Jakże zdziwieni jesteśmy, gdy akcja oglądanego przez nas filmu rozgrywa się w jednym miejscu. Reżyserzy przyzwyczaili nas, bowiem do bardziej widowiskowych obrazów. Podobnie sprawa ma się w przypadku powieści gdzie zmiana miejsca akcji wydaje się oczywista. Dlaczego pisarze tak często wykorzystują w swych utworach motyw podróży? Czemu służy to przymusowe przemieszczanie bohaterów literackich? Zapewne każdy artysta usłyszawszy te pytanie odpowiedziałby inaczej. Mimo to postaram się wykazać w mojej pracy kilka charakterystycznych funkcji, jakie, może pełnić motyw wędrówki w dziele literackim. Motyw podróży wykorzystywany był przez twórców wszystkich epok. Już w starożytności Homer w swej,,Iliadzie” przedstawia dziesięcioletnią podróż Odyseusza, greckiego wodza powracającego na rodzimą wyspę – Itakę. Średniowiecze może się pochwalić,,Boską komedią” Dantego, która jest swoistą fantastyczno-religijną wędrówką w zaświaty. Renesans i barok to okres, kiedy podróżowano by zdobyć wykształcenie oraz zapoznać się z dokonaniami współczesnej kultury i nauki. O wartości zagranicznych podróży świadczyć może duma, z jaką Jan Kochanowski wymienia miejsca swego pobytu. Mam na myśli fraszkę,,Do gór i lasów”. Oświecenie to epoka gdzie wykształcił się nawet gatunek tzw. powieści podróżniczej. Do najsłynniejszych realizacji tego gatunku należy,,Robinson Cruzoe” pióra Daniela Defoe. W romantyzmie wędrówka zyskuje nowe znaczenie, jest ucieczką od otaczającego bohatera świata, np.: dla młodego Wertera lub próbą ukrycia się przed samym sobą, tak jest przypadku Giaura. W polskiej literaturze tego okresu istotny jest motyw tułaczki emigracyjnej pojawiający się w,,Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza czy „Hymnie [smutno mi Boże]”.Obecny jest także temat przymusowego zesłania obywateli polskich na Syberie. Pojawia się on w ,,Dziadach” Adama Mickiewicza. Realizm to okres powstania bodajże najbardziej znanej powieści o charakterze podróżniczym -,,Klubu Picwicka” • Charlsa Dickensa. Wtedy też pojawia się w Polsce dzieło Henryka Sienkiewicza,,W pustyni i puszczy” gdzie młodzi bohaterowie Staś i Nel na skutek dramatycznych wydarzeń zmuszeni są pokonać dzikie rejony północno-wschodniej Afryki. Nieco spokojniejszy charakter mają podróże Wokulskiego z,,Lalki”. Dają mu one możliwość prowadzenia interesów, poznania wielkich idei,podjęcia próby (nieskutecznej) wyleczenie się z miłości. Wyjątek stanowi tu okres zesłania bohatera na Syberie. Całkowicie inny pogląd na kwestie podróży prezentowany jest w,,Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej. Włóczenie się po świecie jest synonimem próżniactwa i rozrzutności. Zygmunt Korczyński i Teofil Różyc to postacie jednoznacznie negatywne gdyż do podróży pcha ich żądza nowych wrażeń inspiracji. Bohaterowie ci przedkładają własne miraże nad dobro innych ludzi. W okresie modernizmu wędrówka staje się wyrazem swobody, radości, odrzucenia konwenansów. Odbiciem tego poglądu jest,,Statek pijany” samego Kimbeuda. Podróż ukazana jest także z innej perspektywy np.: Piotr Judym bohater,,Ludzi bezdomnych” żyje jakoby ciągle w drodze, świadczy o tym choćby liczba miejsc, które na pewien czas stawały się jego domem. Mam na myśli Paryż, Warszawę, Cisy oraz Zadębie. Po wydarzeniach I wojny światowej otwierających okres dwudziestolecia międzywojennego trudno o radość wędrówki. Dla Cezarego Baryki z ,,Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego będzie ona oznaczała jedno wielkie rozczarowanie a dla Józefa z ,,Ferdydurke” Witolda Gombrowicza gorzką prawdę o fałszu na świecie. Ten krótki przegląd chronologiczny ma służyć ukazaniu jak powszechny i uniwersalny jest motyw podróży. Czemu jednak służy wprowadzenie tego tematu do utworu? Odpowiedzi mogą być różne np.:, aby pokazać barwne przygody bohaterów. Funkcja ta doskonale uwidoczniona jest w opisanej przez Daniela Defoe historii życia młodego Anglika Robinsona Cruzoe przedstawionej w powieści „Przypadki Robinsona Cruzoe”. Człowiek ten zrezygnował ze spokojnego dostatniego życia dla przygody, jaką miało być dla niego żeglarstwo. Autor bardzo barwnie opisuje losy bohatera to jest pierwszą nieudaną podróż morską, wyprawę po kość słoniową na,,Eleonorze”, niewolę u piratów, ucieczkę wzdłuż wybrzeży Afryki i zakończoną katastrofą wyprawę do Gwinei.Ta powieść podróżnicza w sposób prosty, ale zarazem bardzo wyrazisty pozwala nam wyobrazić sobie tę egzotyczną scenerię opisywanych krain. To jest właśnie kolejna funkcja motywu podróży, jaką dostrzegam. Wędrówka jest, bowiem pretekstem do częstych zmian miejsca akcji, co czyni utwór bardziej interesującym. D.Defoa nie przez przypadek osadził większość przygód bohatera w egzotycznej scenerii. Dużą uwagę przywiązuje autor do drobiazgowego opisu dzikich wybrzeży Afryki oraz uprawnych pól kauczukowych Brazylii. Te charakterystyczne opisy i wynikające z nich spostrzeżenia mają na celu ukazanie jak różnorodna potrafi być przygoda. Właśnie motyw podróży stwarza ogromne możliwości dla naszej wyobraźni. Barwne przygody bohaterów egzotyczna sceneria prowokują nas do tego byśmy spróbowali zobaczyć szczegółowo opisany świat wykreowany przez autora oczami duszy. Obecność motywu podróży aczkolwiek w innym charakterze dostrzegam w powieści Stefana Żeromskiego „Przedwiośnie”. Wędrówka młodego człowieka Cezarego Baryki to jednocześnie powrót do ojczyzny rodziców. Cezary wraz ze swym ojcem Sewerynem udają się do odrodzonej po wojnie Polski. Droga wiedzie ich przez Moskwę. Sceneria tu wprowadzona nie ma nic wspólnego z egzotyką czy pięknem. Czytelnikowi zostaje przedstawiony obraz Rosji zrujnowanej bolszewicką rewolucją. Widzimy państwo biedne i skłócone wewnętrznie. Opis ten pełni funkcję ostrzeżenia przed zagrożeniem, jakie niesie ze sobą rewolucją. Motyw podróży został wprowadzony tu jako przestroga. Powrót do kraju tylko po części jest celem bohatera, który ucieka przed złem obecnym na całym świecie. Baryka ucieka przed nietolerancją panującą w Baku, która doprowadziła do krwawych starć między Tatarami a Ormianami. Bohater ucieka także przed szaleństwem wojny, jaka w tym czasie opanowała Krym. Wojny toczonej między mocarstwami a dotykającej zwykłych ludzi. W tym utworze mamy dokładne opisy masakr dokonywanych przez wojska Rosyjskie Tureckie oraz Angielskie. Wędrówka Baryki jest w końcu próbą uwolnienia się z kraju, w którym niezależnie od tego, kto rządzi i jakimi pobudkami się kieruje terror wciąż pozostaje narzędziem gry politycznej. Tak oto ojciec Baryki jako urzędnik jest zależny od władzy zwierzchniej a zmiana rządów prowadzi go do utraty majątku. Wędrówka w „Przedwiośniu” daje możliwość autorowi by ten mógł wskazać zagrożenia, na które powinien zwrócić uwagę czytelnik. Zastosowany w utworze motyw podróży służy także ukazaniu iluzji ideałów. Dramat przeżywa Cezary przybywający do kraju rodzinnego sam gdyż ojciec zginął podczas podróży. Widzimy jak wielkie jest rozczarowanie młodego człowieka u celu wędrówki. Zastaje zamiast idealnego państwa pełnego „szklanych domów” kraj biedny, zrujnowany wojną. Gdyby nie podróż młody Baryka nigdy nie zweryfikowałby słów ojca opisującego Polskę jako kraj, w którym spełniają się marzenia. Opisana podróż ma kluczowe znaczenie wyraża ona, bowiem osobisty pogląd autora na kwestię odbudowy niepodległego państwa Polskiego. Tułaczka bohatera pozwala nam czytelnikom lepiej poznać jego psychikę. Żeromski nie przez przypadek umieszcza opisane w powieści wydarzenia w okresie, gdy Baryka dojrzewa a jego psychika dopiero się kształtuje. Takie zestawienie czyni bohatera bardziej rzeczywistym a tym samym bliższym czytelnikowi. Cierpienia młodzieńca, jego radości pierwsza miłość, fascynacja komunizmem, młodzieńczy bunt wobec matki to momenty, w których mamy wgląd w jego psychikę. Czytelnik odnosi wrażenie, że staje się świadkiem wyprawy w dorosłość i w głąb samego siebie. Podróży, jaką odbywa każdy człowiek. Odmienne funkcje motywu wędrówki odkrywam w trylogii Henryka Sienkiewicza. Bohaterowie tam przedstawieni żyją jakby ciągle w drodze. Są to polscy rycerze zmagający się z trudami wojny. Podróż w tym wypadku to pogoń po kraju w celu walki z wrogami ojczyzny. Jednak dla każdej z przedstawionych postaci wędrówka jest czymś innym. Staje się okazją do bohaterskich czynów. Pan Longinus Podbipięta dopełnia swych ślubów ścinając jednym ścięciem trzy głowy należące do wrogów ojczyzny. Rycerze dokonują cudów odwagi broniąc Zbaraż przed przeważającymi siłami Chana i Chmielnickiego. Podróż pozwala nam obserwować jak kształtuje się psychika bohatera. Kmicic przechodzi metamorfozę i z zapalczywego banity staje się wzorem cnót rycerskich. Przede wszystkim podróż opisana przez Sienkiewicza jest przykładem na to, czym jest prawdziwa męska przyjaźń. Bohaterowie pozostają sobie wierni. Nie jest w stanie skłócić ich wojna czy konflikt miłosny. Patriotyzm pozostaje dla nich priorytetem. To tylko niektóre z funkcji, jakie spełnia motyw podróży w literaturze, które udało mi się wynaleźć i chaotycznie przedstawić. W czasach Robinsona Cruzoe czy Cezarego Baryki podróże były czymś wyjątkowym. Dziś słowo „podróż” utraciło swą wyjątkowość. Świat wydaje się nam dużo mniejszy. Zmieniły się możliwości środki komunikacji czas pokonywania odległości. A mimo to jedno pozostało niezmienne: wciąż najłatwiej przenieść się w inne miejsce dzięki książce lub filmowi….