Informacje uzyskane w wyniku odbierania wrażeń zmysłowych, spostrzegania i myślenia mogą być magazynowane i wykorzystywane w późniejszym działaniu dzięki procesom pamięci. Procesy te to:

1. zapamiętywanie – zapisywanie odbieranych informacji w doświadczeniu, może się ona odbywać samorzutnie lub w sposób zamierzon.
2. przechowywanie – prace, w toku których magazynuje się zapamiętany materiał.
3. przypominanie – proces aktualizacji śladów pamięciowych, czyli wydobywanie z magazynu pamięci przechowywanych w nim informacji. Doskonalenie się pamięci następuje wraz z wiekiem dziecka, jest efektem dwu zasadniczych zmian, jakie zachodzą w toku rozwoju. Polegają one na wzrastaniu dowolności pamięci oraz kształtowaniu się zdolności do zapamiętywania logicznego. Całkowity brak dowolności pamięci, z jakim mamy do czynienia na najwcześniejszym etapie rozwoju, oznacza niezamierzony charakter wszystkich trzech procesów – zapamiętywania, przechowywania i przypominania. Nie stanowią one wówczas samodzielnych czynności, dokonują się w toku praktycznego działania, będąc z nim nierozerwalnie złączone. Pierwsze przejawy dowolności dotyczą procesu przypominania. Mają one miejsce w drugiej połowie wieku przedszkolnego, kiedy to daje się zaobserwować u dziecka nastawienie na odtwarzanie wcześniej zdobytej wiedzy. W dalszej kolejności pojawia się zamierzone zapamiętywanie, przy czym zabiegowi zaczynają towarzyszyć celowo podejmowane zabiegi ukierunkowane na przechowywanie określonych treści, polegające np. na powtarzaniu. Szczególnie intensywny rozwój dowolności pamięci ma miejsce w wieku szkolnym. U dziecka przedszkolnego zapamiętywanie mimowolne znacznie przewyższa swoją skutecznością dowolne, a w pierwszej klasie szkoły podstawowej brak jest wyraźnych różnic między efektywnością tych dwu rodzajów pamięci. Dowolne kierowanie przez człowieka własnymi procesami pamięciowymi wymaga posiadania przez niego wiedzy na temat systemu pamięci i czynników wpływających na jej efektywność. Wiedzę tego rodzaju określa się jako metapamięć. Początki jej rozwoju mają miejsce w wieku przedszkolnym, kiedy dziecko zaczyna rozumieć, że w pewnych sytuacjach jest konieczne podejmowanie wysiłku, by przechować określone informacje w pamięci i potrafi rozpoznać takie sytuacje. W wieku szkolnym dziecko zdaje sobie już sprawę z ograniczeń pamięci krótkotrwałej i z tego, że trwałe zapamiętywanie wymaga uczenia się i wydobywania informacji z pamięci. Wzrost wiedzy metapamięciowej obserwuje się jeszcze po 16-18 roku życia. Postęp w zakresie efektywności zapamiętywania dowolnego pozostaje w ścisłym związku z rozwojem pamięci logicznej. W pamięci tej w procesach pamięciowych bierze udział myślenie. Dzięki udziałowi myślenia następuje organizowanie, porządkowanie i zapamiętywanie materiału. Jeśli zapamiętywanie ma charakter mechaniczny, nie odgrywa w nim roli czynnik rozumienia. Dzięki zapamiętywaniu logicznemu ogólne zdolności człowieka w zakresie pamięci rozwijają się dłużej, niż doskonale się jego pamięć mechaniczna, a potem niż ona funkcjonuje na nieobniżonym poziomie. Celem oddziaływań rozwijających pamięć powinno być przede wszystkim wdrażanie dziecka do posługiwania się przy zapamiętywaniu dostępnymi mu operacjami umysłowymi. Podstawowym warunkiem tego jest uświadomienie sobie przez dziecko większej skuteczności zapamiętywania logicznego niż mechanicznego. W przypadku uczenia się szkolnego sprzyja temu nie tylko ukierunkowany proces zapamiętywania, ale również ukierunkowanie procesu przypominania. Postęp w zakresie logicznego zapamiętywania będzie zależał od stopnia, w jakim uczeń doceni znaczenie organizacji materiału. Pożądane jest wskazywanie uczniom na to, że istnieją różne sposoby organizowania zapamiętywanych treści. Zatem oddziaływanie na rozwój pamięci powinno polegać na wyrabianiu w dziecku świadomego stosunku do własnych procesów pamięciowych i stawianiu przed nim zadań wymagających wiązania pamięci z myśleniem.

BIBLIOGRAFIA • Anna Matczak – „Zarys psychologii rozwoju”, Warszawa 2003. • Ann Birch, Tony Malim – „Psychologia rozwojowa w zarysie. Od niemowlęctwa do dorosłości” Warszawa 2001, • M. Przetacznik-Gierkowska, M. Tyszkowa - „Psychologia rozwoju człowieka. Tom I –zagadnienia ogólne”, Warszawa 2003, • Wincenty Okoń – „Nowy słownik pedagogiczny”, Warszawa 1996.