GEOPRZESTRZEŃ i STRATEGIA - MODUŁ 1 WYKŁADY!!! Przestrzeń jako podstawowa kategoria badań w naukach o bezpieczeństwie.

1. Pojęcie przestrzeni państwa i koncepcja geoprzestrzeni. Przestrzeń 1.. «niieograniiczony obszar trójwymiiarowy,, w którym zachodzą wszystkiie zjawiiska fizyczne» 2.. «część takiiego obszaru objęta jakiimiiś graniicamii; też: miiejsce zajmowane przez jakiś przedmiot» 3.. «rozlległła,, pusta powiierzchniia bez wyraźniie oznaczonych,, wiidocznych graniic» 4.. «odlległłość miiędzy czymś a czymś» 5.. «ogółł zjawiisk społłecznych,, polliitycznych iitp..» Przedmiiotem rozważań zawartych w tym zagadniieniiu jest przestrzeń,, przede wszystkiim jako przedmiiot badań teoriiii nauk o bezpiieczeństwiie,, przy czym w wiiększym uszczegółłowiieniiu będziiemy prowadziillii rozważaniia na grunciie subdyscyplliiny,, która zajmuje siię najszerzej badaniiamii przestrzennymii ii badaniiamii przestrzenii,, a miianowiiciie geografiiii bezpiieczeństwa.. Przestrzeń jest,, w pewnym sensiie,, pojęciiem uniiwersallnym.. Jeśllii zdefiiniiować ją jako sposób iistniieniia materiiii allbo sposób rozmiieszczeniia rzeczy,, to w samej defiiniicjii są już zawarte koncepcje przestrzenii.. Przestrzeń jest najbardziej ogólnym pojęciem odnoszącym siię do otaczającej nas rzeczywiistościi ,, pojmowana jest bardzo różnie zarówno w samej geografii, jak i w innych naukach. Jako jedno z podstawowych pojęć fiillozofiicznych - charakteryzujących wraz z czasem stan materiiii - rozumiiany jest „całłokształłt stosunków zachodzących między współłiistniiejącymii obiiektamii (przedmiiotamii) materiiallnymii,, tj. iich wzajemne rozmiieszczeniie (odlległłościi),, iich rozmiiary ii kształłty,, określlone przez rozkłład materiiii w ruchu” Nowa encykllopediia powszechna PWN,, 1997,, s.. 373) W matematyce przestrzeń może stanowiić abstrakcyjną iideę,, w fiizyce włłasność materiiii,, w przyrodziie – środowiisko naturallne,, wykształłcone w określlony sposób w toku ewollucjii,, w naukach społłecznych jest tworem lludzkiim,, antropogeniicznym,, kullturowym,, wytworzonym przez jednostkii,, grupy ii zbiiorowościi lludzkiie.. W samej tyllko geografiiii możemy mówiić o przestrzenii geodezyjnej,, geografiicznejj,, ekonomiicznej,, środowiisku geografiicznym (przyrodniiczym,, naturallnym) ii sztucznym (cywiilliizacyjnym,, antropogeniicznym); o przestrzenii w ujęciiu scjentystycznym ii antyscjentystycznym; o przestrzenii ii miiejscu,, czy też o przestrzenii jako wartościi.. Oriientację scjentystyczną charakteryzują następujące załłożeniia: zadaniiem geografiiii jest obiiektywne poznaniie rzeczywiistościi na podstawiie ściisłłych metod badawczych,, uzyskiiwaniie sądów zgodnych ze stanem faktycznym analliizowanych zjawiisk; realliizacja poznaniia scjentystycznego (neopozytywiistycznego) bezwzgllędniie wymaga stosowaniia jednolliitego wzorca badawczego.. Z kolleii oriientacja antyscjentystyczna odrzuca te załłożeniia.. Rozmiieszczeniie,, czyllii „usytuowaniie wzgllędem siiebiie”,, niie jjest zrozumiiałłe bez pojjmowaniia przestrzenii.. Istniieniie matteriiii jjest z kolleii możlliiwe dopiiero po zaakceptowaniiu pojjęciia czasu,, które potoczniie uważa siię za jjeden z wymiiarów przestrzenii w którejj żyjjemy.. Przestrzeń,, jjako pojjęciie trudne do zdeffiiniiowaniia,, jjest jjednocześniie pojjęciiem doskonalle wyobrażallnym,, pod warunkiiem że przedmiiotem naszejj wyobraźnii będziie przestrzeń o określlonym wymiiarze N.. Zwyklle uważa siię,, że przestrzeń trójjwymiiarową jjesteśmy sobiie w staniie wyobraziić.. Czas – czwarty wymiiar,, możemy sobiie wyobraziić,, jjeżellii zrozumiiemy jjego iistotę: czas może być postrzegany przez różniice w stanach przestrzenii (w pozostałłych wymiarach). Pojjęciie czasu wymusza dynamiiczną iinterpretacjję przestrzenii.. Dynamiika wyniika z ffaktu,, że niic w niiejj niie zachowujje stałłego połłożeniia (w reallnejj przestrzenii).. Zmiiana współłrzędnych,, choćby tyllko jjednego jjejj parametru,, powodujje,, że jjejj stan różnii siię w całłościi od stanu poprzedniiego.. Niie iistniiejje żadne prawo ffiizykii,, które niie wymagałłoby pojjęć przestrzenii ii czasu,, niie iistniiejje żadna praktyczna dziiałłallność człłowiieka,, która niie byłłby „zanurzona” w czasiie ii przestrzenii.. Człłowiiek żyjje zawsze w jjakiimś miiejjscu ii czasiie.. To co robii ii jjak robii,, zalleży najjczęściiejj od specyffiikii miiejjsca ii czasu,, w którym są zllokalliizowane jjego dziiałłallność gospodarcza ii życiie społłeczne.. Tym samym na skuteczność podejmowanych przez niego działań wpływają nie tylko cechy miejsca, w którym żyje i pracuje, ale także cechy zbioru miejsc, z którymi wchodzi w rozmaite relacje w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, społeczną i inną. Zbiór tych miejsc stanowi przestrzeń gospodarczą (ekonomiczną). Miejsce i przestrzeń są zasadniczymi składnikami świata, w którym żyjemy, który staramy się zrozumieć i kształtować. Uszczegóławiając przestrzeń, definiujemy miejsca funkcjonalnie i kulturowo. Identyfikujemy ich położenie, fizyczną formę, sens, wartość i tożsamość. Szczególne znaczenie przestrzeń posiada dla każdego państwa, stanowiąc istotny jego atrybut. Państwo to społeczeństwo, system władzy i terytorium (przestrzeń). W zalleżnościi od charakteru prowadzonych analliiz kategoriia miiejjsca ii przestrzenii jjest odnoszona do jjednostek przestrzennych llub osadniiczych różnejj wiiellkościi ii rozmaiitego kształłtu,, majjących odmiienną morffollogiię zewnętrzną (połłożeniie,, wiiellkość,, kształłt,, graniice) ii wewnętrzną (stolliica,, rdzeń,, „obszar zallążkowy”,, obszar effektywny,, obszar strategiiczny,, teatr wojjny,, teatr operacjjii iitd..).. Obszar,, streffa ii regiion to pojjęciia pochodne przestrzenii (s.159, J. Runge, Metody badań w geograffiiii społłeczno-ekonomiicznejj (ellementy metodollogiiii,, wybrane narzędziia badawcze) Określleniia „obszar zalążkowy” używa się w odniesieniu do państw, rozumiiejjąc przez to pojjęciie iich etniiczną ii kullturową kollebkę.. O państwach,, które taka kollebkę posiiadajją mówii siię,, że są organiiczne.. Rozwiijjajją siię one wokółł obszaru zallążkowego.. Natomiiast pozbawiione obszaru zallążkowego państwa tworzone na mocy porozumiień polliitycznych nazywa siię arbiitrallnymii.. Obszar effektywny to ta część danej jednostki przestrzennej, która ze wzgllędu na cechy środowiiska przyrodniiczego może być miiejjscem llokalliizacjjii dziiałłallnościi gospodarczejj ii życiia społłecznego.. Jeśllii mówiimy wyłłączniie o cechach przyrodniiczych powiierzchnii Ziiemii,, to mamy do czyniieniia z przestrzeniią ffiizycznogeograffiiczną.. Charakteryzujje jją określlone połłożeniie geograffiiczne (szerokość ii dłługość geograffiiczna),, pewne cechy ffiizyczne (wzniiesiieniie nad poziiom morza,, rozczłłonkowaniie poziiome,, rzeźba powiierzchnii,, budowa geomorffollogiiczna ii geollogiiczna oraz przyrodniicze (nasłłoneczniieniie,, klliimat,, warunkii hydrollogiiczne,, glleby,, ffllora,, ffauna).. W niiektórych rejjonach świiata przestrzeń ffiizycznogeograffiiczna tworzy tak małło atrakcyjjne llub wręcz niiedogodne warunkii,, ze niie jjest wykorzystywana bezpośredniio przez człłowiieka.. Niiewykorzystywana gospodarczo przez lludzii ii niiezamiieszkana część przestrzenii ffiizycznogeograffiicznejj to anekumena. Z kolleii ta część przestrzenii ffiizycznogeograffiicznejj,, na którejj człłowiiek żyjje ii prowadzii stalle (ekumena) lub okresowo (subekumena) działłalność produkcyjną, usłługową, handlową, konsumpcyjjną ii społłeczną,, jjest nazywana przestrzenią ekonomiiczną. Przestrzeń ekonomiczna poszczególnych państw może być regiionów może być piierwottna llub wtórna,, zamkniięta llub otwarta,, komplleksowa llub sellektywna,, w pełłnii zagospodarowana llub niie w pełłnii zagospodarowana,, ciiągłła llub niieciiągłła,, zwarta llub rozczłłonkowana,, ziintegrowana llub niieziintegrowana,, stabiillna llub niiestabiillna,, jjednorodna llub zróżniicowana.. Wszellkiie zmiany w przestrzeni mają charakter zjjawiisk naturallnych ii procesów przestrzennych,, które kształłtujją ii zmiieniiajją jjejj organiizacjję.. Typy procesów przestrzennych: koncentracjjii, polegające na skupianiu podmiotów gospodarczych ii gospodarstw domowych oraz zwiiązanych z iich ffunkcjjonowaniiem fform zagospodarowaniia przestrzenii na pewnych,, stosunkowo niiewiiellkiich jjejj ffragmentach,, cechujjących siię wyjjątkowo korzystnymii warunkamii llokalliizacyjjnymii dlla tych podmiiotów; centralliizacjjii, polegające na przejmowaniu przez pewien fragment danejj przestrzenii ekonomiicznejj (jjednostkę osadniiczą,, llub regiion) jjejj zasadniiczych ffunkcjjii ii podporządkowaniiu sobiie pozostałłych częścii przestrzenii; decentralliizacjjii, polegające na przejmowaniu przez jednostki niższego rzędu niiektórych ffunkcjjii od czołłowejj jjednostkii danego ukłładu przestrzennego (struktury przestrzennejj),, co prowadzii do osłłabiieniia jjejj domiinujjącejj pozycjjii w tym ukłładziie; segregacjjii, polegającej na wewnętrznej homogenizacji (ujednolicaniu) jjednostek skłładajjących siię na daną strukturę przestrzenna,, a zarazem iich siillnejj dywersyffiikacjjii wzgllędem pozostałłych jjednostek tego ukłładu; dyffuzjjii, polegającej na rozprzestrzenianiu się w obrębie danego ukłładu jjego ellementów llub nowych fform zagospodarowaniia bądź iideii wpłływajjących na jjego ffunkcjjonowaniie; iinwazjjii-sukcesjjii, polegające na tym, że miejsce podmiotów gospodarczych,, gospodarstw domowych ,, fform zagospodarowaniia llub ffunkcjjii występujjących w danejj strukturze przestrzennejj pojjawiiajją siię nowe bądź – co częstsze - te nowe wypiierajją dotychczas iistniiejjące.. pod względem fizyczno geograficznym granica Polski na największej długości przebiega górami - 34,5% , granice rzeczne stanowią - 27%, morska - 14,7%, a pozostałe 23,8%. Terytorium Polski - pod względem powierzchni (312 679 km2) Polska zajmuje 9. miejsce wśród43 państw kontynentu europejskiego. graniczy z 7 krajami. razem granice Polski wynoszą 3511km. Podziiałł pollskiiejj przestrzenii powiietrznejj (wg ustawy „Prawo Lotnicze” art.120ust.1):- przestrzeń kontrolowaną, w której zapewniana jest słłużba kontroli ruchu lotniczego oraz słłużby alarmowa i informacji powietrznej;- przestrzeń niekontrolowaną, w której zapewniana jest słłużba alarmowa oraz słłużba informacji powietrznej.· Przestrzeń powietrzna kontrolowana (klasa C) obejmuje:1) obszar kontrolowany (CTA - Control area

• przestrzeń powietrzna kontrolowana rozciągają ca się w górę od określonej granicy nad ziemią – co najmniej 200mAGL) w skłład, którego wchodzą:a) rejony kontrolowane lotnisk lub węzłłów lotnisk (TMA – Terminal Control Area - oraz rejony kontrolowane lotnisk wojskowych lub węzłłów lotnisk wojskowych (MTMA) – ustanowione zwykle u zbiegu dróg lotniczych, w pobliżu jednego lotniska lub kilku lotnisk (węzłła lotnisk),b) sie ć sta łłych dr óg lotniczych ( AWY - Airway), c) warunkowe drogi lotnicze ( CDR – Conditional Route) - mogą być ustanowione w jednej lub więcej spośród na stępujących kategorii:- CDR 1 – dostępne w każdy weekend (od pt 20.00UTC do pn 06.00) i w święta- CDR 2 – zgodnie z AUP i CRAM poza okresem dostępności CDR1- CDR 3 – dostępne tylko po uzyskaniu zgody od ATC (niemożna w FPL)d) przestrzeń powietrzną rozciągającą się od poziomu FL 095* do poziomu FL 460 (również RCA – Reduced Co-ordination Area)2) strefy kontrolowane lotnisk (CTR - Control zone - ąprzestrzeń powietrzna kontrolowana rozcią gają ca się od powierzchni ziemi do określonej górnej granicy) oraz strefy kontrolowane lotnisk wojskowych (MCTR) - umożliwiajce manewr podejścia do lądowania, startu i nabrania wysokości,3) strefy czasowo wydzielone (TSA), strefy czasowo rezerwowane (TRA) oraz rejon lotów po obu stronach granicy państwa (CBA) – dla których w czasie działłań lotniczych jest zapewniana słłużba kontroli ruchu lotniczego. Przestrzeń powietrzna niekontrolowana (klasa G) obejmuje:

1. część przestrzenii powiietrznejj dostępnejj dlla żegllugii powiietrznejj iinna niiż kontrolowana, w tym ATZ i MATZ - stanowiące przestrzeń powietrzną nad lotniskiem niekontrolowanym i przylegającym terenem niezbędnym do wykonania procedur startów i lądowań oraz zadań szkoleniowych - dla których określono klasę G przestrzeni,2) strefy czasowo wydzielone (TSA), strefy czasowo rezerwowane (TRA) oraz rejon lotów po obu stronach granicy państwa (CBA)- dla których określono klasę przestrzeni włłaściwą dla przestrzeni niekontrolowanej.3) Przestrzeń powyżej FL460, która zostałła niesklasyfikowana* FL jest skrótem oznaczającym poziom lotu (Flight Level). Wartość obok oznacza wysokość wyrażoną w setkach stóp (1 stopa » 0,3m), np. FL60 = 6000 stóp » 1850m GEOPRZESTRZEÑ - modell ((obrraz)) prrzesttrrzenii geogrraffiicznejj ((rrzeczywiisttego śrrodowiiska geogrraff iicznego)) ttworrzony na podsttawiie geodanych ii geoiinfforrmacjjii 2.. Geograffiia ii geograffiia bezpiieczeństwa,, związki z naukami o Ziemi oraz naukami o bezpieczeństwie

• wymiiar praktyczny dyscyplliin geograficznych KONCEPCJA POJÉCIA GEOGRAFII: 1.. Geogrraffiia mattemattyczna – cywiilliizacjja grrecka łłączyłła geogrraff iię ii karrttogrraffiię mattemattyczną,, – chodziiłło o najjllepsze okrreślleniie połłożeniia rróżnych miiejjsc na ziiemii dlla ułłattwiieniia podrróży,, – posttępy szłły w parrze z ttakiimii wiiellkiimii wynallazkamii jjak busolla ii chrronomettrr;; 2.. Geogrraffiia iinwenttarryzujjąca – effektt geogrraff iicznych podrróży badawczych,, – encykllopedyczne ujjęciie geogrraff iiii;; 3.. Geogrraffiia opiisowa sttarrano siię opiisywać krrajje ii lludzii wykorrzysttujjąc opiisy podrróżniików llub odbywajjąc samemu podrróże;; 4.. Geogrraffiia rrozumowa – rrozwiijja siię od począttku XX wiieku,, – zajjmujje siię sttudiiowaniiem zwiiązków miiędzy zjjawiiskamii „„niiebiieskiimii”” ii ziiemskiimii,, miiędzy zjjawiiskamii prrzyrrody ii zjjawiiskamii społłecznymii Kiierunkii rozwojju: - regiionallny,, - ekollogiiczny,, - przestrzenny Obecniie geogrraff iia ma znaczniie zwiiększone możlliiwościi dziiękii łłattwościi prrzemiieszczaniia siię,, lliicznym obserrwacjjom,, danym sttattysttycznym,, posttępom geollogiiii,, hydrrogrraff iiii,, klliimattollogiiii,, geodezjjii,, ttelledettekcjjii ii wiiellu iinnym dyscyplliinom naukowym,, ponadtto dziiękii badaniiom kosmiicznym,, rrozwojjowii iinfforrmattykii ii iinnych zdobyczy,, dajje możlliiwościi poznaniia obiiekttywnego obrrazu naszego świiatta ii zjjawiisk niim rrządzących Spośrród wiiellu mettod,, rrozumowaniia geogrraff iicznego,, dwiie zasłługujją na uwagę:: – allbo sttudiiowaniie całłościi ii powiiązań ffakttów w jjednym okrreśllonym rrejjoniie – jjestt tto g e o g rr a ff ii a rr e g ii o n a ll n a ((szkołła ffrrancuska));; – allbo tteż sttudiiowaniie jjednego z ellementtów na całłejj powiierrzchnii ziiemii,, na prrzykłład rrzeźbę tterrenu,, rrollniicttwo,, prrzemysłł,, rroślliinność – będziie tto wówczas g e o g rr a ff ii a o g ó ll n a ((szkołła niiemiiecka ii amerrykańska)).. Ettapy rrozwojju geogrraff iiii:: – kllasyczny ((poznaniie ii opiis zrróżniicowań prrzesttrrzennych)),, – scjjenttysttyczny ((dążeniie do wyjjaśniianiia ii prrognozowaniia badanych zjjawiisk)),, – behawiiorrallny ((zrrozumiieniie mottywacjjii dziiałłań ii zachowań prrzesttrrzennych)),, – rradykallny ((wyjjaśniianiie zachowań grrup ii orrganiizacjjii w prrzesttrrzenii)).. Niiekwesttiionowanymii zasłługamii scjjenttyzmu w geogrraffiiii pozosttałły :: – uściiślleniie tterrmiinollogiiii naukowejj,, – wprrowadzeniie hiipottettyczno – dedukcyjjnego sposobu myślleniia,, – umożlliiwiieniie rrozwojju tteorrettycznego geogrraff iiii jjako naukii,, m..iin.. poprrzez prróby sttworrzeniia mettodollogiiii ttejj dyscyplliiny,, – wprrowadzeniie podejjściia systtemowego,, – umożlliiwiieniie prrognozowaniia w geogrraff iiii.. GEOGRAFIIA – „„nauka badajjąca powłłokę Ziiemii,, jjejj prrzesttrrzenne zrróżniicowaniie pod wzgllędem prrzyrrodniiczym ii społłeczno–gospodarrczym orraz zwiiązkii zachodzące miiędzy śrrodowiiskiiem geogrraff iicznym a dziiałłallnościią społłeczeństtw”” „za geograffiię uważa siię badaniie ii wyjjaśniianiie zróżniicowaniia przesttrzennego zjjawiisk przyrodniiczych,, demogrraffiicznych ((lludnościi)) oraz dziiałłallnościi gospodarczejj społłeczeństtw lludzkiich,, uwzgllędniiajjące iich wzajjemne zwiiązkii „ sllowniik jj pollskiiego Geogrraff iia społłeczno–ekonomiiczna – „„nauka,, kttórra bada zrróżniicowaniia prrzesttrrzenne sttrruktturr społłeczno–gospodarrczych na ttlle konkrrettnych warrunków ff iizyczno–geogrraff iicznych ii analliizujje prrzesttrrzenne podobiieństtwa ii zrróżniicowaniia w gospodarrce ii życiiu społłecznym człłowiieka”” K.. Kuciiñskii ““geogrraff iia ekonomiiczna”” PRZESTRZEÑ GEOGRAFIICZNA:: Geograffiia ma wiięc dwa przedmiioty badań: środowiisko naturallne oraz człłowiieka ii jjego dziiałłallność.. SRODOWISKO GEOGRAFICZNE (PRZESTRZEÑ) środowiisko dziiałłallnościi człłowiieka PRZYRODNIICZA((FIIZYCZNOGEOGRAFIICZNA)) –podłłoże geollogiiczne,, – surrowce ((zasoby natturrallne)) – ukszttałłttowaniie powiierrzchnii ((geomorrffollogiia)),, –warrunkii gllebowe,, –siieć hydrrogrraff iiczna,, – rroślliinność,, – warrunkii klliimattyczne,, zjjawiiska natturrallne.. SPOŁECZNO –GOSPODARCZA –sttrruktturra prrzesttrrzenna rrollniicttwa,, –sttrruktturra prrzesttrrzenna prrzemysłłu,, –siieć komuniikacyjjna ((ttrransporrttowa ii łłącznościi)),, – siieć usłług ii iinsttyttucjjii,, – rrozmiieszczeniie lludnościi ii zrróżniicowaniie sttrruktturr demogrraffiicznych,, – siieć osadniicza,, – zasoby ((matterriiallne,, kapiittałłowe ii ffiinansowe.. KULTUROWA – zasoby kullttury matteriiallnejj,, – zasoby kullttury duchowejj ((m..iin.. relliigiijjnejj)),, – poziiom wykszttałłceniia lludnościi,, – aspiiracjje społłeczne miieszkańców,, – zasoby iinttellekttuallne,, – świiadomość społłeczna,, – świiadomość polliittyczna,, – świiadomość kulltturowa.. Naczellnym prrobllemem naukowym geogrraffiiii jjestt badaniie prrzesttrrzennejj orrganiizacjjii ii ffunkcjjonowaniia ((zwiiązkii,, zjjawiiska)) systtemu „człłowiiek–śrrodowiisko”,, prrzy czym podsttawowym zagadniieniiem sttajje siię ttu okrreślleniie rrellacjjii zachodzących miiędzy człłowiiekiiem a jjego śrrodowiiskiiem.. Środowiisko geograffiiczne jest to ukłład, zarówno przyrodniiczych jjak ii społłecznych oraz techniicznych,, warunków życiia ii pracy człłowiieka,, powstałłych ii rozwiijjajjących siię w geosfferze.. Skutkii wywołłane dziiałłallnościią człłowiieka w środowiisku można rozpattrywać ze wzgllędu na sttopiień przekszttałłceniia ukłładów środowiiska (iich antropogeniizacjjii),, llub też stopiień iich wzbogaceniia,, ewentuallniie zubożeniia.. Z punktu wiidzeniia tego ostatniiego kryteriium możemy wyróżniić następujjące typy skutków oddziiałływań człłowiieka na środowiisko: 1.. suplletywne – polegające na wzbogacaniu ukłładów środowiska, zwiiększaniiu iich pojjemnościi ii wydajjnościi (produktywnościi); 2.. kompensacyjjne - polegające na wyrównywaniu braków lub lliikwiidowaniiu niieprawiidłłowościi pojjawiiajjących siię w środowiisku; 3.. redukcyjjne – polegające na eliminowaniu ze środowiska niiektórych jjego ellementów; 4.. destrukcyjjne – polegające na zupełłnym zniszczeniu środowiska naturallnego ii jjego kollejjnych mutacjjii.. Geograffiia społłeczno-ekonomiiczna, jako część zespołłu nauk geograficznych, ma węższy krąg dyscyplin pokrewnych i współłdziałłających. Szczególnie bliskie są jej trzy następujące dziedziny badań: ochrona środowiska, gospodarka przestrzenna i planowanie przestrzenne. Zadaniiamii geograffiiii społłeczno - ekonomiicznejj w piierwszejj z wymienionych dziedzin (ochrona środowiska) jest badanie gospodarki środowiskowej lub ekologii gospodarczej. W zakresie gospodarki przestrzennej geografia społeczno - gospodarcza zajmuje się m.in.: problematyką przestrzennego zróżnicowania warunków gospodarowania, przestrzenną mobilnością czynników produkcji, przestrzenią jako dobrem ograniczonym, decyzjami lokalizacyjnymi, efektywnością przestrzennych struktur i procesów, równowagą i dynamiką przestrzenną, konfliktami przestrzennymi, polityką przestrzenną. W planowaniu przestrzennym partycypuje w wielodyscyplinowym badaniu przestrzennych wymiarów relacji społłeczeństwo - gospodarka - środowisko przyrodnicze, wnosząc szczególne kompetencje w zakresie przestrzennej organizacji ewolucyjnych systemów społłeczno - gospodarczych i systemu społłeczeństwo - środowisko przyrodnicze oraz w zakresie ulepszania tej organizacji. Sednem planowania przestrzennego jest ulepszanie środowiskowych i przestrzennych warunków życia ludności i rozwoju gospodarki. ZESPÓL NAUK GEOGRAFICZNYCH:
• geografia polityczna, spoleczno ekonomiczna, regionalna, bezpiczeñstwa (Przerys ze slajdu) Zasieg przestrzenny problematyki badawczej na gruncie geografii (geografia bezpieczeñstwa) KRAJ -> region -> swiat Niejednorodność świata sprawia, że istnieje, uzasadniona względami poznawczymi i praktycznymi, potrzeba analizy struktur polityczno-społeczno-ekonomicznych i procesów dokonujących się w tych strukturach oraz badania ich uwarunkowań oraz następstw, zwłaszcza wynikających z powiązań człowieka (i jego gospodarki) ze środowiskiem geograficznym. Geografia ekonomiczna bada przestrzeń ekonomiczno-społeczną, interesując się możliwością i sposobami gospodarczego wykorzystania środowiska geograficznego, jego rolą w życiu i gospodarce człowieka, rozmieszczeniem ludności, produkcji, osadnictwa i infrastruktury, rozwojem regionów gospodarczych oraz procesami zachodzącymi w strukturach przestrzennych. Podstawową problematykę badań na gruncie geografii określają trzy pytania: 1.Jak systemy polityczno-społeczno-gospodarcze zachowują się w środowisku przyrodniczym? 2.Jak organizują się w przestrzeni geograficznej? 3.Jak rozwijają się w czasoprzestrzeni? Systemy polityczno-społeczno-gospodarcze, dla których wymiary środowiskowe i przestrzenne s ą szczególnie istotne, nazywamy systemami politycznymi, geograficzno-ekonomicznymi lub systemami przestrzennymi. Podziiałł geograffiiii społłeczno–ekonomiicznejj:: –geogrraff iia zasobów natturrallnych,, –geogrraff iia lludnościi ((demogeogrraff iia)),, –geogrraff iia osadniicttwa,, –geogrraff iia rrollniicttwa,, –geogrraff iia prrzemysłłu,, –geogrraff iia usłług,, –geogrraff iia komuniikacjjii,, w ttym:: geogrraffiia ttrransporrttu ii geogrraff iia łłącznościi,, –geogrraff iia społłeczna ((socjjogeogrraff iia)),, –geogrraff iia kulltturry,, –geogrraff iia polliittyczna,, –geogrraff iia ekonomiiczna rregiionallna,, uttożsamiiana niiekiiedy z ang.. Regiionall Sciience ((brrak pollskiiego odpowiiedniika)).. Geograffiia ffiizyczna,, zajjmujje siię śrrodowiiskiiem prrzyrrodniiczym,, jjego cechamii ii zjjawiiskamii jje kszttałłttujjącymii,, dziiellii siię na:: –biiogeogrraff iię,, –geollogiię – nauka o skałłach,, –geomorrffollogiię,, –hydrrogrraff iię ii hydrrollogiię –klliimattollogiię,, –metteorrollogiię,, –glleboznawsttwo,, –geogrraff iię krrajjobrrazu.. Geogrraffiia osadniicttwa – dziiałł geogrraffiiii społłeczno–ekonomiicznejj zajjmujjący siię rrozmiieszczeniiem orraz ukłładamii prrzesttrrzennymii wszysttkiich ttypów ii rrodzajjów osiiedllii lludzkiich..Zakrres ttemattyczny geogrraffiiii osadniicttwa:: sttosunek osadniicttwa do śrrodowiiska geogrraff iicznego ((w makrro– ii miikrroskallii)),, ffiizjjonomiia osiiedllii lludzkiich,, morrffollogiia osiiedllii lludzkiich,, badaniia ffunkcjjonallne osadniicttwa,, prrzesttrrzeń osadniicza,, siieć ii systtem osadniiczy.. Geograffiia rollniicttwa – dziiałł geograffiiii społłeczno–ekonomiicznejj zajjmujjący siię badaniiem wzajjemnych rellacjjii miiędzy rollniicttwem a środowiiskiiem geograffiicznym.. Geograffiia przemysłłu – dziiałł geograffiiii społłeczno–ekonomiicznejj,, nauka badajjąca sttruktturę przesttrzenną przemysłłu ((w skallii llokallnejj,, regiionallnejj,, krajjowejj,, miiędzynarodowejj)) oraz procesy czasowo–przesttrzenne jją kszttałłttujjące.. Geograffiia komuniikacjjii – część geograffiiii społłeczno–ekonomiicznejj badajjąca:: rozwójj ii rozmiieszczeniie ellementtów iinffrasttrukttury ttechniicznejj ttransporttu ii łłącznościi oraz rozwójj,, rozmiieszczeniie ii zasiięg dziiałłallnościi różnych dziiałłów komuniikacjjii na ttlle warunków środowiiska geograffiicznego.. Geograffiia ttransporttu – jjeden z dziiałłów geograffiiii społłeczno–ekonomiicznejj.. Przedmiiottem badań jjestt ttransportt osób ii ttowarów w aspekciie przesttrzennym,, w powiiązaniiu ze środowiiskiiem geograffiicznym,, przy uwzgllędniieniiu czynniików społłeczno–ekonomiicznych.. Ogóllniie probllemattykę geograffiiii ttransporttu można podziielliić na dwiie grupy zagadniień:: – dottyczące siiecii ttrransporrttowejj,, a wiięc drróg ttrransporrttu ((ttrransporrtt llądowy – szynowy,, drrogowy,, specjjallny ((rrurrociiągowy – gazu,, rropy naff ttowejj,, prrodukttów naff ttowych,, wody;; ttaśmociiągowy,, prrzesyłłaniie enerrgiiii ellekttrrycznejj));; ttrransporrtt wodny – morrskii,, śrródllądowy;; ttrransporrtt powiiettrrzny – llottniiczy)) orraz całłejj iinffrrasttrruktturry z ttym zwiiązanejj;; – dottyczące dziiałłallnościi ttrransporrttu – rruchu pojjazdów orraz prrzewozu osób ii łładunków.. Geogrraffiia ttrransporrttu jjestt siillniie powiiązana z iinnymii dziiałłamii naukii zajjmujjącymii siię komuniikacjją:: ekonomiiką ttrransporrttu,, llogiisttyką czy naukamii,, kttórre zajjmujją siię ttechniicznymii aspekttamii ttrransporrttu – budową ii eksplloattacjją siiecii ii śrrodków ttrransporrttu.. Geogrraff iia społłeczna – dziiałł geogrraff iiii społłeczno–ekonomiicznejj,, nauka badajjąca zrróżniicowaniie prrzesttrrzenne sttrruktturr społłecznych orraz wzajjemne oddziiałływaniie ttych sttrruktturr ii śrrodowiiska geogrraff iicznego.. Geogrraffiia kulltturry – dziiałł geogrraffiiii społłeczno–ekonomiicznejj zajjmujjący siię zwiiązkamii pomiiędzy kulltturrą a prrzesttrrzeniią.. Można wyrróżniić poddziiałły geogrraffiiii kulltturry:: geogrraff iia rrelliigiiii;; geogrraffiia jjęzyka ((geolliingwiisttyka)),, iittp.. Geogrraff iia polliittyczna – dyscyplliina geogrraff iiii,, zajjmujjąca siię wzajjemnym oddziiałływaniiem prrzesttrrzenii geogrraff iicznejj ii prrocesów polliittycznych.. IInnymii słłowy,, zajjmujje siię badaniiem zjjawiisk ii systtemów polliittycznych w iich konttekściie prrzesttrrzennym.. Prrzedmiiottem badań geogrraff iiii polliittycznejj jjestt sttrruktturra ii ffunkcjja rróżnego rrodzajju jjednosttek polliittycznych,, ttjj.. obszarrów jjednorrodnych pod wzgllędem badanych cech polliittycznych.. Są tto prrzede wszysttkiim państtwa,, alle rrówniież jjednosttkii niiższego rrzędu ((analliiza podziiałłu admiiniisttrracyjjnego)) orraz sttrruktturry ponadpaństtwowe ((orrganiizacjja miiędzynarrodowa.. Geogrraffiia lludnościi – nauka badajjąca wzajjemne zalleżnościi pomiiędzy człłowiiekiiem a śrrodowiiskiiem geogrraffiicznym.. Do głłównych póll badawczych geogrraffiiii lludnościi nalleży:: rrozmiieszczeniie lludnościi na świieciie,, jjejj prrzyczyny ii skuttkii;; – gęsttość zalludniieniia ii koncenttrracjja lludnościi;; – rruch natturrallny ((urrodzeniia,, małłżeństtwa,, rrozwody,, zgony)),, jjego zmiienność w czasiie ii prrzesttrrzenii orraz skuttkii jjego zrróżniicowanego ttempa;; – rruch wędrrówkowy ((miigrracyjjny)),, jjego prrzyczyny,, cechy charraktterrysttyczne ii skuttkii;; – rruch rrzeczywiistty ((natturrallny,, wędrrówkowy));; – sttrruktturry lludnościi ((do głł.. nalleżą:: rrasowa,, ettniiczna,, jjęzykowa,, społłeczno– zawodowa,, płłcii,, wiieku));; Geograffiia pełłni wielorakie funkcje. Są to zarówno funkcje poznawcze jak i praktyczne. PODSTAWOWE FUNKCJE BADAŃ GEOGRAFICZNYCH :
• iinfformacyjjno - diiagnostyczna,,
• teoretyczno - wyjjaśniiajjąca,,
• prognostyczna,,
• pllaniistyczno - decyzyjjna.. Poprzez badaniia empiiryczne,, fformułłowaniie hiipotez ii budowę modellii teoretycznych geograffiia społłeczno-ekonomiiczna przyczyniia siię do llepszego poznaniia zmiiennego zagospodarowaniia ziiemii,, a przez to do rozszerzaniia wiiedzy.. Wiiedza ta słłuży z kolleii cellom praktycznym.. Najjważniiejjszymii ffunkcjjamii praktycznymii geograffiiii są:
• ffunkcjja diiagnostyczna,,
• ffunkcjja prognostyczna,,
• ffunkcjja optymalliizacyjjna,,
• ffunkcjja kullturallna,,
• ffunkcjja wychowawcza.. Rozlliiczne ffunkcjje geograffiiii społłeczno-gospodarczejj wraz z procesamii specjjalliizacjjii zachodzącymii w całłejj nauce stałły siię przyczyną jjejj podziiałłu na szereg gałłęzii.. 3.. Zwiiązkii geograffiiii z naukamii ii dyscyplliinamii pokrewnymii Geograffiia rozwija się w otoczeniu innych dyscyplin naukowych. Są to dyscypliny zarówno przyrodnicze, jak i techniczne, i społłeczne. Ilekroć w badaniach geograficznych występują abiotyczne i biotyczne elementy środowiska przyrodniczego, geografia musi korzystać z dorobku geologii, klimatologii, hydrografii, gleboznawstwa i ekologii. Gdy geografia zajmuje się przekształłceniami środowiska przyrodniczego i przestrzennym zagospodarowaniem regionów, wchodzi w kontakty z naukami rolniczymi i technicznymi, takimi jak: inżynieria środowiska, budownictwo, architektura, inżynieria miejska, melioracja gruntów, uprawa roślin, hodowla zwierząt. W badaniu społłeczeństwa i gospodarki geografia współłdziałła z demografią, socjologią, ekonomią, historią, prawem, organizacją i zarządzaniem. GEOGRAFIA jest nauką badającą systemy polityczno - społłeczno - gospodarcze i inne w ich dwóch wymiarach: środowiskowym i przestrzennym. POLE BADAN GEOGRAFICZNYCH (PRZESTRZENNYCH) (przykladowe zrodla zagrozen elementow srodowiska) Element srodowiska: -przestrzen
• klimat i stratosfera
• powietrze
• wody powierzchniowe
• srodowisko morskie
• wody podziemne
• gleba i grunt
• krajobraz
• roslinnosc i zwierzeta
• walory specjalne przyrody
• czlowiek (ludnosc) Zrodla zagrozen:
• katastrofy, promieniowanie, trzesiena ziemi, scieki i opady, wybuchy, emisja pylow, huragany, powodzie, opady niebezpieczne. 4.. Metody ii techniikii badań geoprzestrzennych (geograffiicznych) Zasttosowaniie w geogrraff iiii w llattach 1955 – 1965 mettod sttattysttykii opiisowejj,, a późniiejj modellowaniia,, prrzyczyniiłło siię zmiian ttrradycyjjnych zagadniień analliizy ukłładów prrzesttrrzennych,, wpłłynęłło na werryff iikacjję tteorriiii llokalliizacjjii ii na mettody badaniia ewollucjjii zjjawiisk geogrraff iicznych.. Spowodowałło poza ttym rrozpowszechniieniie pojjęciia analliizy prrzesttrrzennejj,, okrreśllajjącego szerroką grrupę narrzędzii badawczych słłużących do werryff iikacjjii hiipottez na podsttawiie maciierrzy danych prrzesttrrzennych ((m..iin.. B..J..L.. B e rr rr y,, 1964;; O.. D.. D u n c a n,, R.. P.. C u z z o rr tt,, B.. D u n c a n,, 1961)).. Pojęcie analizy przestrzennej obejmuje zagadnienia agregowania danych przestrzennych, wyjaśniania przestrzennej zmienności, klasyfikacji przestrzennej oraz dynamiki zjawisk ujmowanych powierzchniowo. Rezultatem stosowania określonych procedur badawczych analizy przestrzennej mogą być zarówno przedstawienia kartograficzne, jak i wielkości liczbowe. Zakres analizy ilościowej obejmuje natomiast tylko te procedury, które koncentrują się na charakterystykach liczbowych analizowanych zjawisk. Najszybszy rozwój narzędzi badawczych analizy przestrzennej w geografii zaznaczył się w latach sześćdziesiątych. Wywołało to potrzebę systematyzacji metod analizy przestrzennej. Proponowane podziiałły,, uwzgllędniiające różne kryteriia,, odpowiadają także aktualnemu etapowi ewolucji metodyki badań. Jednymi z wielu są podziałły: Z. Chojnickiego (1969), T. Czy ż (1973), S. Berezowskiego (1980), J. Chorleya i P. Haggetta (1967) czy te ż W. Bircha z 1972 r. (T. Czy ż, Ratajczak, 1983). Z.. Chojjniickii wydzieliłł trzy grupy metod: opiisu statystycznego,, tjj.. miiary średniie,, rozproszeniia,, asymetriiii ii koncentracji, wnioskowania statystycznego, tj. wykrywania współłzależności między zjawiskami za pomocą analizy korelacji i regresji, stosowania modeli matematycznych. T.. Czyż (1973) zaproponowałła podziałł na siedem grup, obejmujących: -metody statystyczne opiisu rozkłładów przestrzennych (miiary średnie, rozproszenia, asymetrii i koncentracji), -metody typollogiiii przestrzennejj ii regiionalliizacjjii,, -modelle badaniia ruchu,, -modelle badaniia siiecii transportowejj,, -modelle siiecii osadniiczejj,, -modelle badaniia systemu człłowiiek - środowiisko,, -modelle optymalliizacyjjne.. Podziiałł S. Berezowskiego (1980) odbiega nieco od pozostałłych. Punktem wyjjściia jjest kryteriium charakteru danych,, pozwallajjące w pierwszym etapie wyróżnić dwa głłówne zespołły metod: realne - na podstawie danych jakościowych oraz formalne - na podstawie danych ilościowych. Autor wydziela cztery grupy metod, opierając się na kryteriach: logicznym, miejsca pracy, przedmiotowym i roboczym: 1.. metody zasadniicze: -iindukcyjjna,, -dedukcyjjna,, -redukcyjjna (weryffiikacyjjna); 2.. metody studiiallne: -kamerallna,, -terenowa,, -llaboratoryjjna (eksperymentallna); 3.. metody rzeczowe (przedmiiotowe): -genetyczna,, -hiistoryczna,, -krajjobrazowa,, -branżowo - ekonomiiczna,, -regiionallna; 4.. metody techniiczne (robocze): -kartograffiiczna,, -statystyczna,, -rachunkowa,, -ankiietowa,, -empiiryczna,, -modellowa.. W lliiteraturze zagraniicznejj kllasycznym jjuż podziiałłem jjest trójstopniowy model analizy systemu regionalnego, opierający się na różnorodności charakteru obiektów geograficznych (R.J. Chorley, P. Haggett). Określone techniki i metody analizy stosuje się w zależności od tego, czy przedmiotem badania są obiekty punktowe, liniowe, powierzchniowe lub dynamiczne. Obok wskazania technik i metod autorzy przedstawiają ich uogólnienia w formie modeli przestrzennych oraz głłówne źródłła ich pochodzenia. Ostatniią prezentowaną kllasyffiikacjją jjest podziiałł W. Bircha uwzględniający kryterium systematyzacji problemowej wiedzy geograficznej. Wyróżniono w nim:
• metody zbiieraniia danych przestrzennych,,
• metody ii modelle analliizy rozkłładu przestrzennego,,
• metody kllasyffiikacjjii przestrzennejj ii regiionalliizacjjii,,
• modelle zalleżnościi o charakterze kowariiancyjjnym (metody czynniikowe,, analliiza kanoniiczna),,
• modelle oddziiałływań przestrzennych (modelle grawiitacjjii ii potencjjałłu),,
• modelle iintegracjjii przestrzennejj (analliiza przepłływów miiędzyregiionallnych,, analliiza systemowa),,
• modelle procesów czasoprzestrzennych (dyffuzjja),,
• modelle normatywno - optymalliizacyjjne (symullacjja,, optymalliizacjja).. 5.. Wybrrane mettody analliizy prrzesttrrzennejj IINFORMACJA iinfforrmattiion,, wiiedza uzyskiiwana w drrodze iintterrprrettacjjii danych,, kttórra w usttallonym konttekściie ma okrreśllone znaczeniie ii dottyczy obiiekttów,, ttakiich jjak ffaktty,, zdarrzeniia,, prrzedmiiotty,, zjjawiiska,, prrocesy ii iidee.. IINFORMACJA GEOGRAFIICZNA geogrraphiicall iinfforrmattiion,, iinfforrmacjja uzyskiiwana w drrodze iintterrprrettacjjii danych geogrraff iicznych.. DANE GEOGRAFIICZNE geographical data, dane,, w ttym dane prrzesttrrzenne dottyczące obiiekttów prrzesttrrzennych powiiązanych z powiierrzchniią Ziiemii ii połłączonych ze sobą rróżnorrodnymii zwiiązkamii;; obiiektty tte majją charraktterr natturrallny llub anttrropogeniiczny.. GEOIINFORMACJA geoinformation, ll)) iinfforrmacjja uzyskiiwana na drrodze iintterrprrettacjjii danych geoprrzesttrrzennych,, 2)) synoniim ii częstto używany skrrótt iinfforrmacjjii geogrraffiicznejj,, sttosowany rrówniież dlla podkrreślleniia iintterrdyscyplliinarrnego charraktterru ttego tterrmiinu niie ogrraniiczajjącego siię do geogrraff iiii jjako naukii.. SYSTEM IINFORMACJII GEOGRAFIICZNEJ geogrraphiicall iinfforrmattiionsysttem ((GIIS)),, systtem iinfforrmacjjii prrzesttrrzennejj dottyczący danych geogrraff iicznych;; tterrmiin tten w lliiczbiie mnogiiejj systtemy iinfforrmacjjii geogrraffiicznejj sttosowany jjestt rrówniież jjako nazwa dziiedziiny zajjmujjącejj siię geoiinfforrmacjją orraz mettodamii ii ttechniikamii GIIS.. DANE GEOPRZESTRZENNE geospattiiall datta,, dane prrzesttrrzenne dottyczące Ziiemii ii wszellkiich obiiekttów prrzesttrrzennych z niią zwiiązanych;; synoniim danych geogrraff iicznych.. Źródło: Jerzy Gaździcki, Leksykon geomatyczny INFORMACJA PRZESTRZENNA to iinfformacjja uzyskiiwana na drodze interpretacji danych przestrzennych. Przy tym dane przestrzenne* spattiiall datta to dane dotyczące obiektów przestrzennych, w tym zjawisk i procesów znajdujących się lub zachodzących w przyjętym ukłładzie współłrzędnych. Dane przestrzenne dotyczą:
• włłaściiwościi geometrycznych obiiekttu przestrzennego,, a zwłłaszcza jjego połłożeniia wzgllędem przyjjętego dwuwymiiarowego llub trójjwymiiarowego ukłładu współłrzędnych;
• charakterystykii obiiektu pod wzgllędem czasu,, np.. daty jjego utworzeniia;
• zwiiązków przestrzennych (topollogiicznych) danego obiiektu z iinnymii obiiektamii przestrzennymii;
• wyróżniionych atrybutów opiisowych obiiektu przestrzennego,, słłużących do jjego iidentyffiikacjjii oraz określlajjących jjego podstawowe włłaściiwościi.. Systtem IInfforrmacjjii Prrzesttrrzennejj spattiiall iinfforrmattiion systtem ((SIIP,,GIIS)) Systtem pozyskiiwaniia,, grromadzeniia,, werryff iikowaniia,, iinttegrrowaniia,, analliizowaniia,, ttrransfferrowaniia ii udostt ępniianiia danych prrzesttrrzennych,, w szerrokiim rrozumiieniiu obejjmujje on mettody,, śrrodkii ttechniiczne,, w ttym sprrzętt ii oprrogrramowaniie,, bazę danych prrzesttrrzennych,, orrganiizacjję,, zasoby ff iinansowe orraz lludzii zaiintterresowanych jjego ffunkcjjonowaniiem;; oprrogrramowaniie o ffunkcjjach odpowiiadajjących deff iiniicjjii ((1)),, prrodukowane prrzez wyspecjjalliizowane ff iirrmy,, np.. ESRII,, IIntterrgrraph,, ERDAS.. (cos na slajdzie) Grupy funkcji systemow informacji przestrzennej: – pozyskiiwaniie,, prrzettwarrzaniie ii werryffiikacjja danych prrzesttrrzennych;; – iinttegrracjja,, zarrządzaniie ii udosttępniianiie danych prrzesttrrzennych;; – iinttegrracjja,, analliiza ii prrezenttacjja danych prrzesttrrzennych.. Obecny poziom i kierunki rozwoju technologii systemow informacji przestrzennej: – systtemy rrozprroszone ((arrchiittektturra wiiellowarrsttwowa)):: – warrsttwa serrwerrów danych,, – warrsttwa serrwerrów aplliikacjjii,, – warrsttwa użyttkowniików z dowollnymii urrządzeniiamii ii iintterrffejjsamii;; – bazy danych z attrrybuttamii prrzesttrrzennymii,, a niie wydziiellona baza danych;; – systtemy bazodanowe ((śrrodowiisko rrellacyjjnych baz danych sttanowii rrepozyttorriium wszysttkiich danych – łłączniie z danymii prrzesttrrzennymii));; – bezpośrrednii dosttęp do rróżnych danych w czasiie rrzeczywiisttym;; – GIIS częściią komplleksowego rrozwiiązaniia z zakrresu ttechnollogiiii iinfforrmacyjjnejj obejjmujjącejj całłość zadań orrganiizacjjii ((systtemu));; – ottwarrttość ttechnollogiiii pozwallajjąca na ttworrzeniie specjjalliisttycznych ffunkcjjii ii dowollnych aplliikacjjii prrzy pomocy sttandarrdowych narrzędzii prrogrramowych;; – komplleksowe oprracowaniia systtemu.. ArcGIS Geostatical Analyst - Tworrzeniie opttymallnych powiierrzchnii sttattysttycznych prrzy użyciiu zaawansowanych narrzędzii analliittycznych ANALIIZA JEDNEJ ZMIIENNEJ:: Pod pojjęciiem analliizy jjednejj zmiiennejj rozumiiemy badaniie cechy x w pewnej liczbie jednostek przestrzennych lub obiektów. Możemy analizować np. liczbę ludności miast danego terytorium, wielkość opadu atmosferycznego w roku, czy też wahania udziałłu grupy ludności w określonym przedziale wiekowym w stosunku do całłej populacji w kolejnych latach lub państwach itd. W zależności od celu badania analiza jednej zmiennej umożliwia: –okrreślleniie ttejj wiiellkościi opiisywanejj prrzez rrozkłład,, wokółł kttórrejj skupiiajją siię wszysttkiie pozosttałłe warrttościi zmiiennejj ((oblliiczaniie miiarr śrredniich)),, – wskazaniie sttopniia zrróżniicowaniia badanejj zmiiennejj ((oblliiczaniie miiarr rrozprroszeniia)),, – usttalleniie kiierrunku zrróżniicowaniia zmiiennejj ((oblliiczaniie miiarr asymettrriiii)),, – wskazaniie sttopniia niierrównomiierrnościi rrozkłładu ogóllnejj sumy warrttościi zmiiennejj miiędzy poszczególlne jjednosttkii zbiiorrowościi ((oblliiczaniie miiarr koncenttrracjjii)).. W zalleżnościi od techniikii oblliiczaniia,, wymiieniione miiary dziielliimy na kllasyczne ii pozycyjjne.. W przypadku kllasycznych biierzemy pod uwagę wszystkiie ellementy w szeregu,, w przypadku pozycyjnych natomiast tylko niektóre wartości zmiennej, stojące na określonej pozycji. Do grupy miiar średniich zalliiczamy: 1..miiary kllasyczne: -średniią arytmetyczną,, -średniią harmoniiczną,, -średniią geometryczną,, 2..miiary pozycyjjne: -domiinantę (modallną) dlla szeregu rozdziiellczego,, kwantyle. Do grupy miiar rozproszeniia zalliiczamy: 1..miiary kllasyczne: -odchylleniie przeciiętne (dewiiata),, -wariiancjję,, -odchylleniie standardowe,, -współłczynniikii zmiiennościi,, 2.. miary pozycyjne: -empiiryczny obszar zmiiennościi,, -odchylleniie ćwiiartkowe,, -pozycyjjny współłczynniik zmiiennościi.. W grupiie miar asymetrii brak wyraźnego podziałłu na miary klasyczne i pozycyjne; wyróżniamy więc:
• porównaniie średniich,,
• wskaźniik asymetriiii,,
• wskaźniikii kwartyllowe,,
• współłczynniik asymetriiii,,
• hiistogram,, krzywa częstościi rozkłładu.. Kollejjną grupę charakterystyk jjednejj zmiiennejj stanowiią miary koncentracjjii.. Związane są z kartograficzną metodą badań w geograffiiii.. Możemy jje podziielliić na trzy podgrupy,, obejjmujjące miierniikii: 1.. lliiczbowe,, 2.. graffiiczno - lliiczbowe,, 3.. graffiiczne.. Najbardziiej znana ii najczęściiej wykorzystywana miara graficzno - liczbowa to k r z y w a i w s k a ź n i k L o r e n z a (str.17 - 21) . Do graficznych miar koncentracji obiektów w przestrzeni geograficznej możemy zaliczyć histogram rozkłładów brzegowych ii miiary centrografiiczne.. Podstawą określlaniia stopniia skupiieniia obiiektów za pomocą h ii s t o g r a m u r o z k łł a d ó w b r z e g o w y c h jest dysponowanie punktową mapą rozmieszczenia zjawiska, np. lokalizacji jednostek osadniczych, źródełł, danych form geomorfologicznych (str. 21 - 23) . M ii a r y c e n t r o g r a f ii c z n e iillustrują llokalliizację centrum skupiania się zjawiska oraz skalę jego dyspersji przestrzennej. Najbardziej znany miernik w tej grupie stanowi c e n t r o i d, odpowiadający przestrzennemu środkowi ciężkości zjawiska, tzn. Centrum geograficznemu. Znając wielkości cechy mierzone w różnych punktach obszaru wraz z ich współłrzędnymi geograficznymi, w celu wyznaczenia poszukiwanego centrum możemy zastosować wzory Weisberga (str.24 - 27) . Patrz „WYBRANE ZAGADNIENIA ANALIZY PRZESTRZENNEJ W BADANIACH GEOGRAFICZNYCH”, Jerzy RUNGE, Wyd. Uniwersytet Śląski, Katowice 1992 r. i kolejne wydania Dysponujjąc maciierrzą danych geogrraff iicznych,, możemy:: a)) badać dane w poszczególlnych kollumnach – analliiza rrozmiieszczeniia danejj cechy,, b)) badać dane w poszczególlnych wiierrszach – analliiza zwiiązku miiędzy cechamii zaobserrwowanymii w jjednejj jjednosttce prrzesttrrzennejj llub obiiekciie,, c)) porrównywać ze sobą kollumny – analliiza współłzalleżnościi cech,, d)) porrównywać ze sobą wiierrsze – synttettyczne badaniie zrróżniicowaniia prrzesttrrzennego zespołłu uwzgllędniionych cech,, e)) analliizować maciierrz geogrraff iiczną jjako całłość.. Prrocedurry c – e nazywamy a n a ll ii z ą w ii e ll o z m ii e n n ą.. Zjawiska naturalne i cywilizacyjne (społeczne) w przestrzeni państwa

1. Człowiek a środowisko Zasobamii śrrodowiiska geogrraff iicznego są wybrrane komponentty śrrodowiiska geograficznego wykorzystywane przez człłowieka bezpośrednio lub pośrednio w procesach produkcji i konsumpcji. Zasoby środowiska geograficznego są również kategorią kulturową i historyczną ponieważ elementy środowiska geograficznego są zmienne w czasie i przestrzeni. Człłowiiek żyjje ii dziiałła w okrreśllonym środowisku geograficznym. Środowisko geograficzne to zespółł warunków przyrodniczych występujących na danym obszarze, uzależnionych od warunków geologicznych, ukształłtowania powierzchni, przebiegu zjawisk atmosferycznych, rodzaju wód, gleb oraz świata organicznego. Śrrodowiisko geogrraff iiczne uttożsamiia siię rrówniież z powłłoką geogrraff iiczną,, na którą skłładają się: skorupa ziemska (litosfera), część atmosfery (troposfera i dolne piętro stratosfery), wody (hydrosfera), powłłoka glebowa (pedosfera) oraz szata roślinna i świat zwierzęcy (biosfera). Śrrodowiisko geogrraff iiczne jjestt ttworrem złłożonym,, a wszysttkiie ellementty występujące na danym obszarze, łłącznie z tymi, które do środowiska wprowadziłł człłowiek, są ze sobą silnie powiązane i wzajemnie od siebie uzależnione. Również ingerencja w dowolny skłładnik środowiska pociąga za sobą jego zmianę lub zmianę innych komponentów. Poszczególne komponenty środowiska znajdują się w ciągłłym ruchu i w procesie przeobrażeń. Jest to jedna z istotnych cech środowiska, którą możemy określić jako zdolność do samoregulacji i samoorganizacji. Zasoby śrrodowiiska:: 1.. sttanowiią źrródłło niiezbędnych do życiia substtancjjii chemiicznych,, ttakiich jjak powiiettrrze atmosferyczne i woda; 2.. dosttarrczajją niiezbędnych prrzedmiiottów dziiałłallnościi prrodukcyjjnejj,, czyllii surrowców;; 3.. sttanowiią miiejjsce skłładowaniia ii grromadzeniia odpadów.. Słońce: Ciiałłem centtrrallnym,, skupiiajjącym prawie całłą (99,87%) masę Ukłładu Słłonecznego jest Słłońce, obiegane przez 9 planet (Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun, Pluton); 7 planet ma krążące wokółł nich satelity naturalne. Między orbitami Marsa i Jowisza rozciąga się pas planetoid, z których część, poruszając się po orbitach silnie wydłłużonych, zbliża się do Słłońca bardziej niż Ziemia. Odrębne grupy ciałł Ukłładu Słłonecznego tworzą meteoroidy oraz komety, których przynajmniej część może być traktowana jako stałły skłładnik Ukłładu Słłonecznego. Schemat globu ziemskiego: Kulla ziiemska skłłada siie z jądra, płłaszcza, skorupy ziemskiej (litosfery), warstwy gleby, oceanów, mórz i wód śrródllądowych,, llodu ii attmosfferry. Ellementty tte są powiiązane prrocesamii ii zjjawiiskamii będącymii prrzedmiiottem badań geograficznych, fizycznych, chemicznych lub biologicznych. Naukii o systtemiie ziiemskiim zajjmujją siię zatem procesami zachodzącymi w atmosferze, oceanach, morzach i wodach śródlądowych (hydrosferze) lodzie (tzw. kriosferze), glebach (pedosferze), oraz wśród roślinności pokrywającej powierzchnie ziemi i łłączącej w pewnym sensie glebę i atmosferę; zajmują się także energią słłoneczną gwarantująca przebieg tych procesów i, w końcu, gazami i cząsteczkami dostającymi się do atmosfery i oceanów z przestrzeni kosmicznej lub z płłynnych skałł pod powierzchnia Ziemi (litosfery). W wielu z ttych prrocesów biiorrą udziiałł orrganiizmy żywe, stąd używa się także terminu biosfera jako łłączne określenie wszystkich miejsc bytowania tych organizmów na Ziemi. Bilans energetyczny ziemi: IIsttniiejje ciiągłła wymiiana węglla miiędzy attmosfferrą biiosfferrą,, lliittosfferrą ii hydrrosfferrą.. Węgiiell jjestt włłączany do biosfery dzięki fotosyntezie. Dwuttllenek węglla jjestt w dużejj miierrze odpowiiedziiallny za warrunkii tterrmiiczne na Ziiemii.. W ciiągu ostatnich 300 lat stężenie CO2 w atmosferze wzrosłło z ok. 260 ppm do okołło 350 ppm. Współzależność między zagrożeniami: Pojęcia wybranych zagrożeń i kataklizmów występujących w Polsce: Powódź – jjestt tto wezbrraniie wody w rrzekach,, sttrrugach,, sttrrumiieniiach,, zbiiorrniikach wodnych,, kanałł ach llub na morrzu,, podczas kttórrego woda ““po wysttąpiieniiu z brrzegów”” zallewa dolliiny rrzeczne,, allbo dolliiny deprresyjjne ii powodujje zagrrożeniie dlla lludzii llub miieniia.. Powodziie mogą wysttępować w okrresiie wiiosennym ((powodziie rrozttopowe,, kttórre mogą być spottęgowane zattorramii llodowymii ii śrry żowymii)) jjak rrówniież llattem wskuttek dłługottrrwałłych llub barrdzo obffiittych opadów deszczu.. Burza – jjedno llub kiillka gwałłttownych wyłładowań ellekttrrycznościi attmosfferrycznejj ((błłyskawiica,, grrzmott)) wewnąttrrz chmurry llub miiędzy chmurrą a powiierrzchniią Ziiemii.. W czasiie burrzy wysttępujją iinttensywny opady deszczu llub grradu ii siillny porrywiistty wiiattrr.. W Pollsce wysttępujje kiillkanaściie dnii z burrzamii,, szczególlniie w okrresiie llettniim.. Burza śnieżna - iinttensywny opad attmosfferryczny złłożony z krryszttałłków llodu w ttemperratturrze poniiżejj –1o C połłączony z siillnym wiiattrrem.. Gradobicie – zjjawiisko metteorrollogiiczne pollegajjące na opadziie,, z siillniie rrozbudowanych deszczowych chmurr kłłębiiasttych,, brryłłek llodu o śrredniicy 0,,5 – 5 cm.. Wysttępujje najjczęściiejj w ciiepłł ejj porrze rroku ii połłączone jjestt z wyłładowaniiamii attmosfferrycznymii.. Grradobiiciie barrdzo częstto wyrrz ądza znaczne sttrratty w uprrawach rrollniiczych ii warrzywniiczych.. Trąba powietrzna (wodna) – siillny wiirr powiiettrrzny o prrawiie piionowejj osii ii niiewiiellkiiejj śrredniicy ((od kiillku do kiillkusett mettrrów)) powsttajjący w chmurrze burrzowejj,, prrzemiieszczajjący siię nad powiierrzchnii ą Ziiemii.. Ma posttać kollumny llub llejja częstto dosiięgajjącego powiierrzchnii grrunttu ((ttrrąba powiiettrrzna)) llub zbiiorrniika wodnego ((ttrrąba wodna)).. Wiiattrr skiierrowany ku górrze,, wiiejje po ttorrach spiirrallnych wzdłł uż osii wiirru z prrędkościią ponad 150 do 360 ((w eksttrremallnych warrunkach do 500)) km//godz.. Prrzesuwajjąc siię nad llądem gwałłttowniie zasysa pyłł ii piiasek ((może tteż porrwać człłowiieka,, zwiierrzę wiiellkościi krrowy,, ellementty konsttrrukcyjjne budynków a nawett samochód)),, nad zbiiorrniikamii wodnymii – wodę.. Prrzejjściiu ttrrąby ttowarrzyszy gwałłttowny spadek ciiśniieniia nawett do warrttościi 25 hPa ((2,,5% norrmallnego ciiśniieniia attmosfferrycznego)),, burrza ii gwałłttowne opady attmosfferryczne Huragan – niiezwyklle gwałłttowny,, porrywiistty wiiattrr o śrredniiejj prrędkościi 120 km//godz.. ii wiięcejj.. Powsttajje na obszarrze głłębokiich niiżów attmosfferrycznych,, skuttek opadaniia chłłodnych mas powiiettrrza ii zderrzeniia ffrronttów attmosfferrycznych.. Susza – dłługottrrwałły okrres z brrakiiem opadów attmosfferrycznych llub z dużym,, w porrównaniiu ze ś rredniimii warrttościiamii wiiellollettniimii,, iich niiedoborrem,, wysoką ttemperratturrą ii niiską wiillgottnościią powiiettrrza – susza attmosfferryczna.. Wysttępujjący prrzeważniie w lleciie.. Jejj nasttępsttwem jjestt susza gllebowa – niiska wiillgottność glleby prrzy dużym wyparrowywaniiu z niiejj wody,, co prrowadzii do spowollniieniia llub zattrrzymaniia wegettacjjii rroślliin.. Susza powodujje duże sttrratty w uprrawach rrollniiczych ii Epidemia – pojjawiieniie siię na danym obszarrze,, rrównocześniie llub w krróttkiich odsttępach czasowych,, dużejj lliiczby zachorrowań na okrreślloną chorrobę zakaźną ((np.. durr brrzuszny,, czerrwonka,, błłoniica,, chollerra,, dżuma)) llub niiezakaźną ((np.. berrii– berrii,, gniillec)).. Źrródłłem zakażeniia jjestt najjczęściiejj chorry:: człłowiiek,, zwiierrzę.. Zarrazkii prrzenosiić siię mogą prrzez bezpośrrednii konttaktt z chorrym,, prrzez powiiettrrze,, wodę,, pokarrmy llub np.. za pośrredniicttwem niiekttórrych sttawonogów ((muchy,, komarry,, wszy,, pchłły,, klleszcze)).. Podziiałł zagrrożeń ze wzgllędu na źrródłło iich wysttąpiieniia:: +śrrodowiiskowe ((natturrallne)):: – hydrrogeollogiiczne;; – attmosfferryczne..

• cywiilliizacyjjne ((anttrropogeniiczne)):: – społłeczne;; – medyczne;; – ttechnollogiiczne ((ttechniiczne));; – iinne.. Zagrrożeniia śrrodowiiskowe tto zagrrożeniia życiia,, zdrrowiia,, mienia, samopoczucia i normalnego funkcjonowania ludzi, a ttakże samego śrrodowiiska natturrallnego,, kttórrych źrródłłem jest środowisko przyrodnicze (naturalne). IIch prrzyczyną jjestt wysttąpiieniie eksttrremallnych sttanów przyrody (zjawisk przyrodniczych) lub nadmierna niewłłaściwa eksploatacja zasobów i walorów (naturalnych) przyrody przez człłowieka. Zagrożenia środowiskowe dzielą się na hydrogeologiczne, atmosferyczne. Zagrożeniie natturallne (środowiskowe) to nieoczekiwane i niekontrolowane zdarzenie o ogromnym rozmiarze zagrażające życiu i działłalności człłowieka, mogące zmienić na zawsze jego egzystencję. Zagrrożeniie natturrallne może prrzekszttałłciić siię w kattaklliizm natturrallny (katastrofę), jeśli jego siłła niszczy włłasność człłowieka i/lub zagraża jego zdrowiu i życiu. Współłzalleżność miiędzy zagrożeniiamii. W większości przypadków katastrofy są ze sobą powiązane, jedna następuje tuż po drugiej. Na przykłład, erupcja wulkanu może spowodować poważne trzęsienie ziemi lub nawet tsunami, które z kolei może spowodować pożar, powódź lub osunięcie zbocza. Naukowcy próbują rozszyfrować te zależności i znaleźć sposoby na złłagodzenie efektów interakcji między zagrożeniami naturalnymi Zagrrożeniia hydrrogeollogiiczne to zagrożenia związane z czynnikami hydrologicznymi i geologicznymi: Do ttakiich zagrrożeń nalleżą::

• trzęsienia ziemi, wulkany, powodzie, osuwiska, tsunami Zagrrożeniia attmosfferryczne to zagrożenia związane z czynnikami atmosferycznymi: Do ttakiich zagrrożeń nalleżą::
• pożary (wyładowania atmosferyczne), burze (opady nawalne) z wyładowaniami atmosferycznymi, śnieg i lód (niskie temperatury), mgła, susza (brak opadów, wyskie temperatury) Powódź tto jjedno z najjbarrdziiejj powszechnych zagrrożeń hydrogeologicznych polegających na czasowym zalaniu lądu przez wodę, zazwyczaj w wyniku ulewnych deszczy i intensywnego topnienia śniegu. Prawdopodobieństwo przewidzenia powodzi jest dużo większe, niż któregokolwiek z innych zagrożeń hydrogeologicznych. Powódź jjestt czasowym zallaniiem llądu prrzez::a) wody powierzchniowe, b) ulewne (nawalne) deszcze, c)) ttopniieniie śniiegu,, d)) osuniięciia mas ziiemii w dolliinach rrzecznych ii iin.. W prrzypadku a ii d powódź może być spowodowana burrzamii,, osuwiskami, trzęsieniami ziemi, tsunami, przerwaniem naturalnych llub szttucznych ttam,, iittp.. W prrzypadku b)) ii c)) prrzyczyną są ullewne deszcze,, opady śniiegu ii nasttępujjące po niich rrozttopy,, iittp.. Do wysttąpiieniia powodzii pottrrzebnych jjestt kiillka czynniików meteorologicznych zachodzących równocześnie. Sposób w jaki człłowiek eksploatuje zbiorniki wodne jest również związany ze skutkami powodzi. Na tterreniie całłejj Eurropy prrzyczyną powodzii są najjczęściiejj ullewne opady deszczu i intensywne topnienie śniegu. W Europie Półłnocnej powodzie mogą być również spowodowane topniejącym lodem na rzekach, który przemieszcza się i zatrzymuje się na napotkanej przeszkodzie, np. stworzonej przez człłowieka, tworząc zatory lodowe. Powodziie można podziielliić na dwiie podsttawowe kattegorriie:: 1.. Powodziie wiiosenne spowodowane ttopniiejjącym śniiegiiem ii zattorramii llodowymii.. 2.. Powodziie llettniie spowodowane iinttensywnymii ii nagłłymii opadamii deszczu.. W Eurropiie wiiellkiie powodziie zdarrzajją siię prrawiie w każdejj dekadziie.. Na przykłład, podniesienie się poziomu wody zimą 1994-1995 dotknęłło Włłochy, Niemcy, Belgię, Francję i Holandię. Latem 1997 roku Odra wylałła i spowodowałła ogromne zniszczenia w Europie Centralnej. Latem 2002 roku Łaba i Wełłtawa przyczyniłły się do zniszczeń szacowanych na miliony Euro w Niemczech i Czechach. Meteorologowie i hydrologowie używają 5-cio, 10-cio, 100-u i 1000-ąc letnich okresów, powodziowych, aby określić odstępy między kolejnymi powodziami. Większość poważnych powodzi, które miałły miejsce w przeszłłości w centralnej i zachodniej Europie byłły spowodowane budową zapór i sztucznym regulowanie dna rzek, jak również rozszerzanie terenów miejskich na terasy zalewowe. Zagrrożeniia społłeczne to zagrożenia życia, zdrowia, mienia, samopoczucia i normalnego funkcjonowania ludzi, a ttakże śrrodowiiska prrzyrrodniiczego,, kttórrych źrródłłem jjestt negatywne oddziałływanie ludzi na inne osoby lub struktury społłeczne. Oddziałływanie to przejawia się w działłalności grup społłecznych stosujących przemoc, zarówno zorganizowanych (organizacje terrorystyczne, przestępcze) jak i występujących spontanicznie, a także w stałłym naruszaniu stanu równowagi gospodarczej i politycznej. Zagrrożeniia medyczne to zagrożenia życia i zdrowia ludzi, których źródłłem są choroby, zwłłaszcza epidemie i pandemie, wypadki komunikacyjne oraz zatrucia wymagające interwencji słłużb medycznych. Zagrrożeniia ttechnollogiiczne ((ttechniiczne)) to zagrożenia życia, zdrowia, mienia, samopoczucia i normalnego funkcjonowania ludzi oraz środowiska przyrodniczego, których źródłłem są procesy produkcyjne, produkty i odpady działłalności gospodarczej lub ich niewłłaściwe użytkowanie oraz nadmierna eksploatacja urządzeń technicznych, zużycie materiałłów, nie przestrzeganie reżimów technologicznych itp. Jednym z najjwiiększych zagrrożeń jjestt zjjawiisko ociieplleniia glloballnego.. Jego możlliiwe konsekwencje obejmują znaczny wzrost temperatury, podniesienie poziomu mórz i oceanów, pustynnienie, zakłłócenie naturalnego rytmu i wielkości opadów, wymieranie gatunków i wiele innych zjawisk, których natury nie jesteśmy w stanie obecnie przewidzieć. Klliimatt sttajje siię barr