Polityka gospodarcza według M. Nasiłowskiego rozumiana jest jako działalność państwa lub innego organu publicznego, zmierzającą do osiągnięcia konkretnych celów społeczno-ekonomicznych w ściśle określonych warunkach i określonym horyzoncie czasu. Jest sposobem działania i rozwiązywania problemów gospodarczych z punktu widzenia interesu publicznego.
Ważnym dla polityki gospodarczej jest wzrost gospodarczy oznaczający ilość zwiększenia produkcji i usług. Szerszym pojęciem jest rozwój gospodarczy, który zawiera również przekształcenia strukturalne i jakościowe w gospodarce. K. Podoski za podstawowy syntetyczny miernik wzrostu gospodarczego przyjmuje najczęściej dochód narodowy brutto na jednego mieszkańca. Podkreśla że trzeba oprócz poziomu i dynamiki zbadać również strukturę tworzenia oraz strukturę podziału dochodu narodowego. Relacja między polityką gospodarczą a polityką społeczną łączy się z rozwojem gospodarczym, który jest ściśle powiązany ze wzrostem gospodarczym. K. Podoski uważa, że trzeba uwzględnić trzeci czynnik – środowisko naturalne. Na relacje między tymi czynnikami wpływa szereg czynników m.in. Polityka państwa, struktura wzrostu gospodarczego, osiągnięty poziom rozwoju społeczno – ekonomicznego, stan degradacji środowiska naturalnego, mechanizm funkcjonowania gospodarki narodowej, postawy społeczne, aspiracje społeczne i stopień ich zaspokojenia. Istota rozwoju społecznego i gospodarczego według A. Drążka i W. Grzywacza. Rozwój społeczny Rozwój gospodarczy Kierunkowy, długotrwały proces Ma charakter jakościowy Wpisany w zmiany społeczne, ekonomiczne, polityczne, organizacyjne, instytucjonalne, kulturowe i w ogólny poziom cywilizacyjny Wytwarzane dobra i pojawiająca się oferta usług są zapowiedzią zmian strukturalnych, organizacyjnych, własnościowych podmiotów gospodarczych Dotyczy zjawisk. zdarzeń, obiektów, procesów, podmiotów, zbiorowości itd. Wpływa na przyrost demograficzny, wzrost innowacyjności, postęp naukowo-techniczny i cywilizacyjny Charakteryzuje się przechodzeniem od form prostszych i mniej doskonałych do form bardziej złożonych i doskonalszych Wpływa na zamożność społeczeństw i warunków życia obywateli Proces ciągły, istotny i konieczny Obejmuje ilościową ekspansje mierzoną przyrostem PKB Proces nieodwracalnych przemian wewnętrznych i zewnętrznych Wpływa na zmiany rozwiązań prawnych i ustrojowych, dostosowanych do zmieniających się warunków społecznych i ekonomicznych Zapewnia gwarancję utrzymania w państwie procedur demokratycznych, liberalizację i deregulację życia gospodarczego

Europejskie model socjalny zawiera katalog wspólnych wartości wdrażanych różnymi sposobami w państwach członkowskich UE. Parlament Europejski określa model socjalny jako kwestia wartości polegających na równości i niedyskryminacji, solidarności i redystrybucji. U podłoża teorii polityki społecznej leży założenie, że państwo jako strażnik dobra publicznego jest odpowiedzialny za zapewnienie swoim obywatelom możliwości osiągania szczęścia. Państwa opiekuńcze wyrastają z własnych tradycji historycznych, tożsamości kulturowej oraz potrzeb i aspiracji jego obywatela. Europejskie państwa opiekuńcze można uporządkować według modeli:

1. Konserwatywny
2. Anglosaski
3. Skandynawski
4. Śródziemnomorski
5. Postkomunistyczny

Model konserwatywny – występuje głownie w Austrii, Belgii, Francji i Niemczech. Charakteryzuje się silną władzą państwa, to model oparty na ubezpieczeniach społecznych. Model anglosaski – realizowany w Wielkiej Brytanii i Irlandii. Wyróżnikami tego typu polityki społecznej są: niewielka rola związków zawodowych, duża różnorodność płac i częste występowanie niskich wynagrodzeń. Model skandynawski – występuje w Szwecji, Danii, Finlandii, Norwegii oraz Holandii. Charakteryzuje się bardzo dużą ingerencją państwa w sferę polityki społecznej. Opieka państwa rozciągła się nad każdym obywatelem, występuje też duży stopień instytucjonalizacji uprawnień socjalnych. Model śródziemnomorski – występuje w Grecji, Hiszpanii, Portugalii oraz Włoszech. Występuje w krajach o najsłabiej rozwiniętych formach polityki społecznej. W modelu tym występuje stosunkowo liczna grupa osób nieobjętych zabezpieczeniem socjalnym. Model postkomunistyczny – dotyczy nowo przyjętych państw do UE po 2004 roku. W modelu tym często spotyka się zarządzanie centralne i jednorodną strukturę organizacyjną. W państwach gdzie funkcjonuje ten model, następuje duże przeciążenie ilością i różnorodnością żądań grup roszczeniowych, co rodzi skłonności do rozbudowania aparatu państwowego.

EUROPEJSKI MODEL SPOŁECZNY Powstał w drugiej połowie lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku, by walczyć ze zjawiskiem „ delegitymizacji ogółu zdobyczy w sferze prawa społecznego i demokracji społecznej osiągniętych w ramach państw narodowych Europy Zachodniej”. Europejski model socjalny w literaturze fachowej definiujemy jako:

• Wspólne założenia i zasady dotyczące kwestii socjalnych, uchwalanie wspólnych programów działania na rzecz ustanowienia pełnego zatrudnienia, równej ochrony socjalnej i równości szans, instytucje opiekuńcze zdolne do politycznej regulacji rynku gospodarczego wspierające wpływ na prawo pracy, prawa pracownicze, zakaz dyskryminacji;
• proporcjonalny podział zadań z polityki społecznej między Unią Europejską a państwa członkowskie, wzajemne uznawanie transferów i usług socjalnych na ustalonym przez UE poziomie;
• Demokratyczne myślenie oraz zaspokojenie potrzeb i praw socjalnych ( np. do edukacji, ochrony zdrowia, ubezpieczeń społecznych i usług socjalnych).

EUROPEJSKI DIALOG SPOŁECZNY stanowi jeden z filarów europejskiego modeli społecznego. Pod tym pojęciem rozumie się dyskusję, konsultację, negocjacje i wspólne działania reprezentatywnych organizacji europejskich partnerów społecznych. Europejski dialog społeczny może być prowadzony w formie:

1. Dwustronnej – dialog międzysektorowy oraz dialog sektorowy. Organizacje europejskie partnerów społecznych są konsultowane w danej sprawie przez Komisję Europejską; partnerzy mogą podjąć negocjację nad porozumieniem w tej kwestii, efektem tych negocjacji mogą być porozumienia wdrożone w drodze dyrektyw lub przez samych partnerów społecznych,
2. Trójstronnej - Trójstronny Szczyt na Rzecz Wzrostu i Zatrudnienia; dyskusję między partnerami społecznymi a instytucjami UE. Europejski Model Socjalny to przede wszystkim kwestie wartości: niezależnie od tego, który z europejskich systemów społecznych analizujemy, u jego postaw leżą wartości polegające na równości, niedyskryminacji, solidarności i redystrybucji, przy czym powszechny bezpłatny lub tani dostęp do edukacji i opieki zdrowotnej, a także wiele innych świadczeń publicznych stanowią prawo obywateli i zasadniczy element tworzenia podstaw skutecznej nowoczesnej gospodarki i sprawiedliwego społeczeństwa.

ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH ONZ stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz popieranie przestrzegania praw człowieka. Cele ONZ: 1.Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa za pomocą zbiorowych i pokojowych wysiłków. 2.Rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami na zasadach samostanowienia i równouprawnienia. 3.Rozwiązywanie konkretnych problemów międzynarodowych (gospodarczych, społecznych, kulturalnych, humanitarnych, czy dotyczących praw człowieka) na zasadzie współpracy międzynarodowej oraz uznania równości ras, płci, języków i wyznań. 4.Stanowienie ośrodka uzgadniania działań narodów w imię wspólnych celów.

System Narodów Zjednoczonych jest to szersze pojęcie niż ONZ, na który składa się:

• sześć organów • Zgromadzenie Ogólne • Rada Bezpieczeństwa • Rada Gospodarcza Społeczna • Rada Powiernicza • Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości • Sekretariat
• Programy fundusze Narodów Zjednoczonych, takie jak Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci (UNICEF), Program Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju (UNDP), Światowy Program Żywnościowy (WFP). Działają one dla rozwoju, pomocy humanitarnej oraz praw człowieka
• Wyspecjalizowane organizacje Narodów Zjednoczonych, które zajmują się tak zróżnicowanymi dziedzinami jak ochrona zdrowia, rolnictwo meteorologia. Instytucje te koordynują swoją pracę z ONZ dzięki specjalnym umowom, ale pozostają osobnymi, autonomicznymi organizacjami. Należą do nich m.in. Międzynarodowa Organizacji Pracy (ILO), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia Rolnictwa (FAO), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki Kultury (UNESCO), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO).

Rada Gospodarcza i Społeczna jest najważniejszym organem ONZ. W jej skład wchodzą 54 państwa wybierane przez Zgromadzenie Ogólne ONZ na okresy 3-letnie zgodnie z zasadą sprawiedliwej geograficznie dystrybucji miejsc: 14 miejsc przypada grupie państw afrykańskich, 11 azjatyckich, 6 wschodnioeuropejskich, 10 latynoskich, 13 zachodnioeuropejskich i innych. W ramach Rady działają komisję: Socjalna, Praw Człowieka, Praw Kobiet i Ludnościowa. Rada odpowiada za następujące obszary:

1. Promocje lepszych warunków życia, pełnego zatrudnienia oraz postępu i rozwoju gospodarczego i społecznego,
2. Wskazywanie rozwiązań międzynarodowych problemów gospodarczych, społecznych i zdrowotnych,
3. Ułatwianie międzynarodowej współpracy kulturalnej i oświatowej, zachęcanie do powszechnego przestrzegania praw człowieka i podstawowych wolności.

NAJWAŻNIEJSZE INSTYTUCJĘ UNII EUROPEJSKIEJ

1. Rada Europejska
2. Komisja Europejska
3. Parlament Europejski
4. Europejski Trybunał Sprawiedliwości

Rada Europejska utworzona w wyniku międzyrządowych uzgodnień 10 grudnia 1974 na szczycie paryskim jako forma systematycznych spotkań szefów rządów i głów państw członków Wspólnot Europejskich. Formalnie miejsce Rady Europejskiej w strukturze Wspólnot Europejskich zostało potwierdzone w Jednolitym Akcie Europejskim oraz Traktacie o Unii Europejskiej (choć wciąż nie jest ona instytucją statutową Wspólnot, uważana jest przez niektórych za jedyny organ Unii Europejskiej jako takiej). Jest najważniejszą instytucją polityczną Unii, która decyduje o kierunkach rozwoju organizacji (np. w kwestiach gospodarczych) i aktualnej strategii, szczególnie jeśli chodzi o Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa (WPZiB). Na tzw. spotkaniach na szczycie często zapadają też decyzje o stowarzyszeniu poszczególnych państw z UE bądź przyjęciu nowych członków. Rada Europejska zbiera się co najmniej dwa razy w roku. Przewodniczy jej głowa państwa (rządu) kraju sprawującego aktualnie prezydencję w UE. W spotkaniach uczestniczą szefowie rządów państw członkowskich (w przypadku Francji i Finlandii głów państwa) oraz Przewodniczący Komisji Europejskiej. Gremium w tak ustalonym składzie często jest wspierane przez ministrów spraw zagranicznych i jednego z członków Komisji. Decyzje podejmowane są przez osiągnięcie konsensusu a informacja o nich jest podawana w formie deklaracji. Przez długie lata Rada Europejska dostarczała swoistych impulsów do rozwoju integracji europejskiej, podejmowała inicjatywy, których wynikiem było m.in. doprowadzenie do uchwalenia JAE, czy też przyjęcia Traktatu o Unii Europejskiej (Traktatu z Maastricht). Poprzez te decyzje Rada wpłynęła na dzisiejszy kształt Unii, zwłaszcza, że jest w zasadzie centralnym organem decyzyjnym, który pomaga rozwiązywać spory finansowe, czy dotyczące instytucji unijnych.

Komisja Europejska organ wykonawczy Unii Europejskiej będący instytucją odpowiedzialną za bieżącą politykę Unii, nadzorujący prace wszystkich jej agencji i zarządzającą jej funduszami. Komisja posiada wyłączną inicjatywę legislacyjną w zakresie prawa unijnego oraz jest uprawniona do wydawania rozporządzeń wykonawczych Jej główną siedzibą jest Bruksela. Funkcjonowanie komisji jest wzorowane na rządzie gabinetowym a 28 komisarzy odpowiada randze ministra w rządach poszczególnych państw. Na każde państwo członkowskie Unii Europejskiej przypada jeden komisarz, choć w założeniu mają oni reprezentować interesy całej Unii, a nie państw, z których pochodzą. Jeden z grona komisarzy jest wybierany przez Parlament Europejski na przewodniczącego Komisji. Komisja Europejska jest odpowiedzialna tylko przed Parlamentem Europejskim, a w historii nie było przypadku jej odwołania, mimo bliskości wskutek zainicjowanego przez parlament w 1999 śledztwa w sprawie korupcji, nepotyzmu i niegospodarności Komisji.

Parlament Europejski instytucja Unii Europejskiej będąca odpowiednikiem jednoizbowego parlamentu, której członkowie są wybierani przez obywateli państw należących do UE na 5-letnią kadencję. Oficjalną siedzibą Parlamentu jest Strasburg, ale w Brukseli odbywa się większość obrad parlamentu i mieszczą się biura poselskie, a także komisje parlamentarne i władze klubów. Parlament jest przede wszystkim organem prawodawczym, który wspólnie z Radą stanowi akty prawne w toku różnych procedur legislacyjnych. Do funkcji prawodawczej Parlamentu należy też współudział w uchwalaniu budżetu oraz udzielanie Komisji absolutorium z jego wykonania. Parlament Europejski w przeciwieństwie do parlamentów krajowych nie posiada prawa inicjatywy ustawodawczej – na uprawnioną do inicjatyw Komisję może jedynie wpływać podejmowaniem niewiążących ją wezwań do działania.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości Zapewnia przestrzeganie prawa przy wykładni i stosowaniu traktatów, orzeka o wykonaniu zobowiązań przez państwa członkowskie, rozstrzyga spory między nimi oraz między Komisją Europejską a państwami wynikające ze stosowania prawa wspólnotowego. Europejski Trybunał Sprawiedliwości w sporym stopniu wpływa na realizację polityki społecznej UE. Spełnia funkcję nie tylko sądu konstytucyjnego i międzynarodowego, ale także administracyjnego, gospodarczego i sądu pracy. Pozostałe instytucję doradczo-konsultacyjne to:

1. Komitet Ekonomiczno-Społeczny
2. Komitet ds. Zatrudnienia
3. Komitet Ochrony Socjalnej
4. Europejski Fundusz Społeczny

Państwo opiekuńcze Państwo dobrobytu, państwo bezpieczeństwa socjalnego – koncepcja państwa oraz społeczeństwa powstała pod wpływem tzw. ekonomii dobrobytu, ukształtowana po II wojnie światowej. Była głoszona w szczególności w latach 50.-80. XX wieku. Państwo opiekuńcze to państwo kapitalistyczne z silnym interwencjonizmem państwowym, będącym przeciwieństwem liberalizmu ekonomicznego, ma kłaść szczególny nacisk na rozwiązywanie problemów społecznych. Prawodawstwo państwa opiekuńczego ma służyć przede wszystkim zabezpieczeniu przeciwko podstawowym ryzykom życiowym, takimi jak: starość, choroba, niepełnosprawność czy bezrobocie. Stąd powszechny dostęp do państwowego szkolnictwa i służby zdrowia, osłony socjalne w postaci ulg różnego rodzaju, zasiłki dla bezrobotnych, budownictwo komunalne, wyższe emerytury i renty, dotacje itp. Wydatki socjalne finansowane są wysokimi podatkami. Współcześnie duża część wydatków realizowana jest poprzez finansowanie organizacji pozarządowych.

Harold L. Wilensky i Charles N. Lebeaux w książce pt. Industrial Society and Social welfare (Społeczeństwo przemysłowe i pomoc socjalna) przedstawili dwie koncepcje welfare state, które dominują w USA. Pierwsza z nich to:

1. Koncepcja rezydualna polega na tym, że rodzina i rynek w normalnym społeczeństwie zaspokajają potrzeby socjalne ludzi. Czasem pojawia się też trzecia struktura występująca w postaci socjalnej - gdy dwie pierwsze struktury mają problem z funkcjonowaniem, życie rodzinne jest zakłócone, a w gospodarce panuje kryzys. Ta koncepcja była popularna w Stanach Zjednoczonych przed kryzysem w 1929 roku, ponieważ lepiej przystawała do tradycyjnej amerykańskiej ideologii odpowiedzialności jednostkowej.
2. Koncepcja instytucjonalna polega na zaspokojeniu standardowych potrzeb życiowych, np. zdrowotnych. Pomoc socjalna jest normalną i akceptowalną funkcją nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego. Przyjęcie pomocy nie może nikogo stygmatyzować, należy pomagać jednostkom w samorealizacji. Socjaldemokratyczne wartości takie jak: bezpieczeństwo, równość, humanitaryzm tworzą pojęcie “klasy nieszczęśliwców”. W praktyce Stanów Zjednoczonych realizuje się koncepcję pośrednią, ponieważ używane są obydwie koncepcje. Wilensky i Lebeaux nie zgadzają się z twierdzeniem, że umacnianie się drugiej koncepcji podważa indywidualistyczny charakter amerykańskiej struktury społecznej i kultury. Kilka lat później typologię Wilensky’ego i Lebeaux wzbogacił Richard H. Titmuss, dodając do niej przemysłowy model osiągnięciowo-wykonawczy. W modelu tym “potrzeby socjalne zaspokajane są na podstawie merytokratycznej, na podstawie osiągnięć w pracy i wydajności”

Klasyfikacja polityczna

1. Liberalne welfare state - przykładami tego są USA, Kanada i Australia. W tych krajach pomoc socjalna jest bardzo skromna, a ludzie którzy ją przyjmują uważani są za nieudaczników. Pomoc socjalna przyjmowana jest przez ludzi o niskich dochodach, których jest jednak niewielu. Model ten sprzyja dualizmowi klasowo-politycznemu, jego dekomodyfikacja jest niska.
2. Konserwatywne (korporacjonistyczne) welfare state - przykładami są Niemcy, Austria, Francja, Włochy. W tych krajach prawa socjalne nabywało się przez różnice statusowe, co było uwarunkowane dziedzictwem korporacjonistyczno-państwowym oraz spuścizną po feudalizmie. To państwo nadawało te prawa. Na kształtowanie modelu miał wpływ socjalizm oraz kościół, który mimo pewnych oporów, jednak poparł państwo opiekuńcze jako instytucję pomocniczą. Dekomodyfikacja jest w tym reżymie średnia. 3.Socjaldemokratyczne welfare state - w tym państwie dekomodyfikacja jest bardzo wysoka. Tutaj przykładem są kraje skandynawskie, gdzie pomoc socjalną przyjmują nie tylko klasy robotnicze, ale też klasy średnie. W tych krajach odrzucony jest dualizm państwa i rynku. Państwo chce zapewniać jak najwyższe standardy a nie tylko pomoc najuboższym. Ideałem w tym wzorze jest rozwój niezależności jednostkowej. Państwo swą odpowiedzialnością obejmuje wszystkie osoby w państwie od tych najmłodszych aż po ludzi starszych, biednych, bezrobotnych. Państwo kładzie bardzo duży nacisk na łączenie pomocy socjalnej i pracy. Koszty utrzymywania tego uniwersalistycznego, socjaldemokratycznego i dekomodyfikacyjnego systemu pomocy socjalnej są bardzo wysokie, tak wysokie, że zagrożone akumulacją.

NORDYCKI MODEL PAŃSTWA OPIEKUŃCZEGO jest to swoisty wzorzec modelu państwa opiekuńczego, który funkcjonuje w takich państwach jak: Dania, Finlandia I Szwecja, a także Holandia. Jest to rozbudowany społeczno-demokratyczny model tego państwa, który wielu politologów i ekonomistów stawiało przez długi czas za przykład modelu, w którym udało się znaleźć kompromis pomiędzy kapitalizmem wolnorynkowym ze wszystkimi jego bolączkami a bezpieczeństwem socjalnym. Nordycki model wspiera się dziś na czterech filarach:

1. Silne państwo, które bierze na siebie odpowiedzialność za dystrybucję dóbr materialnych i kulturalnych. Podstawą dystrybucji są uprawnienia osób - powszechne i związane z obywatelstwem. (Są to obywatelskie prawa socjalne; implikują zobowiązanie ze strony państwa zapewnienie jednostce takich warunków, które pozwolą jej na wykorzystywanie własnych możliwości i godziwe życie.)
2. Gospodarka mieszana, łącząca kapitalistyczne mechanizmy rynkowe z realizacją strategii bezpieczeństwa socjalnego. Zakłada to modyfikację mechanizmów rynkowych w odniesieniu do ochrony zdrowia, oświaty i kultury. W tych trzech dziedzinach indywidualnych uprawnień jednostki nie mogą regulować zasady ekonomii. Historycznie rzecz biorąc, gospodarka mieszana była dla władz sposobem pełnego zatrudnienia. (…) Utrzymanie pełnego zatrudnienia jest najpoważniejszym wyzwaniem dla nordyckiego modelu państwa dobrobytu, legitymizującym jego istnienie w opinii ogółu ludności. Gospodarkę mieszaną można uznać za historyczny kompromis, dzięki któremu polityka uzyskała kontrolę nad działaniami praw rynku i próbuje skonsolidować dwa systemy wartości: jeden, który dochód uzależnia od wielkości wkładu (etos kapitalistyczny), i drugi, który dochód uzależnia od potrzeb (etos solidaryzmu społecznego).
3. Demokracja polityczna. Nordycki model państwa dobrobytu ufundowany jest na władzy narodu i stałym rozszerzaniu tej władzy na coraz to nowe obszary życia społecznego, także gospodarczego. W naszej pracy preferujemy nordyckie poglądy na demokrację, opisując nie tylko procedury podejmowania decyzji. ale także sposób życia, dla którego takie wartości, jak rozumna i rzeczowa dyskusja, tolerancja, szacunek dla mniejszości i niewymuszona równość społeczna stanowią kamień węgielny.
4. Skonsolidowane społeczeństwo obywatelskie. Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego (…) odsyła nas do gęstej sieci różnych organizacji istniejących pomiędzy państwem a jednostką, które umożliwiają i ułatwiają jednostce porozumiewanie się z władzami, a jednocześnie chronią ją przed samowolą władzy. W krajach nordyckich demokracja formowała się jako proces oddolny: polityczne, kulturalne i socjalne organizacje społeczne stopniowo uzyskiwały coraz szerszy dostęp do władzy i w ten sposób demokratyzowały całokształt życia politycznego.

Integracja europejska w obszarze polityki społecznej Od początku integracji europejskiej nadrzędnym jej celem był wymiar gospodarczy, który dotyczył przepływu towarów, kapitału, osób i usług. To właśnie z tej perspektywy rozpoczęto również stopniowo koordynować systemy zabezpieczenia społecznego, gdyż brak swobody w tym względzie mógł hamować rozwój wolnego rynku.

Polityka społeczna nabrała znaczenia dopiero na początku lat 70., kiedy pogorszyła się sytuacja ekonomiczna państw unijnych. Można powiedzieć, że drugi etap rozwoju wspólnotowej polityki społecznej rozpoczął się w 1974 r. Wówczas Rada Ministrów przyjęła uchwałę dotyczącą programu działań społecznych. W dokumencie tym Rada wyraźnie podkreśliła, że rozwój gospodarczy nie powinien stanowić celu sam w sobie, ale powinien prowadzić do poprawy jakości życia, a także, że polityka społeczna Wspólnot ma w tej sprawie do odegrania własną rolę. W wyniku uchwalenia tego dokumentu przyjęto w latach 70. cały szereg dyrektyw regulujących kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy, równego traktowania i praw pracowniczych. Trzeci etap rozwoju przypada na lata 80. Był to dla wspólnoty okres propagowania idei „przestrzeni socjalnej” i przyjęcia kilku strategicznych dokumentów. W 1986r. Podpisano Jednolity Akt Europejski (JAE), który zawierał liczne postanowienia dotyczące polityki społecznej. Kolejny ważny krok został podjęty w 1989 r., kiedy to państwa członkowskie (z wyjątkiem Wielkiej Brytanii) przyjęły Kartę Wspólnotową – dokument, który nie był wprawdzie wiążący dla sygnatariuszy, ale zawierał fundamentalne socjalne prawa pracownicze.

Kolejny etap rozpoczął się wraz z wprowadzeniem rozdziału społecznego Traktatu z Maastricht w 1992 r. Zezwolono wówczas na wyłączenie się Wielkiej Brytanii z przyjęcia przepisów Traktatu regulujących kwestie społeczne i dodano specjalny protokół dotyczący polityki społecznej, który umożliwiał 11 państwom członkowskim wprowadzenie w życie porozumienia w sprawie polityki społecznej. Przyjęcie Traktatu Amsterdamskiego w 1996 r. można uznać za kolejny krok w procesie rozwoju europejskiej polityki społecznej. Wcześniejsze porozumienie w sprawie polityki społecznej zostało włączone do jednolitego tekstu traktatu jako Tytuł 11 dotyczący polityki społecznej, edukacji, szkoleń zawodowych i młodzieży. Na szczycie w Lizbonie w 2000 r. sprawy społeczne nabrały rzeczywistego znaczenia. Jasno sprecyzowano, że unia gospodarcza i unia społeczna powinny rozwijać się równolegle. Dzisiejsza Unia Europejska wyznaczyła sobie nowy cel strategiczny na następną dekadę: ma stać się najbardziej konkurencyjną i dynamicznie rozwijającą się gospodarką na świecie, opartą na wiedzy, zdolną do trwałego wzrostu gospodarczego, oferującą więcej lepszych miejsc pracy i zapewniającą większą spójność społeczną.

Cechy europejskiej przestrzeni socjalnej W ogólnym sensie istotę europejskiej przestrzeni socjalnej charakteryzują przede wszystkim podstawy ustawodawstwa socjalnego (w tym standardy w zakresie warunków życia i pracy), a także zasady: jednolitego rynku oraz subsydiarności, bezpieczeństwa socjalnego i spójności społeczno-gospodarczej. Zatem można stwierdzić , że oś europejskiej przestrzeni socjalnej koncentruje się wokół bezpieczeństwa życiowego i ograniczania zróżnicowania stopnia dobrobytu między poszczególnymi regionami. Warto podkreślić , że termin „europejski model socjalny” nie jest normatywnie zdefiniowany przez prawo wspólnotowe. Występuje jednak w co najmniej dwóch znaczeniach. Pierwsze odnosi się do unijnych zasad i cech polityki społecznej, natomiast elementy je łączące są widocznie bardziej wyraźne dopiero na tle polityk społecznych realizowanych przez kraje pozaeuropejskie (np.USA). Drugie znaczenie odnosi się do rodzajów polityki społecznej i oddziaływania państwa w urzeczywistnieniu wspólnych wartości. Właśnie w tym kontekście Gosta Esping-Andersen wyróżnia trzy modele państwa opiekuńczego: liberalny, konserwatywno-korporacyjny i socjaldemokratyczny, które są zorientowane wokół roli rynku i udziału państwa w zaspokajaniu potrzeb obywateli. Europejski model społeczny jest integralną częścią europejskiej gospodarki rynkowej, która musi zapewniać sobie wyższy poziom konkurencyjności, a jednocześnie realizować ambitne cele społeczne. Podstawą jest zapewnienie praw socjalnych i środków na ich realizację. W Europie wyższy poziom jakości życia łączy się z mniejszym stopniem niezależności od państwa, ale też z większym poczuciem bezpieczeństwa socjalnego wśród jej obywateli. Pomimo licznych dyskusji reform generalnie w dalszym ciągu dużą wagę przywiązuje się do utrzymania rozbudowanego europejskiego ‘welfere state’ .

Wydatki na cele społeczne w państwach Unii Europejskiej Twierdzi się , ze do końca lat 70. ubiegłego wieku odnotowywano w Europie pozytywne sprzężenie zwrotne między poziomem rozwoju gospodarczego i wielkością publicznych wydatków socjalnych. Z kolei na podstawie trudności z utrzymaniem tempa wzrostu gospodarczego w latach 80. stwierdzono raczej negatywną korelację między wskaźnikami charakteryzującymi państwo dobrobytu, a dotyczącymi efektywności gospodarczej oraz że międzynarodowa konkurencja będzie stanowić zagrożenie dla państwa dobrobytu. Obecnie jednak relatywnie wysokie obciążenia podatkami i składkami w państwach europejskich oraz wysoki stopień redystrybucji skutkują poważnymi konsekwencjami ekonomicznymi. Przyczyniają się one do pogłębienia nierównowagi ekonomicznej, wzrostu zadłużenia finansów publicznych i wysokich deficytów budżetowych. W celu bardziej pełnego obrazu sytuacji należy zwrócić uwagę na strukturę wydatków społecznych (tabela niżej). Tabela przedstawia strukturę wydatków społecznych UE w 2005r.

Zatem należy zwrócić uwagę przede wszystkim na to, że prawie połowa wydatków społecznych dotyczyła emerytur, a udział tej pozycji należał do najwyższych we Włoszech i w Polsce. W skali Unii Europejskiej w 2005 roku wydatki związane z emeryturami stanowiły prawie 46 proc. ogółu środków na zabezpieczenie społeczne, na świadczenia z tytułu opieki zdrowotnej pzeznaczano przeciętnie 28,6 proc., natomiast na renty inwalidzkie oraz świadczenia rodzinne – średnio po 8 proc. Z kolei na zasiłki dla bezrobotnych kierowano nieco ponad 6 proc., natomiast na pomoc społęczną i walkę z wykluczeniem społecznym tylko 3,5 proc. Wydatki na cele społeczne systematycznie rosną, czemu sprzyja splot problemów. Kwestia zwiększenia zatrudnienia jest dla UE priorytetem, którego realizacji poświęca sięcoraz więcej uwagi. Aby osiągnąć ten cel, permanentnie propaguje się podjęcie koniecznych i strategicznych reform, dotyczących unowocześnienia polityki społecznej, uelastycznienia rynku pracy oraz ułatwień w prowadzeniu biznesu. Takie posunięcia mają wpłynąć na przyrost liczby przedsiębiorstw i tym samym przyczynić się do powstawania nowych miejsc pracy.

Rynek pracy a Europejski Model Społeczny Europejski model społeczny (EMS), opiera się na przekonaniu, że możliwe jest pogodzenie wymogów szybkiego rozwoju ekonomicznego z realizacją celów społecznych (bezpieczeństwo zatrudnionych, dostęp do sfery publicznej itp.). Mimo wielu ścieżek rozwoju, zależnych od tradycji i praktyki zbiorowych stosunków pracy w poszczególnych krajach są pewne cechy wspólne EMS. Pierwszą z nich stanowi przywiązanie do zasady sprawiedliwości społecznej oraz odpowiedniego zabezpieczenia społecznego. Po drugie, uznanie, że społeczna sprawiedliwość może przyczyniać się do ekonomicznej efektywności i postępu, ponieważ polityka socjalna jest traktowana jako jeden z kluczowych czynników procesów dostosowawczych w gospodarce w trakcie zmian strukturalnych. Trzecią charakterystyczną cechą EMS jest wysoki stopień zorganizowania interesów i wszechstronnych rokowań pomiędzy władzami państwowymi a partnerami społecznymi w sprawach związanych z polityką gospodarczą i socjalną. Zbiorowe stosunki pracy w Europie, w porównaniu z innymi regionami świata, są bardziej ustabilizowane.

Rada Europejska w konkluzjach ze swojego szczytu z Barcelony z marca 2002 r., wskazując na czym opiera się EMS, pokazała możliwe punkty wspólne rynku pracy i EMS. Należy zwrócić na nie uwagę, ponieważ wszelkie działania mające na celu zwiększenie dobrych wyników gospodarczych, poziomu ochrony socjalnej, edukacji i dialogu społecznego wpływają równocześnie na rynek pracy. Takie działania stanowią powiązania pomiędzy EMS a tym rynkiem.W zakresie zwiększania wyników gospodarczych możemy mówić o wszelkich działaniach prozatrudnieniowych, które prowadzą do wzrostu czy utrzymania zatrudnienia, a tym samym do spadku bezrobocia. Wiąże się to również na poziomie UE ze zmianą podejścia wobec sposobów przeciwdziałania bezrobociu, a dokładniej ze zmianą z modelu polityki rynku pracy z substytucyjnego na komplementarny. Należy tu wskazać działania w ramach procesu luksemburskiego i związanej z nim Europejskiej Strategii Zatrudnia (European Employment Strategy) oraz pracy Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu do spraw Zatrudnienia. Dodatkowo w tym miejscu należy podkreślić rolę Strategii Lizbońskiej, która wiąże EMS z polityką gospodarczą UE, czyli także z polityką rynku pracy państw członkowskich UE

Przyjęcie założenia o braku funkcjonowania jednolitej koncepcji EMS implikuje konieczność rozpatrzenia kilku współcześnie występujących europejskich modeli państwa opiekuńczego:

1. nordyckiego;
2. anglosaskiego;
3. kontynentalnego
4. śródziemnomorskiego

Model skandynawski (nordycki) posiada wiele elementów przypisywanych kategorii instytucjonalno-redystrybucyjnego modelu polityki społecznej. Kraje skandynawskie charakteryzuje największa ingerencja państwa w sferę polityki społecznej. Państwo prowadzi aktywną politykę w tej materii. Programy socjalne obejmują wszystkie główne rodzaje ryzyka socjalnego. Opieka państwa rozciąga się nad każdym obywatelem od kolebki aż po grób, występuje też duży stopień instytucjonalizacji uprawnień socjalnych - obywatele państw skandynawskich posiadają prawo świadczeń społecznych a także „prawo” do odpowiedniego poziomu życia: wiele spośród świadczeń socjalnych przysługuje im z tytułu obywatelstwa lub zamieszkania w danym kraju. Model skandynawski występuje w Danii, Szwecji, Finlandii, Norwegii a także w Holandii. Drugą kategorią omawianej typologii jest model anglosaski, realizowany w Wielkiej Brytanii i Irlandii. Niejednokrotnie jest prezentowany wraz z modelem skandynawskim. Należy jednak podkreślić, iż posiada on pewne elementy, które pozwalają odróżnić go od innych typów polityki społecznej: główną grupą adresatów pomocy społecznej są osoby w wieku produkcyjnym. Ponadto, zapewnienie stałego zatrudnienia to jeden z istotnych celów przeznaczanych przez państwo środków finansowych. Dalszymi wyróżnikami tego typu polityki społecznej są: relatywnie niewielka rola związków zawodowych, stosunkowo duża różnorodność płac i częste występowanie niskich wynagrodzeń. Charakterystycznym elementem jest też szeroki zakres świadczeń adresowanych do osób bezrobotnych, niemal tak rozwinięty jak w modelu skandynawskim. Kolejnym rodzajem polityki społecznej jest występujący w Austrii, Belgii, Francji, Niemczech i w Luksemburgu model kontynentalny. W modelu tym dopuszcza się ingerencję państwa w sferę polityki socjalnej, jednak granicą obecności państwa w tej dziedzinie jest niezakłócanie funkcjonowania gospodarki rynkowej i niehamowanie rozwoju gospodarczego. Podstawą otrzymania świadczeń socjalnych jest kryterium stażu pracy, zasług i wydajności - decydującą rolę odgrywa więc status jednostki na rynku pracy. Z zasady świadczenia skierowane są, przede wszystkim do osób pokrzywdzonych z powodu wykonywanej pracy (wypadki przy pracy, choroby zawodowe), w dalszej kolejności do kobiet na urlopie macierzyńskim, osób starszych i inwalidów. Ostatnią grupą objętą najniższym zakresem świadczeń są osoby bezrobotne. System ten uznać można za nieegalitarystyczny, różnicuje on bowiem potencjalnych pracowników i ich dostęp do rynku pracy od cech indywidualnych, na przykład wieku, płci, kwalifikacji. Dodatkowo, największe świadczenia otrzymują pracownicy sektora publicznego, co jeszcze bardziej pogłębia istniejące na rynku pracy nierówności. Ostatnim omawianym rodzajem polityki społecznej jest model śródziemnomorski, charakteryzujący się najsłabiej rozwiniętym systemem polityki społecznej. Ten typ występuje w Grecji, Hiszpanii, Portugalii oraz we Włoszech. Do głównych cech tego modelu zaliczyć należy: wynaturzenia programów gwarantowania dochodów, odejście od rozwiązań korporacyjnych na rzecz częściowego uniwersalizmu w ochronie zdrowia, niski stopień udziału państwa w sferze pomocy społecznej, szczególny typ relacji pomiędzy podmiotami publicznymi i niepublicznymi w tej sferze, obecność zjawiska klientelizmu, system patronacki w dystrybucji świadczeń pieniężnych obecny w niektórych strefach, słabość instytucji państwowych, umacnianie się partii politycznych jako głównych wyrazicieli interesów społecznych. Świadczenia przyznawane są w szczególności osobom starszym, występuje też wysokie zróżnicowanie w odniesieniu do uprawnień do pobierania świadczeń socjalnych. Model śródziemnomorski charakteryzuje się także silną ochroną socjalną osób zatrudnionych i dość niskim zakresem świadczeń z tytułu bezrobocia. W modelu tym występuje też stosunkowo liczna populacja osób nieobjętych zabezpieczeniem socjalnym.

Benchmarking Realizacja Europejskiej Strategii Zatrudnienia wymaga zastosowania szeregu narzędzi analitycznych, które ułatwiają strategiczne organizowanie i polepszają funkcjonowanie polityki zatrudnienia na obszarze UE. W związku z tym coraz częściej wykorzystuje się tzw. benchmarking, czyli sformalizowany proces wzajemnego porównywania zjawisk zatrudnieniowych w różnych krajach w celu wyłonienia najlepszego kraju, ustanowienia globalnych celów postępu w dziedzinie zatrudnienia w długim i średnim okresie i zidentyfikowania najefektywniejszych polityk podnoszących poziom działania. Celem benchmarkingu w dziedzinie zatrudnienia jest najwłaściwsza alokacja europejskich zasobów, co jest możliwe dzięki adaptacji przez poszczególne państwa członkowskie najwłaściwszych opcji. W tym sensie wspomniany wyżej proces staje się techniką konwergencji na rynkach pracy w krajach członkowskich zarówno w zakresie naśladownictwa najlepszych praktyk, których celem jest poprawa sytuacji w zakresie zatrudnienia w Europie.

Wyzwania dla europejskiej polityki na rynku pracy Przemiany zachodzące w globalnej gospodarce XXI wieku, których częścią są zamiany na rynku pracy, niosą ze sobą zarówno zagrożenia, jak i nowe możliwości. Rozwój nowych technologii i różnice demograficzne pomiędzy poszczególnymi krajami wymuszają odpowiednie działania dostosowawcze na rynku pracy. Dotyczy to w znacznej mierze Europy , która poprzez zainicjowanie w marcu 2000 roku Strategii Lizbońskiej zdecydowała się priorytetowo potraktować rozwijanie zasobów pracy w celu budowy gospodarki opartej na wiedzy. Warto zauważyć, że wyzwania dla europejskiej polityki na rynku pracy nieodłącznie wiązano z kwestią dynamiki integracji gospodarczej w Unii Europejskiej . Doceniono też znaczenie rozwoju dialogu społecznego tak na poziomie krajowym , jak i przemysłu oraz przedsiębiorstwa na linii prawo – układy zbiorowe w odniesieniu do takich kwestii, jak np. restrukturyzacja, konkurencyjność, dostęp do szkoleń czy status nowych kategorii pracowników( jak pracownicy tymczasowi) Wezwano też do modernizacji prawa pracy, a zwłaszcza do stworzenia elastycznych i bezpiecznych postanowień umownych w kontekście nowoczesnej organizacji pracy. Jednocześnie Parlament Europejski wskazał priorytety reformy prawa pracy w państwach członkowskich, do których zaliczono: -ułatwienia przejścia między różnymi sytuacjami zatrudnienia i bezrobocia; -zapewnienie ochrony pracownikom zatrudnionym w niestandardowych formach; -wyjaśnienie sytuacji w zakresie pracy zależnej oraz szarych stref pomiędzy samozatrudnieniem, a pracą zależną -podjęcie działań mających na celu zwalczanie pracy nielegalnej Nowy program działania został przedstawiony 3 marc 2010 roku przez Komisję Europejską jako element Strategii Europe 2020. Obejmuje ona trzy wzajemne ze sobą powiązane priorytety: -rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji -rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywnej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej; -rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki i wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną