Oświecenie było pierwszą epoką w nowożytnych dziejach formacją kulturową całkowicie świadomą swego istnienia. Ówcześni mówili często o swych czasach jako o “wieku rozumu” (w Anglii), “wieku filozofów” (we Francji) czy wieku “oświeconym”. Okres ten nazwano oświeceniem, bo przywiązywał on szczególną wagę do siły rozumu jako światła rozjaśniającego drogi poznania człowieka i świata. Życie społeczne i kulturalne nacechowane było krytycyzmem wobec istniejącej rzeczywistości i pragnieniem wyzwolenia człowieka z więzów feudalnych, krępujących jego myśli, hamujących rozwój postępu, nauki i oświaty. Intelektualnym podłożem oświecenia były nasilające się już pod koniec wieku XVII w nauce angielskiej i francuskiej tendencje racjonalistyczne i empiryczne.

Pod względem stylu literatura polskiego oświecenia nie była zjawiskiem jednolitym. Dominującym kierunkiem, który wywarł wpływ na wiele utworów literackich był klasycyzm. Ale oprócz tendencji klasycystycznych dostrzec możemy także inne kierunki: w latach siedemdziesiątych zaczął przenikać do literatury sentymentalizm, obok niego rozwijała się, choć w ograniczonej postaci, poezja rokokowa. Wszystkie te kierunki rzadko, kiedy występowały w czystej postaci, przeważnie krzyżowały się, ich cechy pojawiały się równocześnie w twórczości jednego pisarza czy nawet w obrębie jednego utworu. Okres oświecenia dzieli się na 3 fazy:

1. wczesną - od lat 40. XVII w. do roku 1764.
2. dojrzałą - (czasami stanisławowskimi) - lata 1764-1795. wtedy nastąpił szczytowy rozkwit polskiego oświecenia.
3. schyłkową - (oświecenie postanisławowskim) - lata 1795-1822.

Myśliciele Immanuel Kant - wybitny filozof z Królewca. O oświeceniu mówił, że “Oświeceniem nazywamy wyjście człowieka z niepełnoletniości, w którą popadł z własnej winy. Niepełnoletniość to niezdolność człowieka do posługiwania się własnym rozumem, bez obcego kierownictwa.(…) Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem - tak brzmi hasło oświecenia. Wolter - francuski filozof i publicysta. Atrakcyjność intelektualną dzieł Woltera podwyższał jego błyskotliwy styl, pełen paradoksów, dowcipów i efektownych sentencji. Przykładem może być: “Gdyby Bóg nie istniał, trzeba by Go było wynaleźć”. Publicystyka “Monitor” - najważniejsze czasopismo społeczno-polityczne oświecenia polskiego, wydawane w Warszawie. Skoncentrowany był przede wszystkim na problematyce społeczno-politycznej, obyczajowej, moralnej, ogólno kulturalnej. Rzadziej zamieszczał rozważania w kwestiach estetycznych i literackich.

Pisarze polityczni Hugo Kołłątaj Stanisław Staszic Stanisław Konarski Jakub Jasiński

Klasycyzm Klasycyzm - prąd literacki, który rozwinął się w XVII w. we Francji i występował w rożnym nasileniu i postaciach w literaturach europejskich XVIII w.