Powieść “Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego jest odmienna od większości powieści pozytywistycznych. Reprezentuje ona nową jakość, zapowiada odmienne podejście artystyczne do formy powieści. Nie jest to jednak zupełny przewrót w polskim powieściopisarstwie a płynne, spokojne przejście w nowy prąd literacki. “Ludzie bezdomni” przedstawiają nadal charakterystyczne elementy idei pozytywistycznych, w których wychował się autor. Żeromski nigdy nie odciął się zupełnie, nie zdystansował przed hasłami epoki w której żył. Wdrążył natomiast nowe pomysły i środki do swojej powieści. W sposobie ukazywania fabuły autor nie troszczy się o skrupulatność i chronologiczne ułożenie wydarzeń, nie skupia się na konsekwentnym utrzymaniu logicznego wywodu przyczynowo- skutkowego ciągu opowiadania. Akcja utworu jest złożona z kilku poszczególnych epizodów, które rozgrywają się w różnych miejscach. Są to miejscowości: Paryż, Warszawa, Cisy, a także zagłębie sosnowieckie. Wydarzenia są również umiejscowione w różnym czasie. Czytelnik znajduje w powieści czasami kilkumiesięczne przerwy w fabule, bez informacji o wydarzeniach z tego okresu. Autorska wizja całości dzieła dopuszcza mocny subiektywizm w opisywaniu wydarzeń. Żeromski nie jest sumiennym kronikarzem, relacjonującym po kolei dokładnie każde wydarzenie, co było bardzo charakterystyczne dla pozytywistów. Autor “Ludzi bezdomnych” swobodnie przedstawia wybrane momenty, które składają się na rozwój akcji, pragnie stworzyć subiektywny obraz świata przedstawionego.

Żeromski odchodząc od pozytywistycznego obiektywizmu i bogatej informacji na temat tła wydarzeń, korzysta z impresjonistycznej wieloznaczności, nie jest również narratorem wszystkowiedzącym. Autor stworzył dzięki temu zupełnie nowy typ narratora, mocno związanego z głównym bohaterem powieści- Tomaszem Judymem. Typ ten można nazwać: “bohaterem prowadzącym”, ponieważ wszelkie wiadomości o realiach przedstawionych w powieści czerpiemy przede wszystkim czytając o Tomaszu. Jesteśmy dokładnie poinformowani o jego działaniach, jego życiu wewnętrznym, światopoglądzie i motywach, które kierowały zachowaniem bohatera. Całe otoczenie doktora przedstawione jest jego oczami, widzimy wszystko tak, jak widział to Tomasz Judym. Czytelnik nie może być przy tym do końca obiektywny, ponieważ podziela sympatie i antypatie głównego bohatera, przyjmuje bezwiednie jego punkt widzenia. Jest to wielkie odstępstwo od niezaangażowanego narratora, którego widzieliśmy w pozytywizmie.

Autor “Ludzi bezdomnych” pragnąc uniknąć zupełnej stronniczości w przedstawianiu wydarzeń powieści, a także aby poszerzyć jej tło, wprowadził oprócz Judyma innych narratorów. W utworze znajdują się pamiętniki Joasi Podborskiej, a także listy jej brata, będącego na zesłaniu. Te części powieści wprowadzają odmienny tok narracji. Wydarzenia i przedstawienie bohaterów jest jednak również subiektywne. Dzięki temu Żeromski stał się prekursorem młodopolskich poszukiwań i rozwiązań. Literatura epoki, która miała nadejść była wypełniona próbami tworzenia zupełnie nowych utworów literackich.

W “Ludziach bezdomnych” czytelnik może znaleźć również wiele symboli. Świadczy to o nowatorstwie utworu w stosunku do cech literatury typowo pozytywistycznej. Symbolizm utworu jest bardzo mocno rozbudowany, na przykład “rozdarta sosna” tworzy metaforyczny obraz. Judym “widział z głębi swojego dołu jej pień rozszarpany, który ociekał krwawymi kroplami żywicy. Patrzał w to rozdarcie długo, bez przerwy. Widział każde włókno, każde ścięgno kory rozerwane i cierpiące. Słyszał dokoła siebie płacz samotny, jedyny płacz, przed obliczem Boga. Nie wiedział tylko, kto płacze…”. Symbol ten jest połączony z postacią Tomasza, który wyrzekł się osobistego szczęścia z Joasią Podborską. Odtrącił ją i zranił a przy tym skrzywdził samego siebie. Sam główny bohater jest wzorem szlachetnego postępowania, pomimo przeciwności losu. Korzecki symbolizuje walkę rewolucyjną i niepokoje. Metaforami są również obrazy, które widzi bohater: martwe wody to zabory, krzyk pawia jest zapowiedzią śmierci.

Sposób ilustracji wydarzeń przedstawiony przez autora jest nowością dla pisarzy pozytywistycznych. Wiele gatunków językowych- każdy bohater mówi swoim językiem, dzięki któremu można odgadnąć ich pochodzenie, status majątkowy, wykształcenie lub jego brak- są zupełnym nowatorstwem w “Ludziach bezdomnych”. Nie często można zauważyć u bohaterów czystą literacką polszczyznę. Każdy mówi w języku indywidualnym, dzięki czemu może swobodnie wyrazić swoje przekonania, nastroje, stan ducha. Również sam Żeromski stosuje różne możliwości języka, aby zaznaczyć pewne przełomowe momenty w życiu swoich bohaterów. Czasami narracja staje się niezwykle poetycka by w liryczny sposób przedstawić duszę bohatera. Rozdział “Przyjdź” autor poświęcił marzeniom doktora Judyma, spowodowanym sielankowym widokiem pejzażu po nagłej burzy. Judym “Płonął od głębokiej radości. W pewnych sekundach wznosiły się w jego sercu jakieś tchnienia uczuć podobne do tych, co kołysały wierzchołki drzew. Wówczas na jego usta wybiegały dźwięki pieszczotliwe a zapalające, jakby z ognia. Mówił nimi do drzew wielkich, do młodych krzewów, do jaskółek szybujących wysoko nad szczytami po świetlistej otchłani”. Żeromski jakby maluje słowami impresjonistyczne obrazy, w ten sposób nadaje powieści liryczny, nastrojowy charakter. Jest to typowe dla czasów Młodej Polski. Wiele ważnych cech wyróżnia “Ludzi bezdomnych” z kanonu powieści pozytywistycznych. Cechy te świadczą o młodopolskiej naturze utworu. Autor bardzo oryginalnie rozwiązał sposób narracji, posłużył się nowym typem przedstawiania wydarzeń, włączył symbolikę, wykorzystał różnorodne gatunki języka, spoetyzował niektóre części narracji. Wszystkie te elementy sprawiają, że dzieło Żeromskiego cechuje się nowatorstwem, ale nie jest zupełnie oderwane od tradycji. Silny realizm powieści, postać Tomasza Judyma, jego ideały, gotowość do poświęceń- świadczą o wciąż jeszcze żywym związku utworu z epoką pozytywizmu. Powieść “Ludzie bezdomni” była zapowiedzią zupełnie nowej literackiej epoki historycznej.

Ta jedna ze słynniejszych powieści Stefana Żeromskiego ma nawet w tytule dwa znaczenia- przenośne i znaczenie dosłowne. To ostatnie jest zupełnie zrozumiałe. Ludzie bezdomni, nie mający dachu nad głową zostali przedstawieni w powieści wraz z warunkami ich życia i realiami w jakich się znaleźli. Na przykład opisywany Paryż w “Słówku o sprawie higieny”, który prezentuje Judym u doktora Czernisa: “Tak zwana consommation kosztuje w Château-Rouge 15 centymów, za co gość ma prawo siedzenia przy stole tudzież oparcia dwu rąk i głowy na jego krawędzi aż do godziny drugiej w nocy. W czasie mroźnych i dżdżystych wieczorów goście, z których, rzecz prosta, ani jeden nie posiada własnego mieszkania, leżą po prostu jedni na drugich.”

Można tytuł powieści zinterpretować również w zupełnie inny, głębszy sposób. Takich ludzi bezdomnych widzianych poprzez metaforę jest w utworze znaczna ilość. Każda postać symbolizuje większa grupę, czy warstwę społeczną. Główny bohater- Tomasz Judym jest niewątpliwie jedną z najważniejszych symbolicznych postaci. Jest to osoba bezdomna z własnego, świadomego wyboru. Doktor stara się walczyć o zupełnie nowy porządek społeczeństwa, uważa, że jest to możliwe jedynie żyjąc w samotności, ponieważ zakładając rodzinę może zapomnieć o ideałach. Judym chce zapobiec przeistoczeniu się w zwykłego dorobkiewicza i dlatego zupełnie świadomie staje się bezdomny. W jego przypadku oznacza to samotność, brak własnej rodziny, odrzucenie Joasi. Tomasz ma nadzieje, że dzięki własnemu poświęceniu spłaci dług warstwie, z której sam pochodził. Na przykładzie Judyma autor pokazuje, że człowiekiem bezdomnym może być każdy, kto stara się walczyć o nowy, lepszy porządek społeczeństwa, o nowe ideały.

Kolejną osobą bezdomną jest Wiktor- brat Tomasza. Jednak jego bezdomność różni się od tej, którą przeżywa doktor. Wiktor jest bardzo biedny i musi opuścić Warszawę, aby w Szwajcarii odnaleźć pracę i lepsze życie. Potem razem z żoną i dziećmi chce pojechać do Stanów Zjednoczonych. Jest on bezdomny na podłożu finansowym. Symbolizuje on emigrantów, którzy opuszczali ojczysta ziemię “za chlebem”.

Ukochana doktora- Joasia Podborska jest także osobą bezdomną. Dziewczyna bardzo wcześnie straciła rodziców i majątek. Potem nie mogąc zaakceptować sposobu życia swojego wujostwa opuszcza ich. Joasia nie potrafi znaleźć sobie własnego miejsca w świecie. Kiedy po kilku latach powraca do swoich rodzinnych stron, zauważa że nic ją już nie łączy z nimi. Dziewczyna decyduje się w końcu spędzić życie z Judymem. Doktor jednak ją odtrąca w imię własnych ideałów. Powoduje tym samym konieczność dalszej tułaczki i bezdomności Joasi.

Brat Podborskiej- Wacław jako powstaniec został skazany na Syberię i w ten sposób pozbawiony własnego domu i ojczyzny. Umarł na Syberii. Symbolizuje on wszystkich Polaków, którzy pozostali pod władzą zaborców, którym odebrano własną ojczyznę. Wacław jest wiecznym emigrantem tak jak Leszczykowski, który w powieści jest idealnym mecenasem.

Korzeckiego można również włączyć do grona ludzi bezdomnych. Był on inżynierem, przyjacielem Judyma podróżującym z nim dawniej po Szwajcarii. Korzecki jest bezdomny duchowo, utraciwszy cele i wiarę w życie doprowadził się do kryzysu psychicznego, musiał wyrzec się domu.

Przedstawione postacie dowodzą możliwości podwójnego interpretowania tytułu powieści Stefana Żeromskiego. Ten właśnie zabieg autora sprawia, że jego dzieło staje się refleksyjne i niezwykle interesujące. Ludzie bezdomni dosłownie- to nędzarze, spotkał ich Judym w nędznych, paryskich domach noclegowych. Bezdomny w przenośni jest sam Judym, uznający siebie za wojownika o idee, pragnącego wolności i zmiany sytuacji w jakiej znalazło się państwo. Tomasz sam wybiera bycie bezdomnym: “mogę mieć ani ojca, ani matki, ani żony, ani jednej rzeczy, którą bym przycisnął do serca z miłością, dopóki z oblicza ziemi nie znikną te podłe zmory. Muszę być sam jeden, żeby obok mnie nikt nie był, nikt mnie nie trzymał”. Przez niego skazana na samotność jest również Joasia. Gdy Judym stwierdził: “Muszę wyrzec się szczęścia”, “Powieki jej były spuszczone, twarz martwa.”

Stefan Żeromski stworzył swój oryginalny typ bohatera. Jest to bohater tragiczny, przedstawiony w powieści przy pomocy Judyma. Innymi cechami charakterystycznymi dla bohaterów występujących w nowelach i opowiadaniach to: umiejętność empatii- postacie potrafią wczuć się w cierpienie innych ludzi, bohaterowie mają również zdolność dawania bez konieczności brania, są altruistami, “Prometeuszami”, pragną się ofiarowywać społecznie, służąc idei pozytywistycznej, poświęcając się dla niższych warstw, walcząc z zacofaniem i ciemnotą. Większość postaci kieruje się wewnętrzną potrzebą moralną, narzucają sobie funkcję kształtowania swojej duszy, ulepszania świata.

Postacie Żeromskiego są ludźmi przegranymi, czytelnik ocenia ich na podstawie zdrowego rozsądku. Nie osiągną nigdy sukcesu, jednakże sami, z własnego, świadomego wyboru odrzucają karierę. Dokonują tego aby ocalić własne wartości. Wybory bohaterów sprawiają, że są oni wierni własnym ideałom, przy tym niszczą świadomie, bądź nieświadomie uczucia własne i innych. Judym gasi uczucie Joasi, Piotr Cedzyna natomiast uczucie ojca. Lektura “Ludzie bezdomni” jest niezwykle pouczająca i bezspornie warta przeczytania, ponieważ autor wprowadził do niej typowo polski wzór “romantycznego ogranicznika”. Każdy z bohaterów w swoich dyskusjach ukazujących światopogląd, ukazuje równocześnie pewną postawę inteligencji polskiej. Postać Judyma intryguje, jego postawa jest tworzona na oczach czytelnika. Nowe interpretacje jego postępowania wskazują na dogłębnie chrześcijańskie podłoże swoich wyborów. Autor stawia bohatera przed trudnymi wyborami, musi on wybrać pomiędzy pokusami a poświęceniem. Dzięki temu możemy go obserwować, śledzić jego dojrzewanie do pewnych wyborów. Dla Judyma dom jest to synonim pewnej stabilizacji. Bohater nigdy nie miał własnego miejsca. Ludzie bezdomni są to osoby nieustannie pokrzywdzone bądź odczuwający własną krzywdę. Przede wszystkim należy do nich społeczność proletariatu miejskiego, która jest zmuszona opuścić swój dom, swoją ojczyznę, aby zarobić na emigracji na własne utrzymanie.

W Polskim społeczeństwie nie ma miejsca dla idealistów, wielu ludzi musi opuścić swoją ojczyznę, bohaterowie są wyobcowani, niektórzy odrzucają świat popełniając samobójstwo. “Nieprzemijającą wartością tej powieści jest zawsze aktualna jej dyskusyjność, jej po prostu prowokacyjność, zmuszająca do wydawania sądów, opinii, ocen kontrowersyjnych, żywych, gorących, które świadczą o stałym uczuciowym zaangażowaniu czytelników różnych pokoleń.” W utworze znajdujemy wartości romantyczne, takie jak: uczucie, pasje, dążenia, pragnienia, wartości pozytywistyczne zawarte w idei pracy u podstaw, oraz zupełnie nowe pomysły, takie jak na przykład subiektywizm, czy skupianie się na wybranych epizodach. Powieść zawiera wiele wskazówek i jest aktualna również dziś.