Ochrona przyrody Ochrona przyrody to działalność mająca na celu zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników przyrody, np. tworzenie rezerwatów, parków krajobrazowych, narodowych, ochrona gatunkowa roślin i zwierząt, racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi itp. Sprawy związane z ochroną przyrody reguluje Ustawa o ochronie przyrody z 16 października 1991 r. .Wprowadza ona również szereg ograniczeń mających wpływ na lokalizację inwestycji, np. na terenach parków narodowych i rezerwatów przyrody zabroniona jest budowa lub rozbudowa obiektów nie służących celom parku i rezerwatu lub nie związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego lub leśnego. Celem ochrony przyrody w Polsce jest: • utrzymanie stabilności ekosystemów i trwałości procesów ekologicznych, • zachowanie różnorodności biologicznej, w tym zapewnienie ciągłości istnienia wszystkich gatunków roślin, zwierząt i grzybów wraz z ich siedliskami, • ochrona walorów krajobrazowych, zadrzewień oraz zieleni w miastach i wsiach • utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody • zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego, • kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody poprzez działalność edukacyjną, informacyjną i promocyjną. Do najważniejszych powodów, dla których stosuje się ochronę przyrody, należą : • natury estetycznej (rekreacyjne) – aby podziwiać i móc odpocząć, • gospodarcze – aby pozyskiwać surowce i rozwijać gospodarkę, • przyrodniczo-naukowe – aby badać gatunki dla młodszych pokoleń; aby tworzyć leki, • społeczne – aby odpoczywać, • historyczno-naukowe – dla pokoleń. Motywy ochrony przyrody Powody dla których ludzie skłonni są chronić są bardzo różne. Podstawowym powodem jest zapewnienie sobie środków do życia. Takie motywy nazywane są egzystencjalnymi. Pojawiają się również motywy religijne, kult natury czy traktowania świata przyrody jako bóstwa. Ludzie mogą chronić przyrodę z różnych powodów, które często prowadzą do nieporozumień i wzajemnych zarzutów dotyczących prawidłowości podejmowania działań. Motywy egzystencjalne Za najbardziej podstawowy motyw ochrony przyrody można uznać zapewnienie stałej dostępności pokarmu i surowców do produkcji ubrań lub budowania domów. Większość żywności współcześnie wytwarzana jest w wyniku prowadzenie działalności rolniczej. Motywy egzystencjalne skłaniają wiec do ochrony gatunków uprawianych, lecz także wszystkich gatunków uznawanych subiektywnie za pożyteczne. Rolnikom i sadownikom zależy na zachowaniu odpowiedniej liczebności owadów zapylających, jaskółek żywiących się owadami pasożytującymi na zwierzętach, czy bocianów żywiących się gryzoniami wyrządzającymi szkody w uprawach. Ze względu na zaspakajanie podstawowych potrzeb wprowadzono kwoty połowowe dla rybaków. Bez zapewniania odpowiedniej liczebności ryb i możliwości odtwarzania zasobów mórz ludzkość może stracić jedno ze źródeł pokarmu, a rybacy źródło utrzymania. Budowa domów, produkcja mebli u narzędzi wymagają pozyskania drewna. Potrzeba ta jest powodem ochrony lasów i dbałości o odtwarzanie drzew po ich wyrębie. Motywy Ekonomiczne Pierwsze zorganizowane działania mające na celu ochronę zasobów przyrody w Polsce podjęte zostały z powodów ekonomicznych i gospodarczych. Władysław Jagiełło ustanawiając ochronę cisów, chciał zapewnić trwałość dostępu do surowca, z którego wytwarzano łuki i kusze. Z podobnych powodów ochroną były objęte duże zwierzęta. Zakaz polowań lub ograniczenie prawa do polowania zapewniał korzyści królom i książętom. Duże polowania urządzano przed wyprawą wojenna w celu zgromadzenia zapasów. Dlatego ważne było stworzenie ochrony zwierząt łownych w okresie pokoju. Współcześnie kluczowe stało się ograniczenie pozyskiwania zasobów do poziomu zapewniającego ich odtwarzanie. Motywy ekonomiczne są częścią koncepcji zrównoważonego rozwoju. Jeśli ludzie będą pozyskiwać zbyt dużo zasobów przyrody, w przyszłości ich dostępność będzie mniejsza. Doprowadzi to do zubożenia społeczeństw. Motywy estetyczne Dla wielu ludzi ogromne znaczenie ma możliwość podziwiania piękna przyrody. Ze względów estetycznych ludzie zakładają ogrody ozdobne, troszczą się o rośliny rosnące na parapetach okiennych, hodują zwierzęta domowe takie jak psy, koty, czy gatunki egzotyczne. W miastach i wsiach istnieją parki, do których wielu ludzi chodzi w wolnym czasie. Podczas wakacji miejscami szczególnie często odwiedzanymi przez turystów stają się obszary dzikiej przyrody. Tatrzański Park Narodowy jest odwiedzany przez tysiące turystów. Motywy estetyczne mogą łączyć się z motywami ekonomicznymi. Wielu mieszkańców polskich gór utrzymuje się dzięki wykonywaniu usług dla turystów. Pokoje w hotelach, z których widać zróżnicowany, naturalny krajobraz mogą być droższe od innych lokali. Krajobraz wpływa także na cenę nieruchomości, wielu ludzi poszukuje naturalnego krajobrazu w celu osiedlenia się. Piękno dostrzegają niemal wszyscy patrząc duże zwierzęta i kwitnące rośliny. Jedynie piękno żab, karaluchów lub pająków dostrzegają nieliczni. Motywy etyczne Stosunek człowieka do organizmów może być traktowany jako miara moralności. Podziw i poszanowanie życia jako zjawiska wyjątkowego powoduje, że niektórzy ludzie rezygnują ze spożywania pokarmów pochodzenia zwierzęcego. Motywy etyczne pojawiają się w wielu religiach, zabijanie zwierząt może wymagać zachowania określonego rytuału. Obywatele wielu państw zdecydowali się na objęcie ochroną zwierząt hodowlanych i zapewnienia im odpowiednich warunków bytowania. Zabijanie zwierząt powinno odbywać się z możliwie największym ograniczeniem cierpienia. Polowania w krajach rozwiniętych mogą być traktowane jako zabijanie dla zabawy i spotykają się z potępieniem działaczy organizacji pozarządowych. Poznawanie zależności istniejących w ekosystemach doprowadziło do zrozumienia potrzeby ochrony przyrody jako całości. Członkowie niektórych ruchów ekologicznych wyznają przekonanie, że cała biosfera tworzy jeden superorganizm o dużej możliwości samoregulacji. W myśl tej koncepcji niszczenie przyrody doprowadzi do zniszczenia człowieka. Nurt ten określany jest jako ekologia głęboka. Motywy naukowe Ważnym motywem ochrony przyrody jest również chęć jej dokładnego poznania. W XXI wieku większości gatunków pozostaje nie opisana przez naukowców. Ich liczba może być jedynie szacowana. Dokładnie poznanych zostało zaledwie kilka gatunków. Nawet działanie najlepiej poznanego organizmu ludzkiego wciąż nie jest nie pełne, a w medycynie stale pojawiają się kolejne odkrycia. Fragmenty przyrody, w których działalność człowieka jest niewidoczna są przedmiotem intensywnych badań naukowych. Wiele z tych badań prowadzi do rozwiązania ważnych problemów ludzkości. Substancje zawarte w organizmach od tysiącleci wykorzystywane są jako leki. Z rośliny, która chroniona była już w średniowieczu, cisu, udało się w XX wieku wyizolować substancję o nazwie taksyna. Substancja ta pozwala na leczenie nowotworów. Obecnie wytwarzana jest przez bakterie transgeniczne, do których został wprowadzony gen rośliny. Wiele leczniczych substancji wciąż może czekać na odkrycie. W niektórych naturalnych ekosystemach zostały stworzone uzdrowiska. Mechanizm wpływu środowiska na zdrowie człowieka nie jest w pełni poznany, jednak pozytywne skutki zdrowotne przebywania wśród dzikiej przyrody nie są przez naukowców podważane. Motywy kulturowe Przyroda może być chroniona ze względu na wydarzenia historyczne lub legendy związane z danym miejscem. Drzewa lub głazy znajdujące się w takich miejscach otaczane są troską przez kolejne pokolenia. Ich historia jest przekazywana ustnie lub zapisywana. Przewodnicy wycieczek często opowiadają historie lub legendy związane z drzewem, jaskinią, skałą. Forma chronionej przyrody są również zabytkowe parki, aleje drzew, zabytkowe ogrody. Przyroda w tych miejscach jest znacznie zmieniona przez człowieka, lecz historia powiązana z przyroda tworzą wartościową całość. Motywy patriotyczne Przywiązanie do ojczyzny manifestowane jest jako znajomość jej historii, troska o współobywateli, troska o zabytki kultury oraz troska i znajomość ojczystej przyrody. Obywatele poszczególnych państw z duma pokazują zachowane dzięki wspólnym wysiłkom kolejnych pokoleń obszary chronione. Powodem do dumy są także ocalone przed zagładą gatunki roślin i zwierząt. Polacy maja szczególne zasługi w ocaleniu i przywróceniu naturze żubra. Formy ochrony przyrody w polsce Rezerwaty przyrody Rezerwat przyrody to powierzchniowa forma ochrony przyrody, obejmująca obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Ochrona w rezerwacie może dotyczyć całej przyrody lub poszczególnych jej składników, np. fauny, flory lub przyrody nieożywionej. Podobnie jak w przypadku parków narodowych, rezerwat lub jego część może podlegać ochronie: ścisłej, czynnej i krajobrazowej. W Polsce jest ponad 1400 rezerwatów przyrody (stan na koniec 2011 r.), o łącznej powierzchni ponad 1700 km kwadratowych wśród których znajdują się: • rezerwaty faunistyczne, • rezerwaty florystyczne, • rezerwaty leśne, • rezerwaty krajobrazowe, • rezerwaty torfowiskowe, • rezerwaty łąkowe, • rezerwaty wodne, • rezerwaty przyrody nieożywionej, • rezerwaty stepowe, • rezerwaty słonoroślowe. Parki krajobrazowe Park krajobrazowy to powierzchniowa forma ochrony przyrody, która obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe, w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. W parku krajobrazowym dopuszcza się prowadzenie gospodarki leśnej, rolnej i rybackiej, z pewnymi ograniczeniami. W Polsce znajduje się 120 parków krajobrazowych (stan na koniec 2007 r.) o łącznej powierzchni ok. 250000 km kwadratowych co stanowi ok. 8% powierzchni Polski. Obszary chronionego krajobrazu Obszar chronionego krajobrazu to jedna z najmniej restrykcyjnych powierzchniowych form ochrony przyrody w Polsce, zajmujących różnej wielkości tereny (zwykle rozległe) obejmujące doliny rzeczne, kompleksy leśne, wzgórza, wydmy, torfowiska. Na terenie obszarów chronionego krajobrazu możliwe jest prowadzenie działalności gospodarczej, z niewielkimi ograniczeniami (np. zakaz niszczenia środowiska naturalnego, zakaz wznoszenia obiektów szkodliwych dla środowiska). W Polsce istnieje 419 obszarów chronionego krajobrazu, które zajmują około 70500 km kwadratowych czyli ponad 23% powierzchni kraju (stan na koniec 2008 r.). Obszar Natura 2000 Obszar Natura 2000 to powierzchniowa forma ochrony przyrody powstała w ramach programu Natura 2000, którego celem jest utworzenie w krajach Unii Europejskiej sieci obszarów chronionych prawem unijnym, dla zachowania określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali Europy. W ramach programu wyznaczone zostają: • obszary specjalnej ochrony ptaków – powstałe na mocy Dyrektywy Ptasiej obszary wyznaczone do ochrony populacji dziko występujących ptaków jednego lub wielu gatunków, w których granicach ptaki mają korzystne warunki bytowania w ciągu całego życia, w dowolnym jego okresie lub stadium rozwoju. W Polsce jest 141 obszarów specjalnej ochrony ptaków wchodzących w skład sieci Natura 2000 (stan na początek 2011 r.). • obszary ochrony siedlisk – powstałe na mocy Dyrektywy Siedliskowej obszary które w swoim regionie biogeograficznym w znaczący sposób przyczyniają się do zachowania lub odtworzenia stanu właściwej ochrony siedliska przyrodniczego lub gatunku będącego przedmiotem zainteresowania Unii Europejskiej, a także mogą znacząco przyczynić się do spójności sieci obszarów Natura 2000 i zachowania różnorodności biologicznej w obrębie danego regionu biogeograficznego. Do czasu zatwierdzenia zgłoszonych obszarów przez Komisję Europejską, przyjmują nazwę obszary mające znaczenie dla Wspólnoty. W Polsce wyznaczono 823 obszary mające znaczenie dla Wspólnoty. Pomniki przyrody Pomnik przyrody to pojedynczy twór przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienie o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczający się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, np. okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Najczęściej pomnikami przyrody zostają pojedyncze drzewa – 29472 zarejestrowanych w Polsce (stan na 2010 r.) lub grupy drzew – 3482 zarejestrowanych w Polsce (stan na 2010 r.). Najstarszym drzewem w Polsce jest szacowany na 1260 lat Cis Henrykowski. Stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej Stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej jest niewyodrębniającym się na powierzchni lub możliwym do wyodrębnienia, ważnym pod względem naukowym i dydaktycznym, miejscem występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, np. jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych. Użyki ekologiczne Użytek ekologiczny to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Z praktycznego punktu widzenia, użytkami ekologicznego zostają często obiekty lub obszary które ze względu na niewielką powierzchnię i/lub mniejszą rangę walorów przyrodniczych nie mogły być objęte ochroną rezerwatową. W Polsce zarejestrowanych jest 6686 użytków ekologicznych o łącznej powierzchni 450 km kwadratowych (stan na koniec 2008 r.). Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Zespół przyrodniczo-krajobrazowy to fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne. Prowadzenie działalności gospodarczej na terenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego jest możliwe, z uwzględnieniem postulatów przyrodników i/lub historyków. Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt, grzybów i porostów Ochrona gatunkowa to forma ochrony, która ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących roślin, grzybów i zwierząt oraz ich siedlisk, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Ochrona ta dotyczy gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych. Wobec gatunków objętych ochroną gatunkową obowiązują zakazy: zabijania, zbierania, przetrzymywania, niszczenia siedlisk na których występują, handlowania, wywożenia za granicę, niepokojenia itp.