W wyniku olbrzymiej fali strajków powstał Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”. Po kilkunastu miesiącach komunistyczna władza podjęła próbę zniszczenia ruchu, wprowadzając stan wojenny. Ostatecznie jednak „Solidarność” zwyciężyła, system komunistyczny załamał się nie tylko w Polsce, ale także w innych państwach bloku sowieckiego.

Czynnikami, które przyczyniły się do powstania „Solidarności” to m.in. wprowadzenie podwyżek cen od 40 do 75%, strajki w Ursusie, Tczewie, Sanoku i Tarnowie, potem w Warszawie, Poznaniu, Grudziądzu, Śremie i Żyrardowie. Ogółem w Polsce w lipcu 1980 r. było 80 tys. robotników, którzy strajkowali w 177 zakładach. Działacze Gdańskiego MKS sformułowali 21 postulatów, m.in. wolne związki zawodowe, prawo do strajku, wolność słowa, nie represjonowanie za poglądy polityczne, reszta postulatów związana jest z roszczeniami socjalnymi. Na Kremlu, powstaje Komisja ds. Polskich z Michaiłem Susłowem na czele. Przesłanką materialną nadciągającego kryzysu politycznego była zapaść gospodarki. Najważniejszy okazał się wielki strajk w Stoczni Gdańskiej, który rozpoczął się 14 sierpnia 1980 roku, przewodniczy mu Jerzy Borowczak, postawił trzy postulaty: -utworzenie wolnych związków zawodowych; -podwyżka płac;

• przywrócenie do pracy Anny Walentynowicz (zwolnionej miesiąc wcześniej). Początkowo przeciwny akacji strajkowej Lech Wałęsa, prosty robotnik, który dał się poznać już podczas protestów sprzed 10 lat. Wkrótce stał się przywódca „Solidarności”, później symbolicznym liderem oporu przeciwko stanowi wojennemu, laureatem pokojowej nagrody Nobla, pierwszym prezydentem Trzeciej Rzeczypospolitej. Robotnicze protesty szybko rozlały się po całym kraju. Gierek ustąpił władza poddała się, powstał NSZZ „Solidarność”, niezależny od partii związek zawodowy. Wstąpiło do niego niemal 10 milionów Polaków. Ten wielomilionowy związek był zarazem ruchem oporu o niemal ogólnonarodowym zasięgu. Był specyficznie polską formą sprzeciwu i niezależności od komunizmu. „Solidarność” negocjowała z władzami, ludzie pracy uzyskali reprezentacje, z którą władze się liczyły. Powstała legalna organizacja będąca związkiem zawodowym, przedstawicielem społeczeństwa i opozycją, tolerowaną przez władze z wahaniami i , jak się okazało, obłudnie. Ułomna tolerancja ze strony władz trwała nieco ponad rok. Władza nie zaakceptowała pojawienia się „Solidarnośći” i w nocy 12 na 13 grudnia 1981 roku gen. Wojciech Jaruzelski wprowadził stan wojenny, który uzasadniono jako konieczność obrony ustroju przed „kontrrewolucja”, anarchia. Odcięto połączenia telefoniczne, obsadzono radio i telewizję, rozpoczęto aresztowania, oddziały ZOMO wkroczyły do siedzib „Solidarności”, kluczowe miejsca obsadziły jednostki pancerne „Solidarność” została rozbita, ale rozwiązanie siłowe nie zmniejszyło skali polskich problemów. W weekend odbyła się obrada Komisji Krajowej „Solidarności”, ok. godz. 1.00 – ZOMO otoczyło hotele, w których przebywali delegaci, ok. 3.00 Wałęsę wywieziono do Warszawy. statut „Solidarności” przewidywał, że w razie ataku na związek ogłaszany jest strajk powszechny – w wielu miejscach w kraju powstały komitety strajkowe – w Gdańsku z Mirosławem Krupińskim, we Wrocławiu z Władysławem Frasyniukiem, w Nowej Hucie z Mieczysławem Gilem. W 1982 r.„Solidarność” schodzi do podziemia, ok. 800 tytułów czasopism, początkowo koordynacją działań podziemnego związku miał się zająć Ogólnopolski Komitet Oporu, ale od IV 1982 r. prowadziła ją Tymczasowa Komisja Koordynacyjna. Kurczyły się szeregi związku (aktywnych w konspiracji ok.2 tys. osób – w sumie zaangażowanych ok. 45 tys.), po delegalizacji „Solidarności”, w rocznicę jej rejestracji w X 1982 r. TKK usiłowano zorganizować strajk powszechny ale miało nikłe poparcie. 14 XI 1982 r. Jaruzelski uznał, że odniósł zwycięstwo i zwalnił z internowania Lecha Wałęsę. 13 XII ogłoszono zawieszenie stanu wojennego od 31 XII 1982 r., zwolniono internowanych i zlikwidowano obozy internowania. Główną rolę grała tajna Tymczasowa Komisja Koordynacyjna, założona 22 kwietnia 1982r., od 1987 istniejąca jako jawna Krajowa Komisja Wykonawcza. Od 1982 roku jest to działalność radykalnej Solidarności Walczącej. W roku 1988 utworzyła ona Komitet Obywatelski przy przewodniczącym NSZZ „Solidarność” L. Wałęsie.  11 września 1986 zwolniono wszystkich więźniów politycznych. Dnia 6 grudnia 1986 powołano Radę Konsultacyjną przy Przewodniczącym Rady Państwa. Kolejne strajki z kwietnia i maja ‘88 (m.in. w Miejskich Zakładach Komunikacyjnych w Bydgoszczy, Nowej Hucie, hucie Stalowa Wola i Stoczni Gdańskiej), manifestacje w wielu miejscowościach oraz druga fala strajkowa z sierpnia ’88 zmusiły kierownictwo PZPR i władze państwowe do szukania kompromisu z opozycją. Po kilku miesiącach spotkań i konsultacji odbyły się negocjacje Okrągłego Stołu (trwające od 6 lutego do 5 kwietnia 1989) z udziałem działaczy nielegalnej Solidarności (L. Wałęsa) i znanych działaczy opozycji demokratycznej (B. Geremek, J. Kuroń, T. Mazowiecki, A. Strzembosz). Przyjęte postanowienia, do których należała m.in. legalizacja NSZZ „Solidarność”, wolne wybory do senatu i częściowo wolne do sejmu, oznaczały złamanie monopolu władzy PZPR i otworzyły drogę do obalenia systemu.  Po wyborach parlamentarnych w 1989r. ‘Solidarność’ obaliła ustrój komunistyczny i utworzyła rząd z T. Mazowieckim na czele. Później ‘Solidarność’ uległa podziałom wewnętrznym na partie o różnych orientacjach ideowo-politycznych. W roku 1996 powołała Akcję Wyborczą „Solidarność”, która 1997 w wyborach do sejmu uzyskała największą liczbę mandatów i wraz z UW utworzyła rząd.

21 postulatów z 17 sierpnia 1980 roku :

1. Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych wynikających z ratyfikowanych przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy, dotyczących wolności związków zawodowych.
2. Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom wspomagającym.
3. Przestrzegać zagwarantowanej w Konstytucji PRL wolności słowa, druku, publikacji, a tym samym nie represjonować niezależnych wydawnictw oraz udostępnić środki masowego przekazu dla przedstawicieli wszystkich wyznań.
4. Przywrócić do poprzednich praw: 1.  ludzi zwolnionych z pracy po strajkach w 1970 i 1976 r. studentów wydalonych z uczelni za przekonania,
5. zwolnić wszystkich więźniów politycznych (w tym Edmunda Zadrożyńskiego, Jana Kozłowskiego, Marka Kozłowskiego),
6. znieść represje za przekonania.
7. Podać w środkach masowego przekazu informację o utworzeniu Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego oraz publikować jego żądania.
8. Podać realne działania mające na celu wyprowadzenie kraju z sytuacji kryzysowej poprzez:     1.  podanie do publicznej wiadomości pełnej informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej, 2.  umożliwienie wszystkim środowiskom i warstwom społecznym uczestniczenie w dyskusji nad programem reform.
9. Wypłacić wszystkim pracownikom biorącym udział w strajku wynagrodzenie za okres strajku, jak za urlop wypoczynkowy, z funduszu CRZZ.
10. Podnieść zasadnicze uposażenie każdego pracownika o 2000 zł na miesiąc, jako rekompensatę dotychczasowego wzrostu cen.
11. Zagwarantować automatyczny wzrost płac równolegle do wzrostu cen i spadku wartości pieniądza.
12. Realizować pełne zaopatrzenie rynku wewnętrznego w artykuły żywnościowe, a eksportować tylko nadwyżki.
13. Znieść ceny komercyjne oraz sprzedaż za dewizy w tzw. eksporcie wewnętrznym. 
14. Wprowadzić zasady doboru kadry kierowniczej na zasadach kwalifikacji, a nie przynależności partyjnej oraz znieść przywileje MO, SB i aparatu partyjnego poprzez: zrównanie zasiłków rodzinnych zlikwidowanie specjalnych sprzedaży, itp.
15. Wprowadzić na mięso i jego przetwory kartki - bony żywnościowe (do czasu opanowania sytuacji na rynku).
16. Obniżyć wiek emerytalny dla kobiet do 55 lat, a dla mężczyzn do lat 60 lub przepracowanie w PRL 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn bez względu na wiek.
17. Zrównać renty i emerytury starego portfela do poziomu aktualnie wypłacanych.
18. Poprawić warunki pracy służby zdrowia, co zapewni pełną opiekę medyczną osobom pracującym.
19. Zapewnić odpowiednią ilość miejsc w żłobkach i przedszkolach dla dzieci kobiet pracujących.
20. Wprowadzić urlop macierzyński płatny przez okres trzech lat na wychowanie dziecka.
21. Skrócić czas oczekiwania na mieszkania.
22. Podnieść diety z 40 zł na 100 złotych i dodatek za rozłąkę.
23. Wprowadzić wszystkie soboty wolne od pracy. Pracownikom w ruchu ciągłym i systemie czterobrygadowym brak wolnych sobót zrekompensować zwiększonym wymiarem urlopu wypoczynkowego lub innymi płatnymi dniami wolnymi od pracy.