Nauka o państwie i prawie

Pojęcie i geneza państwa oraz jego formy ustrojowe Państwo to organizacja społeczeństwa- suwerenna,polityczna,globalna,terytorialna,przymusowa i hierarchiczna, zapewniajaca wewnętrzny ład społeczny. Teorie na temat powstania państwa: Teorie teistyczne- zakładaj ze państwo powstalo w wyniku działania istot nadprzyrodzonych,konsekwencja tego było uznanie ze wladca sam jest bogiem lub ze jego wladza pochodzi od Boga( Egipt,Babilonia,Chiny).Chrzescijanstwo- św.Augustyn-kazda wladza pochodzi od boga,symbolem zewn.tego był akt koronacji podczas którego wladce namaszczano olejami swietymi.Uznawano ze wladca powinien panować zgodnie z zasadami religii.

Pojęcie i geneza państwa oraz jego formy ustrojowe Państwo to organizacja społeczeństwa- suwerenna,polityczna,globalna,terytorialna,przymusowa i hierarchiczna, zapewniajaca wewnętrzny ład społeczny. Teorie na temat powstania państwa: Teorie teistyczne- zakładaj ze państwo powstalo w wyniku działania istot nadprzyrodzonych,konsekwencja tego było uznanie ze wladca sam jest bogiem lub ze jego wladza pochodzi od Boga( Egipt,Babilonia,Chiny).Chrzescijanstwo- św.Augustyn-kazda wladza pochodzi od boga,symbolem zewn.tego był akt koronacji podczas którego wladce namaszczano olejami swietymi.Uznawano ze wladca powinien panować zgodnie z zasadami religii.Św.Tomasz z Akwinu-od boga pochodzą same zasady władzy,natomiast to ludzie tworza państwo i od nich zależy jakie ono jest dobre czy zle.Jesli państwo jest zle można mu się przeciwstawić. Teorie umowy społecznej-wyjasniaja powstanie państwa jako skutek dwoch umow.Pierwsza -umowa o zjednoczeniu-zostala zawarta miedzy członkami społeczeństwa.Druga-umowe o podporzadkowaniu-zawarlo spoleczenstwo z wladca. W skutek tej ostatniej powstalo państwo co wiazalo się z przejściem ludzkości ze stanu natury do stanu społecznego.Celem państwa które uosabialo władze i prawo było zapewnienie obywatelom spokoju i bezpieczeństwa oraz poszanowania własności-staroz.Epikur i Platon,Cyceron,nowoż-Thomas Hobbes,John Locke,Jean Jacques Rousseau. Teorie podboju i przemocy-przedst.powst.panstwa jako wynik podboju słabych grup społecznych plemion przez silniejsze i o wyższym poz.rozw.cywil.Dominujaca grupa przejmowala i ustanawiala władze (Ludwik Gumplowicz i Eugen Duhrin). Teoria marksistowska-panstwo powst.w wyniku rozpadu ustroju rodowo- plemiennego,który był skutkiem pojawienia się najpierw specjalizacji pracy a potem jebia nogi.i własności prywatnej i podzialu dotad jednolitego społeczeństwa na klasy.Uksztalt.sie wtedy dwie antagonist.klasy-posiadacze srodkow prod.i pozbawionych srod.prod.Ważnym pojęciem jest typ państwa-podkresla on jaka klasa jest ekonomicznie dominujaca i tym samym sprawuje władze polit.Marksizm wyodrebnil 4typy państwa: niewolnicze,feudalne,kapitalistyczne i socjalistyczne.( Karol Marks i Fryderyk Engels). Teoria państwa w katolickiej nauce społecznej zakłada ze państwo jest wytworem rozumu człowieka który uswiadomil sobie konieczność istnienia org.sluzacej ochronie bytu spol. Panstwo jak organ.niezalezna i samowystarczalna sluzy wiec dobru wszystkich obywat. Funkcje państwa i jego cele:

Cele państwa Państwo ma do spełnienia określone cele: Realizacja dobra wspólnego, Zagwarantowanie ludziom wolności, Zapewnienie minimum bezpieczeństwa, Zagwarantowanie udziału w dystrybucji dóbr wytworzonych w społeczeństwie, Zapewnienie panowania określonej klasie społecznej, Realizacja wielu różnych uporządkowanych co do preferencji celów, z których jedne są środkami prowadzącymi do osiągnięcia innych.

Cele uporządkowane co do preferencji i realizowane poprzez działania państwa składają się na funkcje państwa. Funkcje państwa wynikają z celów, jakie się przed nim stawia. Funkcje państwa: wewn.(prawodawcza,porzadkowa,administracyjna,gosp-organiz,socjalna,kulturalno-wychow.),zewn.(utrzym.stosunk.z innymi państwami i org.miedzynarod.,ochrona interesow państwa,zapewnienie bezp.i pokoju.) Funkcja wew.jest realizowana przez podejm.odpowiednich dzialan,m.in. przez wymiar sprawiedliwości,policje i org.admin. Prawodawcza-panstwo jest podmiotem tworzącym prawo i okreslajacym normy oraz zasady postepowania obywateli. Porzadkowa-panstwo realizuje zadania zapewniające utrzymanie ladu i porządku oraz wymagające przestrzegania prawa Adminstracyjna-panstwo wyznacza zadania wyspecjalizowanym urzędom które zapewniają jego sprawne funkcjonowanie. Gosp-organ-panstwo prowadzi okreslona polityke gosp.przy czym istnieja dwa przeciwstawne poglądy dotyczące roli państwa w gospodarce-maksymalnego lub minim.uczestnictwa w gosp. Socjalna-panstwo zapewnia obywatelom minimum socjalne np.opieke spol,ubezp.spol, Kulturalno-wychow-panstwo zapenia dzialnie systemu edukacyjnego oraz jest mecenasem zycia kult.m.in dofinansowuje teatry,dba o dziedzictwo narodowe np.przeznacza srodki finansowe na utrzymanie muzeów. Funkcje zewn.jest to caloksztalt działania państwa polegający na utrzymywaniu stosunkow z innymi państwami oraz organizacjami miedzynarodow, celem funkcji zewn jest ochrona interesow państwa oraz zapewnienie bezp.i pokoju (obrona kraju).Realizuja ja służby dyplomatyczne danego państwa oraz sily zbrojne. Pojecie władzy państwowej i jej cechy:

Władza państwowa to odmiana władzy politycznej i decydujący składnik władzy publicznej; cechy wyróżniające władzę państwową to:

  • ma ona charakter pierwotny, nie jest ani wyprowadzana z innej władzy, ani nie jest jej pochodną;
  • jest sprawowana na określonym terytorium państwowym;
  • jest niepodzielna, niezależna od innych władz na obszarze działania państwa, jest zwierzchnia w stosunku do nich oraz nieograniczona w swoich decyzjach z formalnoprawnego punktu widzenia;
  • ma charakter trwały, nieustający;
  • jest realizowana w oparciu o normy prawne i przy znaczącym udziale tych norm, jako jednej z ważnych form sprawowania owej władzy;
  • jest urzeczywistniana wyłącznie w sposób zorganizowany – przez organy państwowe, wyposażone we władztwo sprawowane w imieniu państwa;
  • może stosować legalnie środki przymusu, w tym także przymusu bezpośredniego. Podsumowując: władza państwowa to kompleks terytorialnie zorganizowanych stosunków nadrzędności i podporządkowania, ujęty w ramy organizacji działającej na podstawie prawa i posługującej się prawem oraz dysponującej legalną możliwością użycia przymusu; można więc stwierdzić, że władza państwowa polega na uznaniu przejawów woli rządzących przez całe społeczeństwo i wszelkie grupy społeczne, występujące w jego ramach. Władza państwowa to władza suwerenna i uniwersalna na danym terytorium państwa, zdolna do zabezpieczenia porządku prawnego, społecznego i ekonomicznego odpowiadającego formie rządów. W przypadku władzy państwowej jej legitymizacja może opierać się na tradycji (np. monarchia), charyzmie przywódcy (władza charyzmatyczna – oparta na zdolnościach przywódczych osoby ją sprawującej) lub na racjonalnych przesłankach, takich jak np. wyniki wyborów. Władza z reguły jest ograniczana do określonej dziedziny spraw. Dzieje się to albo przez nadanie osobie ją sprawującej pewnych uprawnień, albo przez umożliwienie stwarzania sytuacji przymusowej. Dorosłym dzieciom można nakazać prawem utrzymywanie starszych rodziców, ale nie można nakazać miłości do nich. Zakres władzy państwa jest określony w aktach prawnych – konstytucji i opartych na niej ustawach. Gdy mamy do czynienia z monarchią, a czele państwa – jako tzw. głowa państwa – może stać dożywotnio jedna osoba. Jeżeli na czele państwa stoi jedna lub wiele osób wybranych na określony czas – mamy do czynienia z republiką. Władza państwowa realizuje też cele wytyczane przez władzę polityczną. Władza, jedno z podstawowych pojęć socjologii i nauk politycznych definiowane najczęściej jako stosunek społeczny między dwiema jednostkami, między jednostką a grupą lub między dwiema grupami, polegający na tym, że jedna ze stron tego stosunku może w sposób trwały i zinstytucjonalizowany oddziaływać na postępowanie drugiej strony i ma środki zapewniające jej kontrolę tego postępowania. Władza w tym znaczeniu to możliwość kierowania, rządzenia, wpływania na postępowanie ludzi, zmuszania do pewnych działań lub do ich zaniechania, narzucania im swojej woli itp.

Stosunek władzy i podwładności jest charakterystyczny dla każdej organizacji społecznej, chociaż jego zakres i treść są różne w różnych zbiorowościach (np. władza króla, władza rodzicielska, władza przewodniczącego organizacji społecznej) - od dobrowolnej akceptacji społecznej do stosowania różnych form przymusu i przemocy fizycznej.

Wyróżnia się różne rodzaje władzy, m.in.:

  1. polityczną - sprawowaną przez klasę panującą, stanowiącą państwowo-prawną gwarancję określonego układu stosunków społeczno-ekonomicznych, wyrażającą się w rządzeniu, tzn. podejmowaniu decyzji przez rząd oraz egzekwowaniu ich wykonania przez wyspecjalizowane organy,

  2. państwową - suwerenną i uniwersalną władzę na określonym terytorium, zapewniającą porządek prawny zgodny z interesami panujących klas, warstw i grup społecznych, wykonującą różne wewnętrzne i zewnętrzne funkcje państwa za pomocą wszelkich środków przekonywania i przymusu społecznego, którymi dysponuje aparat państwowy,

  3. ekonomiczną - zdolność podmiotu władzy do dyktowania przedmiotom (czynnikom produkcji, instytucjom gospodarczym, grupom społecznym itp.) kontrolowanych sposobów postępowania.

LEGITYMIZACJA WŁADZY to dosłownie: upoważnienie do działania, uprawomocnienie władzy oparte na społecznej akceptacji. Posłuszeństwo wobec władzy nie jest wymuszone. W państwach demokratycznych najbardziej rozpowszechniona forma legitymacji władzy są wolne wybory –wynika to z przekonania, że źródłem władzy jest naród. Z kolei siły rządzące, nie wyłonione w drodze legalnych wyborów, szukają poparcia społecznego, powołując się najczęściej na: głos ludu, sprawiedliwość dziejową, potrzebę zaprowadzenia porządku w państwie czy też zagrożony interes narodowy.

Pojęcie legitymacji władzy zostało rozpowszechnione przez niemieckiego socjologa Maxa Webera, który wyróżnił 3 jego źródła:

  1. legitymizacja władzy legalna – oparta na przeświadczeniu, że posłuszeństwo wynika z samego faktu istnienia prawa stanowionego;
  2. legitymizacja władzy tradycyjna – wynika z mocy panujących zwyczajów i potęgi panujących;
  3. legitymizacja władzy charyzmatyczna – wypływa z emocjonalnego stosunku do przywódcy, uznania jego wyjątkowego charakteru i niezwykłych talentów (charyzmy). Weber twierdził, że są to typy idealne, które nie występują w czystej postaci w rzeczywistości społecznej.

Współczesne demokratyczne pojęcie legitymizacji władzy państwowej oznacza zdolność tej władzy do stworzenia u obywateli przekonania, że ci, którzy sprawują władzę, są do tego uprawnieni, że sposoby sprawowania przez nich władzy są prawowite, że władza sprawowana jest dla dobra ogółu.

Tak rozumiana legitymizacja władzy państwowej lokuje to zjawisko wyraźnie w sferze świadomości społecznej, gdyż wyraża się w społecznej akceptacji dla władzy. Każda podmiotowo pojmowana władza państwowa próbuje przedstawić się społeczeństwu jako legitymowana i dąży do tego, aby uzyskać dla tych prób społeczną akceptację. Przedstawiciele władzy państwowej, aby skłonić obywateli do udzielenia tej władzy poparcia, posługują się różnymi argumentami, które właśnie mają ich władzę legitymizować. Argumenty te odnoszą się zarówno do źródeł władzy jak i – ostatnio coraz częściej – do sposobów sprawowania władzy oraz do sutków działań władzy. Tradycyjnie władzę państwową dzieli się zgodnie z ideą Monteskiusza na władzę wykonawczą, ustawodawcza oraz sądowniczą. Jednak współcześnie można zauważyć rozwój innych rodzajów władzy publicznej, takich jak władza mediów, władza ekonomiczna oraz organizujące się społeczeństwo obywatelskie. Wszystkie te władze starają się zwiększyć swój wpływ na otaczającą rzeczywistość oraz uzyskać jak najszerszą legitymizację swoich działań.

Państwo , a prawo:

Pojęcie prawa i związki prawa z państwem PRAWO – całokształt ogólnych norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo, które stoi na straży ich przestrzegania. B) -związek genetyczny-prawo i państwo powstały w tym samym czasie i w wyniku analogicz. Przeobrażeń cywilizacyjnych. Zaprzecza się możliwości występowania prawa przed powstaniem państwa. Opozycyjną wobec ww. tezy jest:- państwo powstało później niż prawo. Jej zwolennicy odwołują się do tzw. “naturalnego porządku rzeczy” oraz prawa naturalnego, z którym prawo stanowione przez powstałe później państwa powinno być bezwzględnie zgodne. -związek funkcjonalny: oznacza, że państwo stanowiąc prawo, zabezpiecza jego skuteczność przymusem państwowym, a prawo jest podstawowym środkiem realizacji zadań państwa oraz zorganizowania aparatu państwowego. Tylko państwo jest upoważnione do tworzenia i stosowania prawa oraz jego zabezpieczania przymusem państwowym. Państwo i prawo łączy to, że państwo jest instytucją polityczną, a prawo jest środkiem celowego oddziaływania przez określone siły społeczne na stosunki społeczne. Na ww podstawie można stwierdzić, że prawo jako zjawisko społeczne jest zjawiskiem politycznym, gdyż jest środkiem sprawowania władzy państwowej wyznaczającym sposób jej sprawowania, strukturę oraz środki uzyskiwania założonych celów politycznych. Prawem w znaczeniu podmiotowym przedmiotowym będzie zbiór norm generalnych i abstrakcyjnych ustanowionych albo uznanych w odpowiedniej formie przez kompetentne organy państwowe, których przestrzeganie i realizowanie jest zabezpieczone zorganizowanym przymusem państwowym. W państwie prerogatywnym, o nieograniczonej i nie uwarunkowanej przemocy wobec obywateli, znaczenie prawa jest drugo - i 3cio planowe, bowiem terror i zastraszenie są podstawowym regulatorem zachowania ludzi. Negatywne znaczenie dla tworzenia prawa ma skrajny instrumentalizm okazywany prawu przez polityków. “Bolszewickie poczucie prawa -dążenie do posługiwania się prawem wyłącz. Jakośrodkiem do uzyskiwania celów politycz, właściwe może być każdej władzy. Związek p. i p. prowadzi do naruszenia podstawowej przesłanki państwa prawnego. - ciągłości prawa, które musi być szanowane przez rządzonych i rządzących- nie może być zmieniane wg partykularnych odczuć i zamierzeń. Zmiana ekipy rządzącej nie powinna prowadzić do rozchwiania porządku prawnego przez chaotyczne nowelizacje aktów prawodawczych Polityka nie może dominować nad prawem stanowionym w państwie prawa. Związki miedzy państwem a prawem: prawo jest ustanowione przez organy państwa; organy państwa sankcjonują; prawo określa struktury państwa; prawo reguluje dzialalnosc organow państwowych; jest srodkiem sprawowania władzy; prawo określa sfere wolności obywateli

  1. Pojęcie i geneza prawa oraz jego systematyka:
  2. Źródła prawa i źródła poznania prawa
  3. źródła prawa w sensie formalnym
  4. źródła poznania prawa
  5. źródła prawa w sensie materialnym
  6. samoistne i niesamoistne źródła prawa

 ŹRÓDŁA PRAWA W SENSIE FORMALNYM (fontes iuris oriundi) – każdy akt, dokument, decyzja, którą w danym systemie prawa uważa się za źródło norm prawnych; np. ustawa, rozporządzenie, uchwała odpowiedniego organu państwowego (Polska), precedens, decyzja sądu lub innego organu uznająca zwyczaj za normę prawnie wiążącą (inne państwa)

 ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA (fontes iuris cognoscendi)– wszelkiego rodzaju dokumenty i obiekty, na podstawie których możemy ustalić treść norm prawnych

• Oficjalne – urzędowe dzienniki promulgacyjne (publikacyjne), np. Dziennik Ustaw, Monitor Polski oraz dzienniki urzędowe ministerstw i innych organów państwowych

 Dziennik Ustaw: ustawy, rozporządzenia, ratyfikowane umowy międzynarodowe  Monitor Polski: uchwały Rady Ministrów, zarządzenia ministrów

• Nieoficjalne – dokumenty i obiekty, na podstawie których możemy ustalić treść norm prawnych np. gazety, książki, radio, telewizja, inskrypcje na pomnikach, płytach nagrobnych;

 ŹRÓDŁA PRAWA W SENSIE MATERIALNYM – pojęcie najmniej określone i przydatne, odnosi się do czynników społecznych, ekonomicznych, które warunkują treść prawa (ideologie, przekonania moralne i religijne, układy sił politycznych w państwie, sytuacja ekonomicznej)

 SAMOISTNE ŹRÓDŁO PRAWA – każda reguła lub zasada stanowiąca samodzielną podstawę decyzji sędziowskiej lub innego aktu stosowania prawa, a więc może być samodzielnym źródłem naszych praw i obowiązków; przykłady:

• Konstytucja • Ustawy • Akty legislacji delegowanej, tj. akty wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego; • Normy prawa międzynarodowego publicznego (traktaty, rozporządzenia unijne) • Prawo zwyczajowe • Precedensy • Akty legislacji autonomicznej (sporne) – wszelkie formy tworzenia ogólnych reguł przez instytucje pozapaństwowe

 NIESAMOISTNE ŹRÓDŁA PRAWA – wszystkie normy i materiały, które nie mogą stanowić wyłącznej podstawy aktu stosowania prawa, a tym samym nie mogą być samodzielnym źródłem naszych uprawnień lub obowiązków; dostarczają jednak dodatkowego wsparcia dla takich decyzji (jest ona lepiej uzasadniona); przykłady:

• Orzeczenia sądowe • Materiały przygotowawcze (sprawozdania komisji legislacyjnych) • Poglądy doktryny, zwłaszcza jednolite – communis opinio doctorum • Materiały komparatystyczne (orzeczenia sądów zagranicznych, poglądy obcej doktryny, zagraniczne akty normatywne) • Reguły egzegezy (dyrektywy wykładni, reguły wnioskowań prawniczych, reguły kolizyjne • Zasady i reguły pozaprawne (zwyczaje, zasady współżycia społecznego, zasady słuszności) • Zalecenia i opinie instytucji międzynarodowych i europejskich

ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO, EUROPEJSKIEGO I WEWNĘTRZNEGO  PRAWO MIĘDZYNARODOWE

• Wiele państw demokratycznych uznaje prymat prawa międzynarodowego nad własnym prawem wewnętrznym, • Wspólnota międzynarodowa jest coraz bardziej skłonna, by podstawową normą tego prawa nadać status norm bezwzględnie wiążących (ius cogens), a zatem wiążących państwa nawet bez ich zgody. • Polska: ratyfikowane umowy międzynarodowe staja się częścią wewnętrznego prawa polskiego i mogą być bezpośrednio stosowane, a jeśli umowa międzynarodowa została ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażona w ustawie, to ma ona pierwszeństwo przed ustawami i niższymi aktami normatywnymi.

  1. Samoistne źródła prawa międzynarodowego:  Umowy (traktaty) międzynarodowe  Zwyczaj międzynarodowy (międzynarodowe prawo zwyczajowe)  Zasady ogólne prawa międzynarodowego  Prawotwórcze uchwały organizacji międzynarodowych

  2. Niesamoistne źródła prawa międzynarodowego:  Orzecznictwo sądów międzynarodowych  Doktryna  Deklaracje i zalecenia organizacji międzynarodowych

 PRAWO EUROPEJSKIE (UNIJNE, WSPÓLNOTOWE)

• Część naszego prawa wewnętrznego - prawo to podlega bezpośredniemu stosowaniu na terenie Polski, a w razie kolizji ma pierwszeństwo nad normami naszego prawa wewnętrznego. • ETS: zasada prymatu prawa europejskiego nad prawem wewnętrznym państw członkowskich • Cechy prawa europejskiego:

 Mieszane – ma charakter zarówno prawa międzynarodowego jak i wewnętrznego, zatem może być bezpośrednim źródłem prawa i obowiązków zarówno państw członkowskich, jak i źródłem uprawnień i obowiązków obywateli państw członkowskich i ich instytucji  Prawo wspólnotowe podlega bezpośredniemu stosowaniu w państwach członkowskich i może stanowić samoistną i niezależną od prawa międzynarodowego i narodowego podstawę skarg i roszczeń obywateli oraz państw członkowskich.  Brak rozgraniczenia aktów tworzenia i stosowania prawa – zdarza się, że adresatami dyrektyw zaliczanych do aktów tworzących prawo są indywidualnie oznaczone państwa, natomiast adresatami decyzji, które uważa się za akty stosowania prawa unijnego, bywają wszystkie państwa.

• Źródła prawa europejskiego:

 PRAWO PIERWOTNE – traktaty założycielskie wraz z załącznikami i protokołami oraz traktaty akcesyjne;  PRAWO POCHODNE – wszystkie akty normatywne ustanowione przez organy UE, cechą charakterystyczną jest to, że są wydawane na podstawie aktów prawa pierwotnego:

  1. rozporządzenia – adresatem: państwa, obywatele, instytucje, moc wiążąca w całym zakresie
  2. dyrektywy – adresatem: tylko państwa, moc wiążąca co do rezultatu; harmonizacja prawa państw członkowskich
  3. decyzje
  4. Umowy międzynarodowe zawierane przez Unię z innymi podmiotami (państwami, organizacjami międzynarodowymi)
  5. Zasady ogólne prawa wspólnotowego
  6. niesamoistne, formalnie niewiążące źródła prawa  Zalecenia ( rekomendacje)  Deklaracje, obwieszczenia i komunikaty

• Unia zobowiązuje się do przestrzegania prawa międzynarodowego publicznego, a w orzecznictwie ETS mówi się wprost o prymacie prawa międzynarodowego nad prawem unijnym – hierarchia porządków normatywnych

  1. prawo międzynarodowe
  2. prawo europejskie
  3. prawo wewnętrzne

 PRAWO WEWNĘTRZNE

• Konstytucja wprowadziła podział wszystkich aktów normatywnych na dwie kategorie:

  1. Akty normatywne powszechnie obowiązujące
  2. Akty normatywne wewnętrzne

• Kategorie aktów normatywnych powszechnie obowiązujących:

  1. konstytucja
  2. ustawy
  3. ratyfikowane umowy międzynarodowe i akty prawa europejskiego
  4. rozporządzenia
  5. akty prawa miejscowego (terenowego, lokalnego)

• KONSTYTUCJA  akt normatywny o najwyższej mocy prawnej: może uchylić każdy akt i nie może zostać uchylony przez żaden akt  reguluje podstawy ustroju politycznego, społecznego i ekonomicznego w państwie oraz formułuje katalog podstawowych praw i wolności obywatelskich  przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba, że Konstytucja stanowi inaczej • USTAWY  podstawowa forma legislacji we wszystkich demokratycznych społeczeństwach  sprawy szczególnie ważne dla obywateli mogą być uregulowane wyłącznie w ustawie (tzw. materie ustawowe) – w Polsce zalicza się do nich m.in.:

 Prawa i obowiązki obywateli  Przepisy prawa karnego  Przepisy podatkowe i zagadnienia gospodarki finansowej państwa  Ustanawianie monopolów  Ustanawianie budżetu  Wprowadzanie stanów nadzwyczajnych (wojny, wyjątkowy, klęski żywiołowej)  Normy regulujące strukturę państwa i samorządów

• RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE  W przypadku, gdy umowa międzynarodowa została ratyfikowana za zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie, w razie kolizji takiej umowy z ustawą, pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa  wszystkie ratyfikowane umowy międzynarodowe (ratyfikacji dokonuje Prezydent) stają się częścią polskiego prawa wewnętrznego i podobnie jak Konstytucja mogą być bezpośrednio stosowane

• ROZPORZĄDZENIA  akt wykonawczy w stosunku do ustawy – wolno je wydawać wyłącznie na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego  prawo wydawania: Prezydent, Rada Ministrów i ministrowie

• AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO (lokalnego, terenowego)  obejmują akty tworzone przez organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej  mogą być wydawane tylko na podstawie upoważnienia ustawowego i w jego granicach  ich zasięg jest terytorialnie ograniczony;

• Uchwały RM, zarządzenia Prezydenta i Ministrów zalicza się do aktów wewnętrznych (aktów kierownictwa/prawa wewnętrznego). Uchwały RM są wydawane na podstawie konstytucji lub ustaw, natomiast uchwały innych organów oraz zarządzenia – na podstawie ustaw. Akty p. wewnętrznego mogą wydawać inne organy, jeśli zostały do tego upoważnione (np. KBN, Zarząd NBP, Rada Polityki Pieniężnej i inne). Inne akty normatywne uchwala Sejm i Senat (w tym trybie ustanawia się przykładowo regulamin Sejmu i Senatu).

2.DZIEDZINY PRAWA • Systematyzacja pozioma – pogrupowanie w kompleksy zbliżone do siebie treściowo

 SYSTEMATYZACJA POZIOMA

• Podział prawa na GAŁĘZIE, czyli działy obejmujące kompleksy norm regulujących stosunki społeczne tego samego rodzaju • Podział prawa na gałęzie jako rezultat historycznej ewolucji – wyodrębnianie się nowych gałęzi z dotychczas istniejących lub powstawanie całkiem nowych gałęzi prawa • Kryteria podziału prawa na gałęzie:

  1. Kryterium przedmiotowe  Podstawą podziału jest treść regulowanych stosunków społecznych

  2. Kryterium podmiotowe  Odgrywało ważna rolę w średniowieczu  Każdy stan rządził się własnym prawem – stanowa stratyfikacja społeczeństwa i prawa

  3. Kryterium metody regulacji  Rola posiłkowa wobec kryterium przedmiotowego, wyróżniamy 3 metody:

 Metoda cywilna  stosowana wtedy, gdy prawo respektuje autonomię woli stron i, w granicach określonych przez normy imperatywne (Ius cogens), pozwala podmiotom swobodnie kształtować stosunki prawne  podmioty danego stosunku są sobie w sensie prawnym równorzędne i nie zachodzi miedzy nimi relacja hierarchicznego podporządkowania

 Metoda administracyjna  posługujemy się nią wówczas, gdy jeden z podmiotów jest hierarchicznie podporządkowany drugiemu – podstawą regulacji stosunków są władcze decyzje

 Metoda karna  stosowana wtedy, gdy mamy pewne czyny są zabronione przez ustawę (przestępstwa, wykroczenia) pod groźbą kary  podstawą odpowiedzialności karnej jest wina indywidualnego sprawcy  stosuje się ja w prawie karnym (postępowanie karne), postępowaniu administracyjnym (postępowanie karno – administracyjne) i finansowym (postępowanie karno – skarbowe)

• Charakterystyka poszczególnych gałęzi prawa:  PRAWO KONSTYTUCYJNE

 zespół norm regulujących podstawy ustroju politycznego, ekonomicznego i społecznego – podstawowy akt normatywny: Konstytucja RP z 1997  PRAWO ADMINISTRACYJNE  najbardziej rozbudowany dział prawa wewnętrznego  reguluje władczą działalność organów państwa w różnych dziedzinach życia społecznego  wyspecjalizowane działy: – prawo łowieckie, wodne, budowlane.

 PRAWO CYWILNE – najważniejsze działy:  prawo rzeczowe – własność, inne prawa rzeczowe, zastaw, hipoteka  prawo zobowiązań – umowy, odpowiedzialność za czyny niedozwolone  prawo spadkowe – dziedziczenie ustawowe i testamentowe  prawo handlowe  prawo autorskie  prawo wekslowe  prawo czekowe  prawo międzynarodowe prywatne

 POSTĘPOWANIE CYWILNE  postępowanie w sprawach spornych (procesowe)  postępowanie w sprawach niespornych (nieprocesowe  postępowanie egzekucyjne i inne.

 PRAWO PRACY – wyodrębnione z prawa cywilnego (potrzeba ochrony pracowników, czyli słabszej strony w sporze), obejmuje:  stosunki pracy wynikające z umowy, powołania, mianowania  prawa i obowiązki pracodawców i pracowników  ochrona pracowników  układy zbiorowe pracy, itd.

 PRAWO RODZINNE – wyodrębnione z prawa cywilnego (potrzeba ochrony interesu dzieci i instytucji małżeństwa), obejmuje:  małżeństwo, prawa i obowiązki małżonków, rodziców i dzieci, stosunki rodzinne, przysposobienie, kuratela itd.

 PRAWO ROLNE – reguluje własność i użytkowanie gruntów rolnych.  PRAWO KARNE – określa, jakie czyny są przestępstwami lub wykroczeniami i ustala zasady odpowiedzialności karnej;  PRAWO FINANSOWE – reguluje zasady funkcjonowania finansów publicznych (budżet, banki, podatki);

• Tendencje podziału prawa na gałęzie:

  1. Dyferencjacja – wyodrębnianie się gałęzi prawa bardziej wyspecjalizowanych z gałęzi już istniejących (np. prawo pracy i rodzinne z prawa cywilnego)
  2. Gałęzie kompleksowe (mieszane) – łączą elementy różnych regulacji prawnych (np. prawo morskie)
  3. Gałęzie nowe – rezultat powstawania nowych technologii (prawo informatyczne) lub nowych problemów społecznych (prawo ochrony środowiska) • PRAWO MATERIALNE – zespół norm regulujących w sposób pierwotny daną sferę stosunków społecznych, określających jakie prawa i obowiązki mają podmioty aktywne w tej sferze. • PRAWO PROCESOWE (FORMALNE) – normy regulujące sposób postępowania w przypadku, kiedy doszło do naruszenia norm prawa materialnego, kompetencje i organizację organów rozstrzygających te sprawy.

III. Prawo a inne systemy normatywne PRAWO A MORALNOŚĆ  Prawo jako jeden z wielu systemów normatywnych kontrolujących zachowania członków społeczeństwa  Innymi systemami normatywnymi, za pomocą których poddaje się kontroli zachowanie człowieka są m.in.: religia, obyczaj, moralność • Etos – ogół norm społecznych, regulujących zachowania członków danego społeczeństwa; skomplikowany układ relacji między różnymi systemami normatywnymi.  MORALNOŚĆ – obejmuje te normy społeczne, które kwalifikują zachowania jako dobre lub złe, słuszne lub niesłuszne

PORÓWNANIE PRAWO (norma prawna) MORALNŚĆ (norma moralna) Stopień formalizacji i instytucjonalizacji  Bardziej sformalizowane i zinstytucjonalizowane  Specjale procedury tworzenia i stosowania norm  Skomplikowane układy instytucji i procedur (parlament, administracja, sądy, więzienia)  Może być tworzone, zmieniane i uchylane  Są bardziej precyzyjne i określone.  System niesformalizowany i niezinstytucjonalizowany  Brak możliwości zmian  Proces powstawania norm moralnych – spontaniczny  Nie podlega dekretowaniu  Bardzo ogólne wskazania; Obowiązywanie norm  Uzasadnienie tetyczne – źródłem jest akt władzy kompetentnego organu państwowego (ustawa-Sejm, rozporządzenie - Rada Ministrów);  Uzasadnienie aksjologiczne - zaczyna obowiązywać, gdy upowszechni się przekonanie, że określone zachowanie jest dobre (złe), słuszne (niesłuszne)  W związku z tym norma moralna określa sposób zachowania  Źródło – spontanicznie rozwijające się oceny, oparte o aprobatę społeczną Sankcje  Sankcje skupione - sformalizowane i zinstytucjonalizowane, wymierzane przez specjalne organy (sądy), w specjalnym trybie (proces), po zastosowaniu przewidzianej procedury  Sankcje rozsiane – niesproceduralizowane, wyczerpują się w różnego rodzaju aktach społecznego potępienia i dezaprobaty Przedmiot regulacji  Zewnętrzne zachowania ludzi (przede wszystkim)  wina – podstawowa forma odpowiedzialności prawnej;  Odpowiedzialność doxatyczna – odpowiedzialność za motywy, intencje i przekonania (nie życz bliźniemu, co tobie nie miłe) Podmioty  Osoby fizyczne; organizacje, instytucje (osoby prawne)  Wina – także osoby prawne  Osoby fizyczne  Wina – wyłącznie człowiek Stosunek do państwa  Strukturalnie powiązane z państwem - organy państwowe tworzą, zmieniają i uchylają normy prawne;  Nie jest strukturalnie powiązana z państwem  Współistnienie różnych moralności w pluralistycznych społeczeństwach

RELACJE MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ  Trzy typy relacji:

  1. przedmiotowe
  2. walidacyjne
  3. funkcjonalne

 RELACJE PRZEDMIOTOWE  Czyli jak ma się do siebie zakres regulacji prawnej i moralnej • Prawo to minimum moralności – zakres czynów regulowanych przez prawo mieści się w zakresie czynów regulowanych przez moralność = każdy czyn uregulowany przez prawo ma odpowiednik w regulacji moralnej; • Krzyżowanie się moralności i prawa – istnieją takie zachowania, które reguluje wyłącznie moralność, zachowania regulowane wyłącznie przez prawo oraz zachowania regulowane i przez prawo i przez moralność

 Sfera regulacji wspólna dla prawa i moralności obejmująca sytuacje:

 gdzie prawo i moralność regulują zachowania tak samo – sfera regulacji zbieżnej  gdzie regulują zachowania odmiennie – sfera regulacji rozbieżnej

 Gdy dochodzi do zbiegu tych systemów uważa się, iż prawo powinno respektować przekonania moralne większości społeczeństwa, przy jednoczesnej ochronie praw mniejszości

 RELACJE WALIDACYJNE  Czyli, jak niezgodność prawa z normami moralnymi wpływa na obowiązywanie norm prawnych – spór pozytywistów z nie-pozytywistami • POZYTYWIŚCI – rozdział prawa i moralności  Prawo i moralność to dwa różne i niezależne systemy normatywne  Niesprawiedliwość czy niesłuszność prawa nie ma wpływu na jego obowiązywanie – Dura lex sed lex – jeśli prawidłowo je ustanowiono i nie uchylono.  Brak możliwości radykalnego konfliktu prawa i moralności - prawo jest stanowione zgodnie z wolą społeczną, formuła pozytywistyczna gwarantuje poczucie pewności i bezpieczeństwa • NIE-POZYTYWIŚCI – związek prawa i moralności  Dowodzą, że tezy pozytywistów pozwalają legitymować akty barbarzyństwa, jeśli zatwierdzono je prawnie.  Prawo powinno respektować wartości moralne, w razie rażącego (a nie zawsze) braku ich poszanowania prawo może przestać obowiązywać – lex iniustissima non est lex ≠ lex iniusta non est lex  Formuła Radbrucha – jeżeli norma prawna w sposób wyjątkowo rażący narusza elementarne normy moralne, to tym samym traci ona moc obowiązującą i ani organy państwowe nie są zobowiązane do jej stosowania, ani obywatele do jej przestrzegania.

 RELACJE FUNKCJONALNE  Czyli, jak normy moralne wpływają na treść norm prawnych i odwrotnie – jak prawo wpływa na treść przekonań moralnych • Prawo jako system otwarty na wartości moralne - techniki włączania wartości moralnych:

  1. Bezpośrednia inkorporacja – pewne normy moralne stają się z woli prawodawcy normami prawnymi (np. zakaz zabójstwa, uszkodzenia ciała, kradzieży)
  2. Przepisy odsyłające – odsyłają do innych przepisów, reguł, zasad

 Klauzule generalne – przepisy, które odsyłają do ogólnych standardów postępowania czy oceny określonych zachowań, np. zasada współżycia społecznego (stosunki międzyludzkie), czyli powszechnie akceptowane reguły moralności publicznej, inne klauzule generalne odsyłają do ustalonych zwyczajów, społeczno – gospodarczego przeznaczenia prawa, należytej staranności, interesu społeczno – gospodarczego, itp. 3. Terminy wartościujące – obciążone aksjologicznie, np. dobra wiara, niskie pobudki, rażąca niewdzięczność, szczególne okrucieństwo, wzajemna pomoc, wierność małżeńska itd.

• Prawo jako istotny czynnik aktywnie kształtujący przekonania moralne (walka z nietolerancją, dyskryminacją rasową, religijna, o równouprawnienie kobiet) i zapewniający pokojową koegzystencję różnych systemów moralnych

IV. 2. PRAWO WEWNĘTRZNE A MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE • Złożoność zjawiska prawnego, a co za tym idzie, brak jednoznacznej charakterystyki prawa, a jedynie podanie cech dla niego charakterystycznych (typologiczne określenie pojęcia prawa) •  Porównanie prawa wewnętrznego i międzynarodowego

• Prawo wewnętrzne – reguluje stosunki na terytorium danego państwa, • Prawo międzynarodowe publiczne (prawo traktatowe) – normuje stosunki między państwami PRAWO WEWNĘTRZNE PRAWO MIĘDZYNARODOWE Podmioty Osoby fizyczne, prawne, instytucje Państwa, organizacje międzynarodowe, w kontekście niektórych traktatów także osoby fizyczne Źródła Kreowane jednostronnie przez organy państwowe (ustawy, precedensy sądowe) Powstają w drodze umów dwustronnych lub wielostronnych (konwencje lub traktaty) Sankcje Przymus Dobrowolne i wzajemne wykonywanie przyjętych zobowiązań; w szczególnych przypadkach sankcje gospodarcze, użycie sił zbrojnych /mniejsza skuteczność/

Teorie dotyczące wzajemnych relacji:

  1. Dualistyczna – prawo międzynarodowe i wewnętrzne to dwa całkowicie różne i od siebie niezależne porządki prawne; brak możliwości konfliktu między nimi /znaczenie historyczne/
  2. Prymatu prawa wewnętrznego – w razie konfliktu norm prawa międzynarodowego z normami prawa wewnętrznego pierwszeństwo mają normy prawa wewnętrznego, bowiem normy prawa międzynarodowego obowiązują na terytorium państwa wyłącznie za jego zgodą
  3. Prymatu prawa międzynarodowego – w razie konfliktu normy prawa wewnętrznego z normą prawa międzynarodowego ta ostatnia przeważa; normy prawa międzynarodowego wywierają bezpośredni skutek w stosunkach wewnętrznych; normy bezwzględnie obowiązujące Ius cogens obowiązuję bez względu na uznanie ich przez dane państwo

• Prawo międzynarodowe publiczne ≠ prawo międzynarodowe prywatne  Prawo międzynarodowe prywatne – gałąź prawa wewnętrznego, ma charakter kolizyjny, normuje stosunki prawne (głównie cywilno – prawne), w których występuje tzw. element obcy, zadaniem jest wskazanie systemu prawnego, który będzie właściwy dla wszelkich roszczeń wynikających ze stosunków tego typu.

  1. Zasady i organizacja organów wymiaru sprawiedliwości

  2. Zasada statusu prawnego i organizacyjnego organów sądowych. • Zasada niezawisłości – polega na tym, że sędziowie , podlegają Konstytucji i ustawom , z wyjątkiem sędziów TK (Trybunału Konstytucyjnego) podległych tylko Konstytucji. Przy wydawaniu wyroków sędziowie kierują się przepisami prawa i własnym sumieniem. Poza tym są wolni od nacisków ze strony władz administracyjnych. Gwarancją niezawisłości jest powoływanie sędziów na stałe – do emerytury, praktycznie bez możliwości odwołania, oraz immunitet, czyli zakaz zatrzymania lub aresztowania bez zgody właściwego sądu. • Zasada niezależności - Sędzia musi być niezależny w rozstrzyganiu wszelkich wątpliwości co do stanu prawnego i faktycznego rozpatrywanej sprawy, w wydawaniu wszelkich rozstrzygnięć.
    • Zasada bezstronności – nakaz apolityczności, sąd, powinien mieć bezstronny stosunek wobec osób uczestniczących w postępowaniu, zakaz przynależności sędziów do partii politycznych i innych związków • Zasada własności - funkcje wymiaru sprawiedliwości mogą wykonywać tylko te osoby, które mają odpowiednią kompetencję, jest ona nabywana bardzo długo . • Zasada kolegialności – polega na tym, że sądy orzekają w zespołach. • Zasada instancyjności – W Polsce sądownictwo ma charakter dwuinstancyjny, co oznacza, że istnieje możliwość odwołania się (apelacji) od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji. • Zasada udziału obywateli w działalność sądów - sędzia wraz z ławnikami rozstrzygają wszystkie kwestie i większością głosów wydają orzeczeni. Ławnicy występują tylko w sądach powszechnych i wojskowych. Kadencja ławników trwa 4 lata. W zakresie orzekania ławnicy są niezawiśli. Udział ławników w postępowaniu sądowym jest ograniczony do postępowania w I instancji • Zasada jednolitości sądów – oznacza wykonywanie przez wszystkie sądy tego samego rodzaju zadań, to znaczy orzekania w imieniu państwa, na podstawie tego samego prawa. • Zasada jawności – oznacza, że rozprawy sądowe są otwarte dla publiczności. • Zasada prawa do obrony - oskarżony ma prawo do obrony swoich interesów w procesie i do korzystania z pomocy obrońcy • Zasada domniemania niewinności - oskarżonego należy traktować jak niewinnego dopóki nie zostanie mu udowodniona wina w sposób przewidziany przez prawo. • Zasada „nie ma przestępstwa bez ustawy (nullum crimen sine lege) - odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnien

  3. Zasady postępowania przed sądem:

 Zasada prawdy - Oznacza ona tyle, że sąd powinien oprzeć na prawdzie wydając swoje orzeczenie. Jednocześnie sąd nie powinien przeprowadzać postępowania dowodowego, gdyż jest to domeną stron. Sąd powinien jedynie dopuszczać dowody zgłaszane przez strony i brać je pod uwagę wydając wyrok.  Zasada równości stron - W postępowaniu cywilnym strony powinny mieć takie same prawa i obowiązki. Nie może być tak, że wobec powoda stosuje się inne zasady niż wobec pozwanego. I na odwrót. Każda ze stron musi posiadać możliwość korzystania z jednakowych środków prawnych w celu obrony swoich interesów. Jest to jedna z naczelnych zasad znajdująca swoje oparcie w przepisach Konstytucji RP.  Zasada kontradyktoryjności - Zasada kontradyktoryjności nazywana jest inaczej zasadą sporności. Jest to jedna z najbardziej istotnych zasad postępowania cywilnego. Zakłada ona, że między stronami procesu toczy się spór i na nich ciąży obowiązek udowodnienia swoich racji. W tak rozumianym procesie sąd odgrywa jedynie rolę arbitra, który wydaje wyrok. W tak rozumianym procesie sąd nie powinien prowadzić postępowania dowodowego i udzielać informacji stronom. Przeciwieństwem tej zasady jest zasada inkwizycyjności postępowania. W takim procesie większość czynności wykonuje sąd. To on gromadzi dowody, docieka prawdy i dba o dobro stron procesu. Inkwizycyjne elementy odnajdujemy w procedurze administracyjnej także karnej, gdzie sąd z urzędu może przeprowadzić dowód.  Zasada jawności - Jest to zasada konstytucyjna. Art. 45 Konstytucji RP stanowi, że sprawy rozpoznawane przed sądami w Polsce są jawne. Takie sformułowanie gwarantuje bezstronność sędziego. Każda ze stron ma dostęp do akt sprawy i może uczestniczyć w rozprawach oraz do otrzymywania odpisów orzeczeń i protokołów. Powoduje to, że są one na bieżąco informowane o postępach w sprawie. Zasada jawności oznacza również, że na sprawę mają dostęp osoby postronne. Zasadą jest, że każdy może wejść na rozprawę i śledzić jej przebieg. Osoby trzecie nie mają jednak dostępu do akt sprawy, nie mogą występować o protokoły rozpraw. Nie jest to jednak zasada absolutna. To znaczy istnieją od niej pewne odstępstwa. Wyłączenie jawności w każdej sprawie może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo, porządek publiczny, ochronę życia prywatnego stron lub ważny interes prywatny. Wyrok w takich sprawach ogłasza się jednak publicznie. Niektóre sprawy z mocy prawa odbywają się przy drzwiach zamkniętych. Jest tak na przykład w sprawach o rozwód czy o unieważnienie małżeństwa.  Zasada ustności - Oznacza ona tyle, że zasadniczym sposobem komunikacji stron z sądem jest droga ustna. Zasadą jest, że wydanie wyroku następuje po rozprawie. Na przewodniczącym spoczywa obowiązek przygotowania i poprowadzenia rozprawy. Natomiast na rozprawie najpierw powód a następnie pozwany przedstawiają swoje stanowiska. Każda ze stron zobowiązana do złożenia oświadczeń co do twierdzeń strony przeciwnej.  Ważną rolę w procesie odgrywają pisma procesowe. To pismo powoda (pozew) wszczyna postępowanie. Strony przed rozprawą jak i w trakcie procesu mogą składać pisma procesowe, w których prezentują swoje twierdzenia i wnioski. Sąd natomiast wszystkie swoje działania przeprowadza w formie pisemnej.  Zasada koncentracji materiału dowodowego – Koncentracja materiału dowodowego ma przeciwdziałać przewlekłości postępowania. Zgodnie z nią sąd dąży do tego aby rozstrzygnięcie w każdej sprawie zapadło na pierwszej rozprawie. Jest to oczywiście postulat ustawodawcy. W rzeczywistości bowiem bardzo rzadko się zdarza, aby wyrok zapadł już na pierwszej rozprawie. Przewlekłości postępowania mają przeciwdziałać terminy prekluzyjne oraz dyskrecjonalna władza sędziego. Sędzia może dyscyplinować strony. Wzywać strony i świadków na posiedzenia sądowe, nakazać im składanie pism, nakładać koszty za niesumienne i oczywiście niewłaściwe postępowanie. Wszystkie te działania mają przyśpieszyć postępowanie.  Zasada Prawdy Materialnej – podstawę wszystkich rozstrzygnięć powinny stanowić ustalenia faktyczne zgodne z rzeczywistością.

  1. Status prawny sędziego. Sędzia to osoba mająca prawo rozstrzygania spraw i wymierzania sprawiedliwości. W Polsce sędzia jest niezawisły (podlega wyłącznie ustawie). Sędzia penitencjarny sprawuje nadzór nad przebiegiem wykonania kary pozbawienia wolności, sędzia polubowny (arbiter) to członek kolegium powołanego do rozstrzygnięcia sporu majątkowego (na mocy umowy między stronami), sędzia śledczy prowadzi śledztwo w sprawach karnych (w prawie polskim nie istnieje ten urząd)), sędzia pokoju (Wielka Brytania, USA, Francja) to samodzielny sędzia niezawodowy decydujący w sprawach drobniejszych. Najistotniejszy aspekt niezawisłości sądownictwa stanowi osobista niezawisłość sędziów. Niezawisłość sędziowska ma dwojaki charakter pozytywny i negatywny. Pozytywny sprowadza się do podejmowania bezstronnych orzeczeń na podstawie kryteriów niezależnych do subiektywnych ocen sędziego podejmuje decyzje, na podstawie prawa, zgodnie z wewnętrznym przekonaniem sędziego podejmującego decyzje, na podstawie prawa, zgodnie z wewnętrznym przekonaniem sędziego. Negatywny przejaw niezawisłości polega na uwolnieniu sędziego od wszelkich nacisków z zewnętrz. Zapewnianiu tych dwóch elementów służą gwarancje niezawisłości. Do gwarancji niezawisłości sędziowskiej należą zarówno czynniki materialne, jako formalne. Do gwarancji materialnych niezawisłości należy zaliczyć cechy osobowości sędziego oraz kulturę polityczna i prawna społeczeństwa, w ty przede wszystkim elit rządzących. Cechy osobowości sędziego oraz jego poziom moralny uznane są zarówno przez ustawodawcę, jak i doktrynę. Wysoki poziom etyczny, doświadczenie zawodowe i kultura polityczna sędziego stanowią obok organizacyjnych przepisów procesowych najlepsze gwarancje bezstronności. Za najważniejsza przesłankę niezawisłości uznać należy sposób obsadzenia, a w szczególności sposób opróżniania stanowiska sędziowskiego. Zgodnie z art. 42 Małej Konstytucji sędziów powołuje Prezydent na wniosek Rady Sądownictwa. Kandydatów na stanowiska sędziów przedstawiają Krajowej Radzie Sądownictwa zgromadzenie ogólne sędziów w sądach w podwójnej liczbie do nie obsadzonych stanowisk. o Na stanowiska sędziego w sądach powszechnych może być powołana osoba, która: • Posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich. • Jest nieskazitelnego charakteru • Ukończyła wyższe studia prawnicze • Odbyła aplikacje sądową lub prokuratorską • Złożyła egzamin sędziowski lub prokuratorski • Pracowała w charakterze asesora sądowego lub prokuratorskiego przynajmniej rok • Ukończyła 26 lat Do uzyskania stanowiska sędziego sądu apelacyjnego wymagany jest pięcioletni staż sędziowski. Na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego może być powołana osoba, która posiada kwalifikacje wymagane do objęcia stanowiska sędziego w sądach powszechnych a ponadto wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej oraz doświadczeniem zawodowym oraz wykazuje co najmniej 10 okresem pracy lub służby na stanowisku sędziego, prokuratora, arbitra, radcy prawnego albo wykonywania zawodu adwokata lub pracy na samodzielnym stanowisku w organach administracji państwowej, z którym związana była praktyka prawniczą, zwłaszcza w udział w orzekaniu. Do sprawowania funkcji sędziego dopuszczeni zostali profesorowie i doktorzy habilitowani nauk prawnych. Ważna gwarancja niezawisłości jest zakaz przynależności sędziów do partii politycznych i zakaz prowadzenia przez nich działalności politycznej. Zakaz ten nie dotyczy jednak sędziów piastujących mandaty posłów lub senatorów. Z odpolitycznieniem dotychczasowej roli sędziów wiąże się zmiany roty ślubowania i eliminacja z niej wszelkich zwrotów o zabarwieniu politycznym. Zasada niezawisłości zagwarantowana jest także przez immunitet sędziowski, który chroni sędziów przed możliwością nieuzasadnionego pociągnięcia ich do odpowiedzialności karnej. Sędzia nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej, zarówno sadowej i administracyjnej, bez zezwolenia właściwego sądu a za wykroczenie odpowiada jedynie dyscyplinarnie. Niezawisły status sędziów został poważnie wzmocniony poprzez zwiększenie uprawnień samorządu sędziowskiego, który uzyskał zasadniczy wpływ na sprawy osobowe i organizacyjne sądów. Znalazło to wyraz zwłaszcza w składzie i kompetencji Krajowej Rady Sadownictwa. Należy zaznaczyć, że niezawisłość sądownictwa umacniają i uzupełniają wszystkie pozostałe konstytucyjne zasady organizacji i funkcjonowania sądów.

 Do podstawowych ustrojowych zasad związanych z tym zawodem należą, we wszystkich rodzajach sądownictwa: o niezawisłość, o nieusuwalność, o niedopuszczalność przeniesienia na inne miejsce służbowe bez zgody sędziego (z wyjątkami), o immunitet formalny. • Odpowiedzialność dyscyplinarna Za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawnych i uchybienia godności urzędu, sędzia odpowiada dyscyplinarnie.

Karami dyscyplinarnymi są: • upomnienie, • nagana, • usunięcie z zajmowanej funkcji, • przeniesienie na inne miejsce służbowe, • złożenie sędziego z urzędu 4. Struktura sądownictwa • z punktu widzenia rzeczowego:

  • sądownictwo i sądy powszechne – każdy ma prawo do rozstrzygnięcia jego sprawy. Sądy te sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych do właściwości innych sądów. Do sądów powszechnych należy rozstrzyganie spraw z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, z wyjątkiem spraw przekazanych innym sądom. Do sądów powszechnych należą: a) sądy rejonowe - do jednej lub większej liczby gmin jako sądy 1 instancji. b) Sądy okręgowe –do obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych jako sądy rozpoznające w I instancji sprawy przekazane tym sądom odrębnymi przepisami oraz środki odwoławcze od orzeczeń sądów rejonowych. c) Sądy apelacyjne – rozpoznawane zarówno środki odwoławcze od orzeczeń sądów okręgowych, jak i sądów I instancji.

  • sądownictwo i sądy administracyjne – rozstrzyganie spraw z udziałem organów administracji publicznej. W Polsce pojawia się w II RP, po II wojnie światowej nie zostaje zaś odbudowane. Dopiero w latach 80 powstało od nowa, na początku było jednoinstancyjne. Kompetencje (kontrola działania organów administracji publicznej, rozstrzyganie sporów między jednostkami samorządu oraz samorządem a jednostkami administracji państwowej, rozstrzyganie sporów między obywatelami a jednostkami administracji.

  • sądownictwo i sądy wojskowe – rozstrzyga sprawy w odniesieniu do osób związanych z wojskiem, lub gdy sprawa ma charakter szpiegowski ( sądy garnizonowe – sądy I instancji, sądy okręgu wojskowego – sądy II instancji).

  • sądownictwo doraźne (wyjątkowe) – kiedy jest wojna to można je utworzyć. Powoływane są w stanie wyjątkowym, wojny. Nie obowiązują w nim zasady , które obowiązują w sądownictwie powszechnym.

• Struktury centralne tych sądownictw:

  • Naczelny Sąd Administracyjny - w przypadku sądownictwa administracyjnego. Jest sądem II instancji do spraw rozpatrywanych przez sądy wojewódzkie, nad którymi sprawuje nadzór. Na jego czele stoi prezes powoływany przez prezydenta na 6 lat spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego.

  • Sąd Najwyższy– w przypadku sądownictwa powszechnego. Jest to sąd, który sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych. Funkcje: rozpoznawanie kasacji, czyli odwołań od wyroków sądowych, stwierdza ważność wyborów prezydenckich, do parlamentu oraz ważności referendum konstytucyjnego i ogólnokrajowego. Składa się z 4 izb [ karna, ubezpieczeń społecznych i pracy, wojskowej, cywilnej ] .

  • Izba Wojskowa Sądu Najwyższego– w przypadku sądownictwa wojskowego.

Trzy rodzaje wykroczeń:

  • groźne – zbrodnie - czyn człowieka, który spotyka się ze szczególnym potępieniem ze strony społeczności. Termin ten zawsze odnoszono do zbrodni umyślnego pozbawienia życia (zabójstwo, morderstwo)
  • mniej groźne – występki - czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc (art. 7 § 3 Kodeksu karnego).Czyn zabroniony, którego dolna granica ustawowego zagrożenia wynosi nie mniej niż 3 lata pozbawienia wolności albo jest zagrożony karą surowszą, stanowi zbrodnię.
  • prozaiczne – wykroczenia - czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą karyaresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5.000 złotych lub nagany. Sprawca czynu zabronionego nie popełnia wykroczenia, jeżeli czyn jest niezawiniony (art. 1 §2 Kodeksu wykroczeń).

Trzy rodzaje kar:

  • najcięższe – kary hańbiące i dręczące. [ rozpatrywane były przez Trybunały].
  • pozbawienia wolności [ występki, były rozpatrywane przez Sądy Policji Prostej]
  • grzywny – karane były wykroczenia i rozpatrywane były przez Sądy Policji Poprawczej.

Krajowa Rada Sądownicza– jest organem władzy sądowniczej stojącej na straży niezawiłości sędziów.

• Zasady Procesowe: a) Proces zwyczajowy – [ w średniowieczu ] kiedyś: był toczony w sposób ustny , umiejętność pisania była bardzo mała; był toczony w sposób jawny np. z udziałem publiczności [dokument świadków]; sąd ustnie ogłaszał wyrok, a publiczność zapamiętywała go.

  • postępowanie wszczynane było w związku ze skargą osoby poszkodowanej – jest to zasada skarbowości na postępowania z urzędu jak współcześnie.
  • proces cechował formalizm -
  • zasada kontradyktoryjności [ sporności] – która wyraża przekonanie , że strony w postępowaniu powinny mieć równe stanowisko, zaś sędzia powinien występować jako neutralny arbiter, który rozstrzyga , która ze stron ma lepsze argumenty.

Środki dowodowe w średniowieczu:

  1. Przysięga.
  2. Jeśli przysięga nie wystarczała występowali 2 współprzysiężnicy – zaświadczali , że jedna ze stron jest niewinna, że jej argumenty są prawdziwe.
  3. Świadkowie – przedstawiali materialną stronę zdarzenia . Jednak zależne to było od płci.
  4. Dokumenty – ich moc dowodowa była ograniczona, tylko dokumenty królewskie miały pełną moc. Inne dokumenty mogły być natomiast podważone.
  5. Dowód ostateczny – ordalia – sąd Boży , był to argument przesądzający. Wiera, że w ostatecznych sytuacjach sprawę rozstrzygnie sąd Boży. Ordalia mogły być dwustronne [ strony stawały naprzeciwko siebie, podnosiły ramiona, kto dłużej je utrzymał był niewinny; dwustronne w formie pojedynku ordalia jednostronne - próba gorącego żelaza, jeśli sąd miał wątpliwości to strona brała gorące żelazo na swoje ciało, gdy rana goi się dobrze to znaczy, że nie _____________________________________________________________________ ?? KRÓLOWA DOWÓDÓW- ________________________________________________________ ?? Postępowanie zwyczajowe ok. XIV-XV wieku zaczyna się zmieniać w postępowanie inkwizycyjne. W skali masowej pojawiło się przestępstwo uprawniania czarów. Następowała zmiana w postępowaniu . Postępowanie inkwizycyjne było wszczynane z urzędu, gdy ktoś doniósł, że ktoś zajmował się czarami. Miało charakter tajny i pisemny, nie było uczestników, świadków, oskarżony nie był stroną, bym przedmiotem prowadzonego postepowania.

Postępowanie inkwizycyjne odbywało się w 3 stopniach: I. Inkwizycja wstępna [ generalna ] – dowieść miało czy zarzucany czyn miał miejsce, jeśli miał miejsce to sprawca musiał być skazany na osobę winną. II. Inkwizycja specjalna – celem jej było, uzasadnienie, że osoba skazana dokonała określonego czynu, jeśli osoba się nie przyznała to torturowano ją. III. Rozprawa końcowa –tu osoba musiała potwierdzać, że jest winna, jeśli nie przyznała się to wracała do sali tortur.

5 . Trybunały • Trybunały – szczególne sądy. • W Polsce jest: a) Trybunał Stanu – rozpatruje spory związane z naruszeniem konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem, lub w zakresie swojego urzędowania popełnione przez konstytucyjne organy państwa [ sądzi najwyższych urzędników państwowych ].

  • kto może być pociągnięty do odpowiedzialności? – Prezes NBP, Prezes Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.
  • 16 członków, 2 zastępców przewodniczącego. Wybierani są przez sejm z poza grona posłów i senatorów, od połowy tych członków wymaga się kompetencji prawniczych
  • nominacji dokonuje I Prezes Sądu Najwyższego. b) Trybunał Konstytucyjny - orzekanie o zgodności umów i ustaw z konstytucja.
  • rozstrzyganie sporów między organami konstytucyjnymi państwa
  • składa się z 15 sędziów powoływanych na kadencję 9 – ciu lat – jednorazowo.
  • kieruje nim Prezes przy udziale wiece przewodniczącego.
  • rozpatruje w składzie jednoosobowym, pięcioosobowym lub w składzie pełnym
  • pełny skład to 11 sędziów, a nie 15 tylu ile jest w ogóle
  • orzeczenie Trybunału jest ostateczne
  • Prezes Trybunału powoływany jest przez Prezydenta [ prezydent wybiera go spośród 2 kandydatów przedstawionych mu przez sędziów Trybunały Konstytucyjnego ].

Prokuratura – instytucja wymiaru sprawiedliwości.  31 marca 2010 r – ustawa o P:orkuraturze RP – przyznała ona status organu niezawistnego i niezależnego prokuraturze.  Prokuratorzy zaś nie są niezawiślni i niezależni.  Zasady organizacji:

  • w obrębie wewnętrznym – budowana na zasadzie centralizacji.
  • prokurator generalny [6 lat ] – przez prezydenta wybierany spośród 2 kandydatów.
  • jest zbudowana na zasadzie subordynacji, która oznacza , że prokurator niższego rzędu odpowiada prokuratorowi wyższego rzędu.
  • jest zasada substytucji – tzn, prokurator wyższego rzędu n ma prawo zlecenia czegoś prokuratorowi niższego rzędu.
  • zasada dewolucji – pozwala prokuratorowi wyższego rzędu przejąć każda sprawę prowadzoną poprzez prokuratora niższego rzędu.
  1. Aparat państwowy:

Org