepki ł śmiały w boju. Na drodze swojej spotkał on Rolanda. Nigdy go nie widział; poznaje go wszelako po hardej twarzy, po pięknym ciele, po spojrzeniu i postawie; zląkł się, nie może tego ukryć”.  Widzimy, że tytułowy bohater spełnia wymogi etosu rycerskiego mówiące o wyniosłej postawie, doskonałej prezencji, a reakcja Grandwina świadczy o tym, że Roland dokonał wielu bohaterskich czynów w wyniku, których jest on natychmiast rozpoznawalny. Odznaczał się on, jak na idealnego rycerza przystało, wielką, wręcz nadludzką siłą. Z całą pewnością można powiedzieć, że dominował on na polu walki, powodując przerażenie wśród wrogów. Jego siłę doskonale przedstawiają fragmenty: „Hrabia Roland nie oszczędza się. Uderza włócznią, póki drzewce całe; po piętnastu ciosach złamał ją i zniszczył. Dobywa Durendal, swój dobry miecz, cały nagi. Spina konia i rusza na Szernubla. Kruszy mu hełm, w którym błyszczą karbunkuły, przecina mu czapkę wraz ze skórą na głowie, przecina mu twarz między oczami, kolczugę o małych ogniwach i całe ciało aż do kroku. Przez siodło nabijane złotem miecz dosięga konia. Przecina mu krzyż, nie macając stawów, wali go martwego na łąkę, na bujną trawę”  oraz „Pędzi waleczny rycerz i wali go co sił po hełmie, na którym kamienie oprawne są w złoto. Rozcina mu głowę i pancerz, i tułów, i piękne siodło wysadzane kamieniami, i koniowi nadcina głęboko krzyża; i - ha, niech, kto chce, gani go albo chwali! - zabija obu”.  Z całą pewnością był on niezwykle silnym, walecznym i odważnym wojownikiem. 

Gdy w wyniku działań zdradzieckiego Ganelona dochodzi do bitwy w wąwozie Roncevaux między poganami a oddziałem dowodzonym przez tytułowego bohatera, utwór ukazuje nam wielką odwagę i siłę rycerza: „Bitwa jest wspaniała i ciężka. Roland wali krzepko i Oliwier takoż; i arcybiskup wali więcej niż tysiąc razy, i dwunastu parów też nie zostaje w tyle, ani Francuzi, którzy biją wszyscy naraz. Tysiącami i setkami giną poganie.” Lecz to właśnie ten element etosu rycerskiego – niepodważalna odwaga przekonanie o własnej sile – doprowadzają do klęski. Gdy w krytycznym momencie bitwy Oliwier prosi Rolanda by ten zadął w róg, tym samym wzywając pomoc, słyszy stanowczą odpowiedź: „Chybabym oszalał! Postradałbym w słodkiej Francji moje imię. Wnet zacznę walić Durendalem, co wlezie. Brzeszczot zakrwawi się po złotą rękojeść. Zdrajcy poganie przyszli w ten wąwóz na swoje nieszczęście. Przysięgam ci, wszyscy naznaczeni są przez śmierć!”. Roland wierzył w zasady etosu rycerskiego, wolał zginąć i zachować dobre imię, niż wezwać pomoc i być oskarżonym i tchórzostwo i niemoc. Niestety poczucie własnej siły i odwagi zdecydowanie wzięło górę nad zdrowym rozsądkiem, co doprowadziło do śmierci bohatera oraz całego jego oddziału. Nie oznacza to, że jest on bohaterem negatywnym, wyraźnie widzimy przemawiającą przez niego miłość do ojczyzny a także wielkie poczucie honoru i obowiązków na niego nałożonych. Bez wahania zawsze był gotów oddać życie za Francję i za Karola Wielkiego co widoczne jest we fragmencie: „Dla swego pana godzi się ścierpieć wielkie niedole i znosić wielkie gorąca i wielkie zimna, i trzeba postradać krew i ciało. Uderzaj włócznią, a ja Durendalem, moim dobrym mieczem, który mam od króla. Jeśli padnę, ten, kto go dostanie, będzie mógł powiedzieć: To był miecz szlachetnego wasala!” .
Bohater tego eposu ginie, lecz nie dochodzi do tego w sposób zwykły, bez wyrazu. Jako idealny rycerz umiera on w sposób bardzo wymowny: „Roland czuje, że śmierć jest blisko. Uszami mózg mu się wylewa. Modli się do Boga za swoich parów, aby ich przyjął do nieba; następnie prosi anioła Gabriela za samego siebie. Bierze róg, iżby mu nikt nie robił wyrzutu, i drugą ręką swój miecz zwany Durendalem. Nieco dalej niż na strzelanie z kuszy idzie ku Hiszpanii przez pole. Wstępuje na wzgórek. Tam, pod pięknym drzewem, są cztery głazy z marmuru. Na zielonej trawie upada na wznak. Omdlewa, śmierć jego się zbliża”. Wiedząc o zbliżającym się końcu, idzie w stronę Hiszpanii, modląc się do Boga i aniołów. W końcu pada zwrócony twarzą do Hiszpanii (tym samym ukazując się jako zwycięzca) i prosi o wybaczenie (umiera jako dobry chrześcijanin). W czasie śmierci dzierży on ze sobą miecz i róg, które ukrywa pod sobą – widzimy chęć chronienia symboli stanu rycerskiego. Roland umiera jak idealny rycerz, wielki wojownik i prawdziwy chrześcijanin.

                                           III.  Lancelot

Równie znanym i idealnym przykładem bohatera epiki średniowiecznej, kierującego się etosem rycerskim jest Lancelot – jedna z czołowych postaci podań o Królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu. Znany był on już z legend arturiańskich oraz mitów, legend i tradycji ustnej. W literaturze średniowiecza pojawił się dopiero w XII wieku (prawdopodobnie 1177-1179) w utworze „Le Chevalier de la Charrette” autorstwa Chretiene de Troyes. Według legendy Lancelot bronił mostu, który król Artur i jego drużyna chciała przekroczyć. By tego dokonać ktoś musiał pokonać obrońcę w pojedynku. Rycerze po kolei zostali zwyciężeni, widzimy zatem u Lancelota atrybut rycerski jakim jest wielka siła i waleczność. Z kolei w pojedynku z Arturem widzimy inny element etosu rycerskiego. Otóż król widząc potęgę obrońcy wzywa na pomoc swój magiczny miecz Excalibur. Zadaje nim cios po, którym Lancelot pada a miecz pęka. Król jako postać także przestrzegająca kodeksu rycerskiego ubolewa jednak nad tym, że wygrał w nieuczciwej walce, zatem jest to doskonały przykład poszanowania zasad etyki walki. Poza tym Lancelot słynął z urody już od swego urodzenia. Piękno zewnętrzne miało symbolizować wspaniałą duszę. W innej legendzie arturiańskiej postać Lancelota jako ideał rycerza ukazuję się podczas turnieju zorganizowanego przez króla Artura. Jego zwycięzca miał opiekować się królestwem podczas nieobecności władcy. Lancelot jako przykład postaci kierującej się etosem zwyciężył ukazując przy tym ogromne zdolności fechtunku i przestrzegając etyki walki (nie walczył z przeciwnikiem, który spadł z konia). W wielu podaniach o rycerzach Okrągłego Stołu to właśnie Lancelot był ukazywany jako idealny bohater kierujący się zasadami etosu. Niestety związany jest z nim także wątek negatywny – otóż zakochał się on bowiem w żonie swego króla. Jednak jako rycerz kierujący się kodeksem chciał pozostać wierny swemu władcy.
IV. Zygfryd Kolejnym przykładem eposu bohaterskiego o którym należy wspomnieć jest „Pieśń o Nibelungach” (w przekładzie na język polski zatytułowane jako „Niedola Nibelungów”). Jest to spisany przez nieznanego autora, około 1200 roku w Bawarii lub Austrii utwór, którego korzenie sięgają germańskich legend z okresu wędrówki ludów i podboju Burgundów dokonanego przez Hunów pod dowództwem Atylli. Niblung lub Nibelung był w mitologii germańskiej władcą ludu karłów , które mieszkały w Nibelheimie , kraju mrocznym i zasnutym mgłami. Dzieło to składa się z dwóch części: „Śmierć Zygfryda” (19 przygód) oraz „Zemsta Krymhildy” (20 przygód). W pierwszej z wymienionych części w postaci Zygfryda widzimy przykłady stosowania się do etosu rycerskiego. Po pierwsze wiadomo, że urodził się on w szlachetnej rodzinie – „Stał niegdyś zamek Santen , gród rozgłośnej sławy, Tam rósł Zygmunta króla dziedzic urodziwy, Syn Zygelindy , pani możnej a cnotliwej”. Wiadome jest także to, że jako bohater eposu rycerskiego był on urodziwy, mężny i waleczny : „Nareszcie już i zbroję mógł udźwignąć snadnie, Bo siłę miał po temu a nosił się składnie; Budziła się już w duszy myśl o wdziękach dziewic, A spodobał się pewnie każdej cny królewic ”. Pomimo tych, charakterystycznych dla bohaterów eposów cech, okazał się on jednak postacią nieidealną, posuwał się bowiem do podstępów a drzemiące w nim zło najpierw, wydawałoby się, niewinne, było motywowane szczerą miłością i relacjonowane przez autora z poczuciem humoru, przybiera wymiar straszliwej zbrodni i staje się oczywiste, że będzie się odtąd potęgowało. Ostatecznie Zygfryd zostaje zabity przez zawistnego Hagena podczas jednego z polowań . Zbrodnia Hagena , ugodzenie bezbronnego , znalazłaby wielkie potępienie , jednak w czasach , o których jest mowa w eposie , czyn Hagena był niczym niezwykłym.

                                            V.  Cyd
        Kolejnym przykładem eposu o którym chciałabym również wspomnieć jest  „Poemat o Cydzie”  - należy on do klasycznych dzieł literatury hiszpańskiej , który przez długie lata był przekazywany ustnie, a jego pierwszy zapis datowany jest na rok 1140. Utwór przedstawia szczegółów z życia średniowiecznej Kastylii. Dostarcza nam opisów nie tylko walki i dokonań rycerskich , ale także ukazuje jak wyglądało życie na królewskim dworze, poznajemy sposoby rozstrzygania sporów i karania winnych. W poemacie nie doszukamy się nadmiernego mitologizowania postaci jak i zdarzeń, gdyż od śmierci Cyda do powstania utworu upłynęło kilkadziesiąt lat , dlatego też fabułę charakteryzuje zachowanie wszelakich realiów historycznych. Tytułowy bohater jest przedstawiony w bardzo realistyczny sposób z zachowaniem ludzkich przywar takich jak podstępność czy uleganie zmiennym nastrojom aczkolwiek , zgodnie z duchem epoki , jest także idealizowany, ukazany jako wierny obrońca króla i chrześcijaństwa, jako człowiek odwagi i prawości.  Główny bohater staje przed wyborem: miłość lub obowiązek- wybiera, jak przystało na prawdziwego średniowiecznego rycerza, to drugie.
Cyd już za życia owiany był legendą, znany był jako wzór rycerza szczycącego się wartościami etosu – męstwem, lojalnością i walecznością. Już wtedy stał się on bohaterem dzieł zarówno chrześcijańskich jaki i muzułmańskich, a jego czyny stały się później tematem literatury hiszpańskiej i światowej.

                                        VI.  Beowulf
Bohaterem kolejnej i zarazem najstarszej (spisanej w X wiek) epickiej opowieści średniowiecznej Europy, jest Beowulf. Akcja tego dzieła rozgrywa się w VI wieku, w Skandynawii. Nie ma jednak żadnych dowodów na to by wyżej wspomniana postać kiedykolwiek żyła.
Opowieść składa się z dwóch części, w których opisane są losy Beowulfa – żyjącego w Szwecji wojownika. W części pierwszej bohater przybywa na dwór duńskiego króla, którego kraj jest nękany przez potwora Grendela. Jak postać eposu bohaterskiego Beowulf odznaczając się wielką siłą i męstwem zabija bestię ucinając jej ramię. Jego waleczność i odwagę widzimy podczas kolejnej walki – potyczki z matką Grendela, chcącej pomścić śmierć syna. Bohater potężnym ciosem ucina jej głowę i oddaje ją królowi. Ten w podzięce ofiaruje Beowulfowi wielkie bogactwo. 
W części drugiej Beowulf prezentuje sobą kolejną wartość etosu bohaterskiego jaką jest rozsławianie swojego imienia – albowiem w nagrodę za swoje męstwo i zasługi zostaje on królem. Panuje on mądrze i sprawiedliwie krajem przez 50 lat aż do momentu gdy jego królestwo zaczął pustoszyć smok. W tym momencie opowieści Beowulf, jako przykład bohatera eposu, przejawia waleczność, siłę i odwagę zabijając smoka i umierając przy tym jak prawdziwy heros.’’ Podniósł się Beowulf i jego szlachetni wojowie. Tylko nieliczni zostali, pilnując broni, reszta zaś śmiało poszła za swym wodzem. Nie widział jeszcze Heorot takich bohaterów! „ 
Postać ta stanowi zatem znakomity przykład bohatera rodem z eposów rycerskich – widzimy jego siłę, waleczność, chęć rozsławienia swojego imienia i ostatecznie brak strachu w chwili pewnej śmierci.  

                                             Zakończenie
Etos rycerski stanowił w średniowiecznych dziełach zespół wartości, którymi kierowali się bohaterowie (historyczni i fikcyjni) eposów. Zasady te były uniwersalne dla ogółu kultury rycerskiej całej Europy, toteż wszystkie postacie przedstawione w tych epickich opowieściach prezentowały sobą całość, bądź część, opisanych we wstępie walorów. Niekiedy ich atuty były wyolbrzymiane, co jest charakterystyczne dla idei średniowiecznego rycerza przedstawianego w dziełach literackich tej epoki. 
Bohaterowie ci byli jednak naznaczani przez autorów ułomnościami, co czyniło ich  bardziej ludzkimi, bliższymi każdemu człowiekowi: Roland przedkładał odwagę ponad zdroworozsądkowe myślenie, Lancelota zgubiło zauroczenie (zakochanie) jakim darzył swoją królową, Zygfryd posunął się do przebiegłości. Pomimo ukazywania bohaterów eposów jako ideały pełne wartości etosu rycerskiego, byli oni przedstawiani wespół ze swoimi ułomnościami i właśnie dlatego ich historie przetrwały wieki i stanowią dziś kanon literatury średniowiecznej.