Początki architektury, sztuki, malarstwa czy rzeźbiarstwa rzymskiego kształtowały się pod wpływem Etrusków oraz kultury hellenistycznej. Kultury te wywarły duży wpływ także na religie, obrządki i instytucje państwowe. W II w. p.n.e. powstały pierwsze rzymskie dzieła historyczne. Początkowo pisano je w języku greckim, który z czasem zastąpiono łaciną. Najwybitniejszym dziejopisem czasów republiki był Tytus Liwiusz. Jego dzieło pt.: Od założenia miasta, nad którym pracował ponad 40 lat, objęło 142 księgi, z których do naszych czasów zachowała się tylko niewielka część. Zachowane księgi opisują najstarsze dzieje miasta, okres królewski, początki republiki, wojny z Hannibalem i państwami hellenistycznymi. Liwiusz pisał swe dzieło z pozycji rzymskiego patrioty, uważał, że Rzym jest wybrany przez bogów aby panować nad światem. Tytus stworzył niepowtarzalny styl pisarki zwany liwiańskim. Był on spokojny, wyważony, opisowy. W swoich dziełach cytował obszerne mowy postaci historycznych, nieraz zdarzało mu się jednak wkładać w ich usta swoje przemyślenia. Warto wiedzieć, że zapalonym czytelnikiem jego Dziejów był kronikarz Jan Długosz, który często przypisywał polskim królom słowa starożytnych. Szczyt pisarstwa historycznego Rzymianie osiągnęli w osobie Tacyta. Większość jego dzieł nie zachowała się w całości, zaginęły one w okresie późniejszym. Pisał w najróżniejszej tematyce. Jego najsłynniejsze dzieło czyli Roczniki, opisują czasy rządów cesarzów: Tyberiusza, Kaliguli, Klaudiusza i Nerona. Natomiast utwór Germania, jest poświęcony stosunkom politycznym i społecznym, obyczajom i religii Germanów. W późniejszym czasie napisał także Żywot Agrykoli, swego teścia. Styl pisarski Tacyta odznaczał się powagą, surowością i powściągliwością. Uważał on, że wydarzenia z przeszłości należy opisywać zgodnie z zasadą sine ira et studio, bez niechęci i bez sympatii czyli bezstronnie. Zasadzie tej nie zawsze był wierny, jako sympatyk ustroju republikańskiego odnosił się niechętnie do cezarów, opisywał ich jako ludzi próżnych, głupich, okrutnych i zdemoralizowanych władzą absolutną. Tacyt w swych tekstach umieszczał często krótkie, celne sentencje, jedna z nich brzmi „Zgodnym wszystkich zdaniem uzdolniony był do panowania pod tym warunkiem, żeby nie panował”. Z jego dzieł chętnie korzystali inni pisarze np.: Henryk Sienkiewicz czy Robert Graves. Omawiając literaturę Rzymu warto też zwrócić uwagę na Wergiliusza, Horacego i Owidiusza. Wergiliusz jest autorem największego rzymskiego poematu epickiego Eneida, wzorowanego na greckiej Iliadzie i Odysei. Kanwą poematu są wędrówki Eneasza, bohatera trojańskiego, którego potomkowie założyli Rzym. Horacy jest natomiast autorem licznych utworów lirycznych o bardzo rozmaitej tematyce i nastroju. Jego słynna Pieśń jubileuszowa, napisana została z okazji obchodów założenia Rzymu. Owidiusz, był dla potomności przede wszystkim twórcą poezji o tematyce miłosnej, wśród nich mieścił się także dłuższy utwór Sztuka kochania, rodzaj poradnika dla uwodzicieli i uwodzicielek. Dzieła tych pisarzy były przez stulecia jedną z podstaw wykształcenia w Europie. Jeszcze w XIX w. uczniowie gimnazjów analizowali dokładnie dzieła historiografów rzymskich. Do dobrego tonu należało cytowanie fragmentów tych dzieł, nawet podczas rozmowy towarzyskiej. Dlatego młodzi ludzie często na pamięć uczyli się całych rozdziałów. Ważnym osiągnięciem Rzymian jest także utworzenie kalendarza. Juliusz Cezar polecił zreformować kalendarz przejęty od Etrusków pewnemu astronomowi pochodzącemu z Aleksandrii. Wprowadził on zamiast dodatkowego miesiąca w latach przestępnych dodatkowy dzień w miesiącu lutym. Kalendarz juliański legł u podstaw kalendarza używanego przez nas. Warto wiedzieć, że nazwy miesięcy w wielu językach europejskich mają rzymski rodowód, np.: Februarius, święto oczyszczenia, Maius, bogini Mai. Na uwagę zasługuje także budownictwo rzymskie. Na terenie miast wznoszono amfiteatry, początkowe drewniane, później kamienne. Najbardziej znanym rzymskim amfiteatrem jest Koloseum, wzniesione przez Wespazjana na terenie wilii Nerona. Mogło pomieścić 50 tys. widzów, a konstrukcja korytarzy i schodów zapewniała nie tylko bezpieczeństwo ale i możliwość szybkiego wydostania się na zewnątrz. Koloseum jak i inne amfiteatry stanowił miejsce walk gladiatorów i widowisk przedstawiających bitwę morską. Architektura Rzymian miała być wyrazem potęgi panowania Imperium. Jej charakterystycznym elementem są łuki oraz duże pomieszczenia wznoszone bez podpór wewnętrznych. Przykładem jest tutaj Panteon- świątynia poświęcona wszystkim bogom. Został on zmieniony w VII w. w kościół i jest jedyną starożytną świątynią w Rzymie, która pozostała miejscem kultu. Demonstracją potęgi, możliwości administracyjnych i technicznych było dla Rzymian wznoszenie akweduktów, mostów oraz budowanie dróg. W wodociągach wykorzystywano naturalny spadek wody płynącej rurami ołowianymi lub ceramicznymi. Najstarszy rzymski akwedukt podziemny doprowadzał do miasta wodę z gór odległych o 16 km. Rzymianie zasłynęli także jako znakomici budowniczy dróg, które miały dla nich znaczenie strategiczne dlatego w miarę możliwości wytaczali je w linii prostej. Cały Półwysep Apeniński pokryty siecią dróg umożliwiał szybkie przemieszczanie się wojsk, transport towarów oraz funkcjonowanie poczty i komunikacji prywatnej. Wzdłuż dróg umieszczano kamienie milowe i specjalne stopnie ułatwiające wsiadanie na konia, niektóre rzymskie drogi i mosty istnieją i służą do dziś.

Pierwotna religia Rzymian opierała się na wierze w moc przejawiającą się w każdym zjawisku przyrody. Sprawowane przez nich obrzędy ,miały na celu unieszkodliwienie licznych złych mocy lub pozyskanie ich przychylności. Rzymianie czcili wiele bóstw patronującym najprostszym czynnościom. Otaczali kultem swych przodków i wierzyli w życie pozagrobowe. W religii Etrusków, która miała duży wpływ na religię Rzymian, duże znaczenie miały przepowiednie, wróżenie ze zjawisk przyrody, liczb czy też wnętrzności zabitych zwierząt. Przed podjęciem każdej poważniejszej decyzji urzędnik państwowy zobowiązany był zasięgnąć wróżb. Rzymianie cechowali się dużą tolerancją wobec kultów obcych, chętnie utożsamiali swych bogów z greckimi. Dlatego np. Jowisz przejął funkcję Zeusa, Mars upodobnił się do Aresa a Neptun do Posejdona. W panteonie bóstw rzymskich ważną rolę odgrywała Westa, będąca odpowiedniczką greckiej Hestii, była opiekunką ogniska domowego oraz młodych małżeństw. Westa stała się opiekunką świętego ognia, symbolizującego państwo rzymskie. Miał on stale płonąć w jej świątyni na Forum Romanum, strzegło go 6 westalek- dziewic, pochodzących z najlepszych rodów rzymskich, które otoczone były przywilejami i kultem. W tej mnogości ludów i kultów rolę czynnika zespalającego Imperium miał odgrywać kult panującego i członków jego rodziny. Zwyczaj ten narodził się pod wpływem religii wschodnich, zwłaszcza egipskiej a wprowadzony został przez Oktawiana Augusta. Chrześcijaństwo narodziło się w Palestynie w I w. po Chr. Początkowo stanowiło odłam judaizmu, szybko jednak się uniezależniło. Powstanie nowej religii wiązało się z postacią Jezusa Chrystusa. Niektórzy Żydzi uważali go za Mesjasza. On sam zaś nazywał siebie Synem Bożym. Swoją działalnością naraził się on arystokracji kapłańskiej Jerozolimy. Zginął w wyniku oskarżenia go przez kapłanów żydowskich o chęć przejęcia tronu. Po śmierci Jezusa apostołowie zaczęli głosić wieść o jego zmartwychwstaniu i zbliżającym się powrocie. Ogłosili Jezusa Chrystusa Zbawicielem, który swą męczeńską śmiercią zbawił ludzkość, odkupił wszystkie jej grzechy. Liczba wyznawców szybko wzrosła. Pod przewodnictwem ucznia Jezusa Piotra powstała pierwsza wspólnota chrześcijańska. Pierwszymi wyznawcami byli Żydzi, jednak św. Paweł z Tarsu pokazał, że nie tylko członek gminy żydowskiej może zostać chrześcijaninem. Wkrótce okazało się jednak, że chrześcijanie w oczach władz stanowią sektę. Represje zmusiły ich do opuszczenia Jerozolimy i udania się w kierunku Rzymu.
Nowa religia dla ogółu mieszkańców Imperium była mało zrozumiała, uważano ją za sektę żydowską, od samego początku budzili niechęć pogańskiej społeczności. Nie chcąc uczestniczyć w pogańskich obrzędach, jak również kultu cesarzy, pozostawali na marginesie życia społecznego. Pierwsze prześladowania zaczęły się już w I w. najbardziej znanym przejawem było oskarżenie Nerona o podpalenie Rzymu w 64 r. najokrutniejsze represje zaczęły się III w., gdy skazywano ich na śmierć, ciężkie roboty i konfiskowano majątki. W latach 303-304 cesarz Dioklecjan wydał kilka edyktów przeciwko chrześcijanom. Nakazał zburzyć kościoły, spalić księgi a tych chrześcijan, którzy pochodzili z wyższych sfer pozbawić należnych przywilejów. Jednak już w 313 r. Konstantyn Wielki wydał w Mediolanie edykt o tolerancji wobec chrześcijan, uznający chrześcijaństwo za wiarę legalną. W 392 r. cesarz Teodozjusz Wielki wydał ostatnią z serii ustaw, na mocy której wprowadzono zakaz sprawowania pogańskich kultów; od tego momentu katolicyzm stał się religią państwową. Imperium rzymskie mimo swej wielonarodowości, było tworem trwałym. Przyczyna tej trwałości tkwiła w stopniowej identyfikacji podbitych ludów z imperium Rzymskim. Romanizację czyli proces przejmowania kultury rzymskiej przez ludność zamieszkującą prowincję wspomagało wiele czynników. Jednym z nich była urbanizacja czyli polityka zakładania i rozwijania miast, które upodabniały się wizualnie do innych miast italskich w tym Rzymu. Rzymianie na terenach podbitych prowadzili bardzo tolerancyjną politykę, akceptowali lokalne kulty, obyczaje i sami z nich czerpali. Ludność miejscowa sama mogła decydować o własnych sprawach. Elementem wspólnym okazał się także język łaciński, posługiwać się nim musieli wszyscy. Ważnym elementem romanizacji była polityka nadawania praw obywatelskich, otrzymanie statusu obywatela dawało możliwość awansu społecznego do stanu ekwickiego a następnie do senatorskiego. Romanizacja prowadziła do unifikacji i integracji państwa, budziła poczucie przynależności do niego i w tym prawdopodobnie tkwi tajemnica jego długowieczności Imperium Rzymskiego.