Rewolucja to nagła i gwałtowna zmiana władzy. Jest zjawiskiem, które kojarzy się z chaosem i destrukcją. W czasie tego politycznego przewrotu ginie wiele tysięcy niewinnych ludzi. Utopijność rewolucji polega na tym, że burzyciele starego porządku przekreślają wszystko, co kiedyś istniało i uważają , że świat jest pozbawiony jakichkolwiek wartości. Rewolucjoniści dążą do stworzenia lepszego, wspanialszego świata, który byłby oparty na odmiennych, lepszych zasadach gwarantujących szczęście. Jednak paradoks rewolucji polega na tym, że ci, którzy głoszą szczytne ideały, stosują metody, które stoją w wyraźniej sprzeczności z głoszonymi hasłami. Z rewolucyjną wizją spotykamy się w powieści Przedwiośnie Stefana Żeromskiego, a także w dziele Zygmunta Krasińskiego pt. Nie-boska komedia. W „Nie – boskiej komedii” autor przedstawia obraz rewolucji społecznej, gdzie ukazane są dwa walczące ze sobą obozy – arystokracja i rewolucjoniści . Pankracy dowodzący rewolucjonistami, reprezentuje członków najniższych warstw społecznych: lokaji, służących, rzeźniów, kobiet lekkich obyczajów. Są to ludzie bezwzględni, gotowi na wszystko, pozbawieni humanitaryzmu. Są oni żądni krwi, zemsty, nie mają żadnych ideałów, jedynym motywem ich działania jest chęć krwawego odwetu, mordowania panów za lata ciemiężenia i ucisku. Do walki pcha ich głód i nędza. Rewolucjoniści dążą do zajęcia miejsca arystokracji i stworzenia nowej kultury.

Obóz przeciwny pod dowództwem hrabiego Henryka, nie zgadza się z „plebsem”. Arystokracje reprezentują hrabiowie, baronowie oraz bankierzy. Są to ludzie tchórzliwi, konserwatywni, za wszelką cenę broniący starego porządku i swoich interesów. Uważają się za odwiecznych obrońców i nauczycieli prostego ludu, budowniczych tradycji i historii wielu pokoleń. Oczekują od reszty ludu podziękowania, a nie walczenia przeciwko nim. Hrabia Henryk reprezentuje poglądy, iż rewolucja niczego nie zmieni, a niesie tylko śmierć i zniszczenie. Podczas rozmowy z hrabią Henrykiem, wódz rewolucjonistów zarzuca arystokracji całkowitą degenerację, brak honoru. Pankracy wierzy w swoje zwycięstwo i przyszłość opartą na demokracji. Hrabia odpiera oczywiście zarzuty przeciwnika, przypominając, że szlachta broniła wiary, tradycji, granic, ale potępia arystokratów za prześladowanie poddanych, prywatę i pychę oraz pozbawienie godności osobistej. Żaden w tej dyskusji nie może odnieść przekonywującego zwycięstwa. Obaj są postaciami tragicznymi, obaj skazani są na klęskę. Jednak zanim nastąpi ostateczna klęska arystokracji w okopach św. Trójcy, hrabia Henryk podejmie wędrówkę przez obóz rewolucjonistów. Widzi wśród nich budzi brudnych, głodnych, wynędzniałych, gotowych walczyć na śmierć i życie o poprawę swojego położenia. Jako hrabia wyróżnia się szlachetnością i odwagą wśród arystokratów, tak i Pankracy jest najważniejszą postacią wśród rewolucjonistów. On jeden ma świadomość, że po zburzeniu starego świata trzeba będzie zbudować nowy i tego się obawia. Wie, że nie wystarczy wymordować arystokratów, aby zaprowadzić nowy porządek. Pankracy pogardza swoimi zwolennikami, bo mało realne wydaje mu się zbudowanie lepszego świata przy ich pomocy. Po zdobyciu okopów św. Trójcy przez rewolucjonistów, Pankracy wydaje wyrok śmierci na wszystkich arystokratów. Niestety, sam też ponosi klęskę - poraża go śmiertelnie blask Chrystusa. Jest to kara za zakłócenie odwiecznego porządku dziejów. Z kolei hrabia Henryk załamany triumfem rewolucjonistów i śmiercią syna Orcia popełnia samobójstwo.

W Przedwiośniu Stefan Żeromski ukazuje obrazy mordów, głodu, nędzy i rozbojów. Mimo to, Cezary przez długi czas nie jest w stanie określić swej tożsamości narodowej. Porywa go wir wydarzeń, jest nadal zafascynowany ideologią bolszewicką. Matka z narażeniem życia ukrywała część rodzinnego skarbu, przewidując, że syn, zgodnie z nakazem o konfiskacie przeciwnikom rewolucji drogocennych rzeczy, zechce do oddać władzom. Jako zwolennik rewolucji wydał domową kryjówkę z oszczędnościami, potem chodził głodny i zaniedbany. Matka była przeciwna rewolucji, która jej zdaniem jest zwykłą grabieżą i odwetem, niesie jedynie krzywdę i śmierć. Aresztowanie matki, a następnie jej śmierć skłaniają Cezarego do refleksji nad słusznością komunistycznych idei. Szybko entuzjazm jego zmienia się w szok, gdy widzi okrucieństwo wydarzeń rewolucyjnych, ogrom zbrodni i niesprawiedliwość. Szczególnie z Baku zamieszki miały krwawy charakter, gdzie doszło do masowych rzezi między Ormianami a Tatarami. Zmuszony przez władze do grzebania trupów uświadomił sobie koszmar rewolucji, zwłaszcza obserwując trupa pięknej i młodej Ormianki, która była jedną z ofiar bestialskich rzezi. Sam żył w okropnych warunkach. Dom rodzinny runął pod pociskami tureckimi, mieszkał więc w piwnicy. Niejednokrotnie głodował, chodził półnagi i brudny. Obraz Baku po dokonanej rzezi był niezwykle przerażający. I rzeczywiście, te sceny przemienią poglądy Baryki na rewolucję, odtąd bał się powtórki zdarzeń z Baku, co nie znaczy, że przestał dostrzegać racje rewolucjonistów. Tak naprawdę do końca powieści nie potrafił wybrać jednoznacznego stanowiska w tej sprawie. Nie zgodził się w pełni z komunistycznymi ideałami Antoniego Lulka, jego marzeniem o rewolucji bolszewickiej w Polsce, bo dla Cezarego rewolucja to nie abstrakcja, hipoteza, ale prawdziwe zdarzenia, bolesne doświadczenie. Baryka jednocześnie nie umie zupełnie odrzucić idei rewolucyjnych, zarówno w Chłodku, jak i w biednych warszawskich dzielnicach dostrzega ludzi żyjących w skrajnej nędzy, potrzebujących pomocy już teraz, nie za jakiś czas, w trybie powolnego ewolucyjnego postępu, jak to proponował Szymon Gajowiec. W oststniej scene Ceazry bierze udział w manifestacji , gdzie podczas zastąpienia przez żołnieży dorgi występuje z szeregu i samotnie idzie na przód. Bohater nie zgadza się na osiąganie celów społeczno-politycznych na drodze rewolucji. Podsumowując rewolucja na negatywny wpływ zarówno na sprawy polityczne jak i na kulturę. Głównym podobieństwem tych dwóch literackich obrazów rewolucji jest zło, cierpienie oraz śmierć ludzi. W obu frag. przedstawione zostały poglądy zwolenników i przeciwników rewolucjii. Natomiast różnicą jest ich cel. Mimo, że utwory pochodzą z różnych epok to problem rewolucji uległ zmianą . Przesłaniem utworów jest pokazamie, że rewolucja nie jest odpowiednim spasobem na wyjście z trudnej sytuacji narodu.