Filozofia starożytna – pierwsza epoka filozofii zachodu obejmująca dorobek myślicieli antycznej (starożytnej) Grecji i Rzymu. Początek filozofii starożytnej datuje się na okres działalności Talesa z Miletu (koniec VII w. p.n.e.). Za datę końcową dla filozofii starożytnej przyjmuje się symboliczny kres starożytności (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego w roku 476 r. n.e.) lub zamknięcie Akademii Platońskiej w 529 r. n.e. Z końcem filozofii starożytnej rozpoczyna się okres filozofii średniowiecznej.

Epikureizm(filozofia stworzona przez Epikura żyjącego na przełomie III i II w. p.n.e.) kierunek filozoficzny, zalecał szczęśliwe życie, polegające na doznawaniu przyjemności i unikania bólu. Według epikurejczyków należy cieszyć się codziennością, żyć w harmonii z przyrodą, mądrze korzystać z każdej chwili. Z epikureizmem wiąże się hasło: „carpie diem” (chwytaj dzień)

Stoicyzm (utworzony w III w p.n.e. Przez Zenona z Kation) propagował umiar, spokój, zachowanie wewnętrznej równowagi. Stoicy mówili, że nie należy wpadać w rozpacz, gdy coś idzie nie po naszej myśli, bo skoro Fortuna kołem się toczy, to jutro będzie lepiej. Ale ta sama zasada dotyczy szczęścia, należy pamiętać o jego chwilowości.

Mitologia – zaczyna się od wyjaśnienia początków świata (mit kosmogoniczny). W mitologii świat wyłonił się z chaosu. Powstanie świata różni się tutaj od tego w Biblii.

Mit – opowieści o Bogach i bohaterach zawierające zalążki religijnych wyobrażeń starożytnych Greków. Objaśniały one tajemnice początków kosmosu i człowieka, tłumaczyły zjawiska przyrody, ludzkie uczucia i namiętności. Rodzaje mitów:

• kosmogoniczne - o powstaniu świata
• teogoniczne - o powstaniu bogów
• antropogenetyczne - o pochodzeniu człowieka
• ajtiologiczne - o pochodzeniu zjawisk, obyczajów, nazw Cechy mitu:
• opowiada historię świętą
• odkrywa sakralny wymiar wszystkiego, co istnieje
• opisuje początki świata, człowieka, zjawisk przyrody, obyczajów
• nadaje światu sens
• jego bohaterowie to istoty obdarzone nadnaturalną mocą

Mit o Prometeuszu jest innym niż teoria czterech wieków podaniem o powstaniu człowieka. Prometeusz był jednym z tytanów. Ulepił człowieka z gliny pomieszanej ze łzami. Duszę zaś zrobił z ognia niebiańskiego, który wykradł z rydwanu słońca. Człowiek Prometeusza był podobny do wizerunku bogów, ale słaby i bezradny. Dlatego tytan postanowił wykraść bogom Olimpu ogień i nauczyć człowieka używania go, rzemiosł, sztuk. Zeusowi nie podobały się poczynania Prometeusza. Namówił bogów do stworzenia drugiego człowieka – pięknej i urokliwej Pandory, nazwanej tak, gdyż była darem od wszystkich bogów dla ludzi. Podejrzliwy Prometeusz nie przyjął Pandory mimo jej wdzięków. Ale jeden z jego lekkomyślnych braci, Epimeteusz, poślubił tę kobietę. Wkrótce Pandora namówiła męża do otwarcia sekretnej beczki, którą dali jej bogowie. Z puszki Pandory wydobyły się na świat wszystkie smutki, nieszczęścia, choroby, nędze. Prometeusz zemścił się na Zeusie. Zabił wołu, podzielił na dwie części i kazał Zeusowi losować, co będzie odtąd ofiarą dla bogów od ludzi. Zeus wybrał tłustszą część, w której, jak się okazało były same kości. Dla ludzi Prometeusz zostawił dobre mięso. Król bogów ukarał Prometeusza, przykuwając go do skał Kaukazu. Samotny i zniewolony cierpiał katusze, gdy każdego dnia przylatywał wygłodniały orzeł i wyjadał wątrobę, która każdej nocy odrastała Prometeuszowi. Prometeusz to symbol boga cierpiącego z miłości do ludzi.

„Demeter i Kora” - streszczenie Demeter była czczoną przez wszystkich ludzi matką plonów, ptaków, ryb i całej żyjącej przyrody. Z wody i powietrza dawała życie wszystkich roślinom i stworzeniom. Miała córkę – Persefonę, nazywaną Korą. Któregoś dnia zostawiła Persefonę pod opieką nimf. Młoda dziewczyna zbierała kwiaty na łące. Demeter zabroniła jej tylko zrywać narcyze. Jednak bóg podziemi, Hades, zwabił piękną boginkę właśnie tym kwiatem, który nagle wyrósł spod ziemi i był tak piękny, że Persefona nie mogła powstrzymać się i zerwała roślinę. Wtedy rydwan z czarnymi końmi porwał Korę do Tartaru. Zrozpaczona Demeter szukała córki wszędzie. Ukryła się przed ludźmi i bogami w łachmanach staruszki. Na ziemi zapanowały susze i klęski przyrody, pola nie dawały plonów, rośliny umierały. Kiedy wreszcie Zeus odnalazł Demeter, rozkazał Hadesowi zwrócić Persefonę jej matce. Ale przez zjedzenie granatu, Persefona musiała na część roku wracać do męża. I tak, przez pewien czas przyroda pięknieje, żyje, bujnie się rozwija, by potem na kilka miesięcy zasnąć, kiedy matka Demeter tęskni do swej córki. Demeter nazywana jest boginią życia, zaś Persefona (Kora) – boginią śmierci. Atrybutami pierwszej są kłosy i maki, natomiast drugiej bogini – narcyz i owoc granatu.

„Dedal i Ikar” – streszczenie

Minos, król Krety zatrudnił znakomitego budowniczego o imieniu Dedal do wykonania labiryntu dla swojego potomka, potwora, człowieka o byczej głowie - Minotaura. Musiał on siedzieć w zamknięciu, ponieważ stanowił duże zagrożenie i pożerał niewinnych ludzi. Budowa labiryntu była długa i mozolna. Po jej skończeniu, stęskniony Dedal zapragną więc wrócić do ojczyzny. Niestety Minos nie chciał mu na to pozwolić. Obawiał się bowiem, że budowniczy wyjawi tajemnicę i udzieli innym wskazówek jak można wydostać się z krętych korytarzy. Odmowna decyzja króla nie ostudziła jednak poczynań Dedala. Rozzłoszczony władca umieścił go wiec wraz z synem Ikarem w wieży, by pozbyć się problemu. Kreatywny Dedal mimo uwięzi wymyślił sposób ucieczki. Wykonał z ptasich piór sklejonych woskiem ogromne skrzydła siebie i syna. Założywszy je na ramiona obaj wzbili się w powietrze. Przed samym odlotem rozsądny Dedal ostrzegał syna, by nie uległ pokusie i nie zbliżał się do słońca, które z pewnością roztopi wosk. Ikar urzeczony urokiem latania zapomniał o przestrodze ojca. Wzbił się zbyt wysoko i konstrukcja skrzydeł nie wytrzymała ogromnej temperatury. Ikar bezwładnie spadł na ziemię i zginął na pamiątkę tego zdarzenie morze, do którego wpadł chłopiec nazwano Morzem Ikaryjskim, a wyspę, na której spoczęło jego ciało Ikarią. Do dziś dnia Ikar jest symbolem braku rozwagi i marzenia, które doprowadziło do zguby i śmierci. Mit ten w ciągu lat nie traci swej popularności i funkcjonuje w kulturze europejskiej. Jest przytaczany jako uniwersalny przykład nierozwagi i młodzieńczego idealizmu prowadzącego do tragicznego rozwiązania. Stanowi także inspiracje w sztuce i poezji. Znamy jest powszechnieobraz zatytułowany Upadek Ikra czy opowiadanie Iwaszkiewicza Ikar.

„Syzyf” - streszczenie

Syzyf był królem Koryntu. Kraj, którym władał był bardzo bogaty, a sam Syzyf był ulubieńcem bogów. Często bywał zapraszany na uczty z Zeusem. Niestety, ponieważ lubił on plotkować, zawsze po powrocie z uczty opowiadał o różnych rzeczach, które widział na Olimpie. Ponieważ jednak nie było to nic istotnego, bogowie przymykali na to oko.

Pewnego razu Syzyf zdradził pewien sekret Zeusa, przez co ten miał kłopoty. Za karę Zeus wysłał po Syzyfa bożka śmierci – Tanatosa. Syzyf jednak przygotował zasadzkę i uwięził go. Ludzie przestali umierać. Hades zaczął skarżyć się Zeusowi i ten w końcu wysłał Aresa, aby uwolnić Tanatosa. Gdy to się stało, jako pierwszy umarł Syzyf. Przed śmiercią polecił swojej żonie, by nie chowała jego ciała. Ponieważ dusza nie mogła wstąpić w zaświaty, dopóki ciało nie zostało pochowane, toteż dusza Syzyfa błąkała się po świecie i skarżyła na swój los.

W końcu wezwał ją przed swoje oblicze Pluton. Syzyf poskarżył się na swoją niewdzięczną żonę, która nie pochowała jego ciała. Pluton ulitował się nad nieszczęśnikiem i pozwolił mu wrócić na ziemię, by ukarać żonę. Syzyf oczywiście nie wrócił już z ziemi. Bogowie zapomnieli o nim, bo mieli inne sprawy. Żył bardzo długo, gdzieś na uboczu, by nie rzucać się w oczy. W końcu jednak bogowie przypomnieli sobie o nim i wysłali Tanatosa, który odciął Syzyfowi pukiel włosów i sprowadził jego duszę w zaświaty.

Tam wyznaczono mu karę. Syzyf miał wtoczyć wielki głaz na stromą górę. Syzyfowi wydawało się, iż upora się z tym zadaniem bardzo szybko, jednak gdy tylko dochodził do samego szczytu, kamień wymykał my się z rąk i staczał się w dół - Syzyf musiał swoją pracę rozpoczynać od początku. Pracy ta nie miała końca.

Król Edyp - streszczenie Teby pustoszone są przez zarazę i choroby. Wzburzony i zaniepokojony lud gromadzi się przed świątynią. Wznosi modły o ratunek i prosi bogów, by nie gniewali się już na ich kraj i mieszkańców. Obserwuje to zaniepokojony władca, Edyp. W rozmowie z Kapłanem król obiecuje poznać przyczynę tych klęsk i nie spocznie, aż się wszystko wyjaśni. Nadmienia, że właśnie posłał już Kreona do wyroczni delfickiej z pytaniem o przyczynę gniewu bogów. W tym samym momencie nadchodzi Kreon. Wyrocznia głosi, że kraj cierpi z powodu niepomszczonej śmierci poprzedniego króla – Lajosa, którego potajemnie zabito, a morderca nadal jest w Tebach, bezkarny i nieosądzony. Bogowie sprowadzili więc na miasto plagi. Aby odpędzić wszelkie nieszczęścia, trzeba pomścić tę śmierć i wygnać zabójcę z ziemi tebańskiej. Edyp obiecuje odnaleźć mordercę.

Podczas zebrania starszyzny monarcha rzuca na niego klątwę. Wzywa wróżbitę, by w szczegółach opowiedział przebieg dawnej zbrodni i wyjawił nazwisko zabójcy. Tyrezjasz początkowo nie chce mówić, ociąga się z udzieleniem odpowiedzi. Dochodzi do sprzeczki. Król zarzuca starcowi oszustwo i spisek, ten nie daje za wygraną – najpierw grozi, a potem rzuca klątwę na Edypa i mówi coś, co powoduje, że król zamyka się, nie może wypowiedzieć już żadnego słowa. Starzec, pod wyraźną presją króla, oznajmia mu, że to on jest winny śmierci poprzedniego władcy. Napięcie narasta. Edyp węszy w tym wszystkim spisek Kreona, chętnego na objęcie po nim tronu. Jest przecież bratem jego żony, Jokasty, a więc i poważnym oraz niepodważalnym pretendentem do korony. Królowa Jokasta prosi o wyjaśnienia. Sama jest zaniepokojona i zniecierpliwiona. Edyp mówi jej zatem nie tylko o oskarżeniach, jakie na niego rzucono, ale i o tym, że prawdopodobnie doszło do straszliwej tragedii. Aby go uspokoić, Jokasta opowiada mu o okolicznościach śmierci pierwszego męża. Edyp truchleje, słysząc tę opowieść. Rozumie coraz bardziej, że to on chyba jest mordercą Lajosa.

Tymczasem przybywa posłaniec z wiadomością o śmierci władcy Koryntu, Polybosa. Edyp wzdycha z ulgą – póki co, nie spełni się wróżba ojcobójstwa. Boi się jednak nadal, bo wyrocznia mówiła też o jego ślubie z własną matką. Posłaniec uspokaja. Twierdzi, że ani zmarły Polybos, ani jego żona nie są rodzicami biologicznymi Edypa. Jako małe dziecko został podrzucony na dwór koryncki. Edyp, wbrew prośbom Jokasty, decyduje się w takim razie wezwać starego sługę Lajosa. Chce poznać prawdę. Ten mu wyznaje, że kiedyś miał zabić niemowlę, które otrzymał od Jokasty. Ulitował się jednak i oddał pasterzowi z Koryntu. Teraz wszystko stało się jasne i tragiczne w tym samym momencie. Edyp okazał się zarówno ojcobójcą, jak i kazirodcą. Spełnia się tragiczna wyrocznia: wychowany w Koryncie, u przyrodnich rodziców, zabija nieznanego mężczyznę (ojca-króla), odgaduje zagadkę Sfinksa, będącego zagrożeniem dla Teb, więc zostaje w nagrodę mężem królowej Teb – wdowy. Z pałacu wychodzi posłaniec domowy. Przynosi wieści o samobójczej śmierci Jokasty, która wśród przeraźliwych okrzyków rozpaczy powiesiła się na własnej chuście. Niedługo potem, gdy Edyp widzi nieżyjącą żonę, wyrywa z jej sukni spinki i wyłupia sobie nimi oczy. W ostatniej ze scen ma do Kreona – następcy tronu w Tebach – dwie prośby: po pierwsze, błaga o wygnanie go z kraju (warunek odpędzenia zarazy i chorób z ziemi tebańskiej), gdzieś daleko w góry, by nikt go nie oglądał; po drugie: Edyp prosi go o opiekę nad córkami: Ismeną i Antygoną. Gdy obie córki pojawiają się, ślepy ojciec obejmuje je serdecznie i żegna się.

Główny bohater tragedii Sofoklesa dąży do tego, aby przepowiedziana mu przyszłość nie miała miejsca. Przeciwstawia mu się siła ponadnaturalna. W tym przypadku jest to przeznaczenie (czy też klątwa, która dotyczyła całego rodu Labdakidów). Ta walka między dążeniami bohatera i siłami wyższymi to konflikt tragiczny.

Niezwykle istotną kategorią dramatu starożytnego jest fatum, czyli przeznaczenie. Bohater musi ponieść klęskę, a przeznaczenie musi się dopełnić. Nie można go zmienić ani pokonać. Ludzkie życie nie zależy od człowieka. Zgodnie z grecką mitologią władzę nad nim mają Mojry – prządki ludzkiego życia. Są to trzy siostry: Kloto, Lachezis i Atropos. Pierwsza z nich przędzie nić ludzkiego życia, druga mierzy ją, trzecia ucina. Nie udaje się zatem Edypowi zmienić losu, który został mu przeznaczony.

Edyp to postać tragiczna. Tragizm jego losu polega na tym, iż za wszelką cenę chciał uciec przed przepowiednią, jednak swoje kroki kierował w stronę jej spełnienia - zabił ojca i ożenił się z matką. Edyp sprowadza na siebie zgubę poprzez działania, jakie podjął.

Horacy (ur. 8 grudnia 65 p.n.e. w Wenuzji, zm. 27 listopada 8 p.n.e.)- pierwszy poeta rzymski, któremu udało się zdobyć ogromną sławę.

Twórczość Horacego:

• Epody krótkie utwory o treści politycznej

• “Satyry” ośmieszające wady i słabości ludzkie, nie krytykuje w nich jednostek wybitniejszych, nie jest surowym sędzią lecz „śmiejąc się mówi prawdę”

• “Pieśni” (znane także jako “Ody”) to największe osiągnięcie Horacego o bardzo bogatej tematyce – utwory religijne, biesiadne, wiersze do przyjaciół, wiersze do kochanek, motywy klasyczne i hellenistyczne, refleksje na temat śmierci i wybuchy radości życia; posiadały doskonałą konstrukcję metryczną

• “Listy” zawierają dużo pierwiastków filozoficznych, poruszają także problemy z zakresu poetyki.

Horacjanizm - stworzona przez rzymskiego poetę Horacego postawa wobec życia i moralności. Była swoistym poszukiwaniem złotego środka poprzez połączenie dwóch antycznych filozofii życia: epikureizmu i stoicyzmu.

Złoty środek- umiar, zachowanie równowagi między pragnieniami a tym, co daje nam los.

Oda – utwór liryczny, który charakteryzuje się wzniosłością tematu i stylu, sławi ideę, wydarzenie lub czas. Zwykle cechuje ją także zbiorowy podmiot wypowiedzi. Należała do najpopularniejszych form poezji klasycznej.

Prometeizm lub postawa prometejska – postawa etyczna, dla której ideałem moralnym jest dobrowolne podporządkowanie działań jednostki dobru większych grup społecznych lub nawet całej ludzkości. Nawiązuje do mitycznej postaci Prometeusza. Oznacza także bunt przeciwko boskim wyrokom i siłom natury oraz cierpienie własne w imię szczęścia ogółu.

Cechy dramatu antycznego (nie wiem czy to o to chodzi)

• podział na tragedię i komedię
• zasada trzech jedności: czas(maksymalnie 24h), miejsce(jedno), akcja(jeden wątek)
• istnienie chóru
• ograniczona liczba aktorów na scenie- 3
• aktorzy byli mężczyznami
• tragizm postaci
• konflikt tragiczny