Ramowy plan wypowiedzi

Wstęp- określenie problemu:

1. Przedstawienie problematyki konfliktu pokoleń.

2. Najczęstsze przyczyny powstawania sporów.

Rozwinięcie- kolejność prezentacji argumentów:

1. Konflikt ideowy pomiędzy klasykami, a romantykami w utworze Oda do młodości Adama Mickiewicza.

2. Spór idealisty z racjonalistą w balladzie Romantyczność Adama Mickiewicza.

3. Konflikt młodzieńca - Artura - z pokoleniem „starych” w dramacie Sławomira Mrożka pt. Tango.

4. Próba buntu młodzieńca wobec despotycznej matki w Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej.

Zakończenie- wnioski:

1. Podsumowanie omówionych przykładów literackich- następstwa sporów między pokoleniami.

Chciałbym omówić na przykładach wybranych dzieł literackich problem relacji między pokoleniami. Wybrałem dzieła podane w bibliografii ponieważ uważam, że są to odpowiednie utwory na bazie których można omówić zagadnienie. Najczęściej problem ten sprowadza się do konfliktu pokoleń. Ścieranie się przeciwstawnych wartości, walka w imię osiągania celów grupowych i osobistych określają problemy w relacjach między pokoleniami, jako zjawisko społeczne. Są zwiastunem zmian, zwycięstw i klęsk, mają zarówno rolę destrukcyjną, jak i twórczą.

W każdej epoce odnajdziemy problemy relacji między pokoleniami. Adam Mickiewicz w Odzie do młodości ukazuje konflikt ideowy między klasykami, a romantykami. Klasycy to reprezentanci epoki oświecenia. Epokę tą charakteryzują zagadnienia takie jak: racjonalizm- czyli kierowanie się rozumem, odrzucenie przesądów oraz zabobonów. Racjonalista charakteryzuję się postawą zdroworozsądkowa.
Romantyzm natomiast miał inne założenia: występowała tutaj wiara w zjawiska nadprzyrodzone: duchy, zjawy, upiory, które ingerowały często w świat ludzki. Utwory powstałe w epoce romantyzmu są mroczne, tajemnicze, pozwalają na poznanie życia pozaziemskiego.
Oda do młodości ma charakter polemiki, czyli dyskusji. Mickiewicz krytykuje starsze pokolenie. Zarzuca mu przesadny konserwatyzm oraz niechęć do przyjmowania nowych idei. Klasycy prezentują zastany porządek, skostniałe zasady. Autor uważa, że tylko młodość może odmienić świat. Osoby, które są bezgranicznie oddane tej idei, uważają że warto jest nawet poświęcić jej życie.
Utwór Mickiewicza jest napisany z dużym żarem i entuzjazmem, dlatego silnie oddziaływał poprzez swoją treść na świadomość narodową. Był nie tylko symbolem walki romantyków z klasykami, ale i wezwaniem do rewolucyjnych zmian oraz buntu. Z utworem utożsamiały się całe pokolenia Polaków, jakie żyły w niewoli zaborców i pragnęły wolności.

Ballada Romantyczność Adama Mickiewicza ukazuje historię zrozpaczonej Karusi, która daremnie nawołuje swego narzeczonego Jasia zmarłego jakiś czas temu. Biega po miasteczku, wodzi błędnym wzrokiem po ludziach, nie reaguje na pytania i wołania. Rozmawia z nieżyjącym, ponieważ kocha go również po jego śmierci. Karusia wie, że ludzie szydzą i kpią z jej cierpienia, nie mają zrozumienia dla nieprzemijającej miłości i nieustannego żalu za narzeczonym. Serca ludzi zamknięte są na zjawiska nadprzyrodzone, co zostało ukazane w cytacie: Mówię, nikt nie rozumie; / Widzę, oni nie widzą… Dziewczyna mówi, że widzi Jasia, który ją właśnie nawiedził. Podmiot liryczny współodczuwa cierpienie dziewczyny. Podobnie czynią prości ludzie, którzy kierują się odruchami serca. Inaczej postępuje Starzec – klasyk, reprezentant prawd racjonalnych, będący tutaj literackim odpowiednikiem Jana Śniadeckiego. Twierdzi, że dziewczyna wyolbrzymia problem, przesadza i kłamie. Duchy to według niego głupstwa wymyślone przez zacofany lud. Śniadecki w swej rozprawie O pismach klasycznych i romantycznych z 1819 roku ostro skrytykował romantyzm. Uważał, że romantycy zaprzeczają zdrowemu rozsądku i dobremu smakowi. Autor wiersza jest wyznawcą prawd jakie popiera lud. Mędrzec nie zobaczy duchów i cudu, bo nie umie patrzeć sercem. Starzec w utworze jest matematykiem, który zwraca uwagę ludowi na zasadę empiryczną (gr. empiria - doświadczenie), która jest metodą poznawczą opartą na teorii naukowej. Poeta krytykuje postawę Mędrca opartą na bezdusznych metodach, opisującą świat w kategoriach mechanizmu. Narrator wyraża ubolewanie i litość dla starca, bo jego świat jest ubogi i pozbawiony wartości istotnych. Poglądy Mickiewicza wyrażone są w znanych słowach: Miej serce i patrzaj w serce. Mickiewicz odrzuca racjonalizm na rzecz intuicji, wiary oraz uczucia.

Już w samej przedmowie O poezji romantycznej do Ballad i romansów Mickiewicz zawarł manifest romantyczny wobec pokolenia klasyków. Zarzucił m.in. Śniadeckiemu całkowite niezrozumienie założeń romantycznych, co kontynuował dalej w balladzie Romantyczność. Nazwał go mianem mędrca „ze szkiełkiem i okiem”. Mickiewicz chcąc w ten sposób wyrazić swój bunt wobec starszego pokolenia, przedstawił siebie samego, jako poetę kierującego się wiarą i uczuciem. Pomimo tego nie próbował wyrazić wyższości ani poezji romantycznej, ani klasycznej. Większą uwagę skupił na utworzeniu równowagi pomiędzy epoką odrodzenia, a nadchodzącą do Polski epoką romantyzmu. Przyczyną tego stanu było dopiero formowanie się poezji romantycznej. Mickiewicz chciał choć trochę załagodzić konflikt, lecz nie myślał porzucać swych romantycznych przekonań.

Odmienne problemy w relacjach pomiędzy pokoleniami odnajdziemy w dramacie Sławomira Mrożka pt. Tango. Zwykle to rodzice i dziadkowie są ostoją tradycji, bronią zastanych wartości, walcząc o skostniałe formy - taki panuje stereotyp. Tutaj dzieje się inaczej. Artur to młody student trzech kierunków, żyje w świecie pełnym chaosu, bałaganu, braku zasad i norm. Jego dom jest obrazem tego stanu. W salonie znajduje się suknia ślubna, wózek dziecięcy oraz katafalk - przedmioty, których nikt nie używa od lat. Babcia Eugenia i wuj Eugeniusz mają groteskowe ubrania będące połączeniem absurdalnych części garderoby (suknia z trenem, trampki i dżokejka, frak, krawat ze szpilką i szorty „khaki”). Grają namiętnie w pokera i mówią prostackim językiem. Rodzice Artura, Eleonora i Stomil żyją swobodnie, nic nie robią, nie mają żadnych obowiązków. W czasach swojej młodości zbuntowali się przeciw tradycji i osiągnęli obecnie panujący stan rzeczy - mianowicie chaos oraz zatarcie zasad w relacji dobro-zło pokonując w ten sposób starsze od siebie pokolenie oraz nie dając młodym szans na wszczęcie buntu. W domu przebywa również podejrzany osobnik o imieniu Edek - pozornie łagodny prostak, w którego towarzystwie gustują wszyscy domownicy z wyjątkiem Artura. Takie postępowanie jest efektem zatarcia zasad dobrego tonu, pomieszania tego, co pozytywne i negatywne. Artur jest w konflikcie z pokoleniem swoich rodziców i babci. Wuj Eugeniusz częściowo popiera jego dążenia przywrócenia starego porządku, ale jest za słaby, aby mu pomóc. Ma sentyment do przeszłości, ale czuje, że wobec przemocy należy się dostosować do nowych czasów. Młodego człowieka irytuje bezład panujący w domu, jak również podejrzane znajomości rodziców. Pragnie przywrócić dawny ład. W efekcie karze babcię za grę w karty z Edkiem rozkazując jej leżeć na katafalku w trumnie. Eugeniusz również za grę w karty musi siedzieć z klatką na głowie. Ojciec Artura, Stomil nie słucha napomnień syna - przez cały dzień chodzi po domu w rozpiętej piżamie i nic nie robi. Twierdzi, że jedynym celem człowieka powinno być dążenie do odczuwania przyjemności. Toleruje on romans żony z Edkiem. Nawet zdaje się nie zwracać na to uwagi – jest tego świadomy i nic nie robi, aby odmienić sytuację. Artur zastanawia się z rozpaczą, dlaczego rodzice nie chcą go zrozumieć. Dlaczego wolą Edka od niego, dlaczego nie czują się dumni z jego osiągnięć, a zafascynowani są prostakiem. Zarówno czytelnikom jak i bohaterowi trudno byłoby znaleźć odpowiedz na to pytanie. Arturowi nie jest łatwo buntować się w świecie, gdzie nie istnieją żadne wartości. Do pasji doprowadza go duma ojca z buntu jakiego dokonał w młodości. W praktyce wszystkie trzy pokolenia się wzajemnie nie rozumieją i poza jedynym Arturem, nikt nie dąży do rozwiązania tego problemu. Artur, poprzez ślub z Alą pragnie dokonać przywrócenia ładu. Zawarcie małżeństwa to dla niego symbol uświęconych tradycją zasad, na których opiera się rodzina. Udaje mu się chwilowo zmusić rodzinę do życia w ładzie, ale powrót do przeszłości jest niemożliwy.

Wie, że władza jest najdoskonalszym wyrazem buntu, chciałby zatem zapanować nad otoczeniem, jednak nie udaje mu się tego dokonać, bo zostaje zabity przez Edka, który ustanawia nowe porządki. Są one zawarte w następującym cytacie : „Widzieliście jaki mam cios. Ale nie bójcie się, byle cicho siedzieć, nie podskakiwać, uważać co mówię, a będzie wam ze mną dobrze, zobaczycie. Ja jestem swój chłop”. Próba przewrócenia ładu i w ten sposób rozwiązania problemów w relacjach między pokoleniami dla Artura kończy się tragicznie - idealista pragnący odbudowania dawnego społecznego porządku przegrywa. Ostatnim dziełem który zaprezentuję jest utwór pt. Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej. Tytułowa Dulska to matka kilkunastoletnich córek Hesi i Meli oraz dorosłego syna Zbyszka. Cechą charakterystyczną Dulskiej jest absolutyzm w sprawowaniu władzy w domu. Wszyscy domownicy muszą podporządkować się jej zasadom, a szczególnie jednej która brzmi następująco: Na to mamy cztery ściany i sufit, aby brudy swoje prać w domu i aby nikt o nich nie wiedział. Łatwo można te słowa interpretować, jako, że wszystko jest moralne, co nie wychodzi poza dom i nie roznosi plotek mogących zaszkodzić wizerunkowi rodzin. Silne narzucanie swej woli musiało prowadzić do problemów relacji między Zbyszkiem, a despotyczną matką. Szczególnie widać to w kontrolowanym przez Dulską romansie Zbyszka ze służącą Hanką. Matka od samego początku wiedziała o tym, lecz przyzwalała na ten romans, ze względu na to że chciała aby jej syn wyszalał się w domu, a nie poza nim. Sytuacja zmieniła się, gdy Dulska dowiedziała się, że Hanka (służąca) jest w ciąży. Dulska postanowiła natychmiast zwolnić dziewczynę z pracy. Wszystkie te wydarzenia wywołały bunt u Zbyszka. Oświadczył matce, że ożeni się z Hanką, lecz w despotycznym domu Dulskiej bunt ten nie mógł długo trwać. krewna Zbyszka, Julasiewiczowa, namawia go aby przestał protestować przeciwko zwolnieniu Hanki z pracy. Jedynym czego się dla niej domaga to zadośćuczynienie za wyrządzone jej krzywdy. Akcja rozwijnęla się w ten a nie inny sposób ponieważ Zbyszek bał się wziąć los w swoje ręce, był zbyt przywiązany do wygody oraz posłuszeństwa wobec matki. Zbyszko to postać, która wie o tym, że odziedziczyła po rodzicach pewne skłonności, których nie jest wstanie usunąć z własnego charakteru, oraz że przekaże te cechy własnemu potomstwu. Jego świat oparty jest na posłuszeństwie słabszych jednostek względem silniejszych, stąd nie może pozwolić sobie na moralne, zgodne w własnym sumieniem życie. Na przykładzie Zbyszka widzimy młodzieżowy bunt przeciwko rodzicom. Niestety jest on zbyt słaby, aby móc ostatecznie się im przeciwstawić. Zostaje bardzo szybko podporządkowany ich woli, gdyż od najmłodszych lat podlegał prawu dziedziczenia oraz wpływom środowiska. Problem relacji między pokoleniami w Moralności pani Dulskiej jest związany z despotyczną postawą matki narzucającej wszystkim członkom zasady, nie tolerując jakiekolwiek próby buntu. W jej przekonaniu nie ma miejsca na bunt, gdyż wszyscy muszą bezwzględnie przestrzegać prawa przez nią narzucane, stąd problemy mają tylko jej poddani, czyli mąż oraz dzieci. Zbyszek jest najlepszym przykładem młodego, który próbuje się zbuntować przeciwko matce, lecz nie może.

Spory o wartości między pokoleniami wywołują zawsze niepokój, zburzenie panującego dotychczas ładu. Prowadzą do powstawania nowych systemów. Walka wywołuje w ludziach negatywne instynkty, których skutki trudno jest przewidzieć. Konflikt będący skutkiem nierozwiązanych problemów w relacji między pokoleniami opiera się zwykle na opozycji „starzy” i „młodzi”, co potwierdzają ukazane przykłady literackie.

BIBLIOGRAFIA

Temat: Omów na przykładach wybranych dzieł literackich problem relacji między pokoleniami.

I. Literatura podmiotu:

1. Mickiewicz Adam, Oda do młodości [w:] Poezje, wyd. Zielona Sowa, Kraków 2006.
2. Mickiewicz Adam, Romantyczność [w:] Ballady i romanse, wyd. Greg, Kraków 2004.
3. Mrożek Sławomir, Tango, wyd. Noir sur Blanc, Warszawa 2008.
4. Zapolska Gabriela, Moralność pani Dulskiej, wyd. Zielona Sowa, Kraków 2006.

II. Literatura przedmiotu:

1. Dzigański Artur, Słownik poezji: liceum, wyd. Zielona Sowa, Kraków 2007, s. 178-180, 254-255.
2. Kosiek Teresa, Skrzypek Łucja, Nawrot Agnieszka, Sętkowska-Steczek Gabriela, Słownik motywów literackich, wyd. Greg, Kraków 2004, s. 150-152.
3. Nowacka Irena, Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej, wyd. Biblios, Lublin 2010, s. 22-39.
4. Wilczycka Danuta, Tango Sławomira Mrożka, wyd. Biblios, Lublin 2010, s. 15-24, 27-28.

III Materiały pomocnicze:

1. Plan ramowy prezentacji.