Kształtowanie bezpiecznej przestrzeni – to identyfikowanie warunków środowiska fizycznego i społecznego, które stwarzają okazje do popełniania przestępstw oraz modyfikowanie tych warunków w taki sposób, aby przestępstwa nie występowały. P. J. Brantingham i F. L. Faust Kształtowanie bezpiecznej przestrzeni to szczególna forma zarządzania, projektowania oraz manipulowania środowiskiem fizycznym, w którym nieustannie popełniane są przestępstwa. T. Bennett i R. Wright Zagrożone przestrzenie W założeniach bezpiecznych przestrzeni do typowych miejsc zagrożonych zaliczamy; • miejsca o ograniczonej widoczności; • miejsca opuszczone /odludne/; • przestrzenie zatłoczone /targowiska, centra handlowe/; • determinujące drogę użytkownika przestrzeni - bez możliwości wyboru trasy i dróg ewakuacji (kładki, przejścia podziemne, ciągi piesze); • miejsca tradycyjnych i atrakcyjnych koncentracji działań przestępczych (centra miast, bazary, dworce); • miejsca o widocznych oznakach zaniku kontroli społecznej i przyzwolenia na łamanie społecznych norm zachowań (wandalizm, graffiti). Cechy środowiska ułatwiające przestępstwa Pytania o cechy środowiska ułatwiające przestępstwa:

• Jaka jest możliwość obserwowania miejsca (przez sprawcę, ofiarę, sąsiadów, funkcjonariuszy Policji) ?
• Jakie są stosowane zabezpieczenia? (alarm, monitoring wizyjny).
• Jakie są drogi dojścia i odejścia sprawcy/ofiary?
• Jaki czas jest potrzebny na dotarcie pomocy do miejsca? Związki przestrzeni i przestępczości Przyczyn tej zależności należałoby upatrywać przede wszystkim w stopnii zurbanizowania przestrzeni publicznej i towarzyszących temu zjawisk. Załamanie przestrzegania norm społecznych, anonimowość, hedonistyczny styl życia, alienacja, egoizm i egocentryzm mieszkańców miast osłabia kontrole społeczną, co z kolei sprzyja powstawaniu zachowań antyspołecznych. Wpływ na to mają również zasady projektowania miast prowadzące do rozkładu więzi międzyludzkich. Mieszkańcom nie zapewnia się możliwości obserwowania ulic i znajdujących się tam ludzi, w szczególności zaś w porze wieczorowo nocnej. Brak naturalnej ochrony prowadzi do rozwoju przestępczości. Związki przestrzeni fizycznej z przestępczością:
• przestrzeń fizyczna kształtuje poczucie bezpieczeństwa lub zagrożenia mieszkańców,
• przestrzeń fizyczna kształtu je poczucie bezpieczeństwa lub zagrożenia sprawcy;
• przestrzeń fizyczna kreuje lub eliminuje u mieszkańców poczucie terytorialności;
• przestrzeń fizyczna może ułatwiać lub utrudniać przestępcy popełnienie przestępstwa;
• przestępczość koncentruje się w określonej przestrzeni (punkty, miejsca, obszary). Istota kształtowanie bezpiecznych przestrzeni Zapobiegania przestępczości poprzez kształtowanie przestrzeni, jako jeder z elementów prewencji sytuacyjnej koncentruje się na tworzeniu barier utrudniających popełnienie przestępstwa. U podstaw tego założenia leży stwierdzenie, iż o przestępczości decyduje liczba okazji przestępczych a u potencjalnego sprawcy ukształtowanie przestrzeni wywołuje określone reakcje. Pewne jej cechy uważa się za czynniki generujące problemy kryminalne Teoria kształtowania bezpiecznych przestrzeni wychodzi z założenia, że skoro przestrzeń może ułatwiać dokonywanie przestępstw oraz zachowań antyspołecznych, równie dobrze jej właściwe ukształtowanie może skutecznie ograniczać ilość zachowań sprzecznych z prawem poprzez eliminację ze środowiska bodźców wzmacniających chęć popełnienia przestępstwa wpływa na ograniczenie przestępczości i antyspołecznych zachowań. Przeciwdziałanie przestępstwu Zapobiegania przestępczości poprzez kształtowanie przestrzeni, jakc jeden z elementów prewencji sytuacyjnej koncentruje się na tworzeniu barier utrudniających popełnienie przestępstwa. U podstaw tego założenia leży stwierdzenie, iż o przestępczości decyduje liczba okazji przestępczych. Ukształtowanie przestrzeni fizycznej wywołuje u potencjalnego sprawcy określone reakcje. Pewne jej cechy uważa się za czynniki generujące problemy kryminalne. Teoria kształtowania bezpiecznych przestrzeni wychodzi z założenia, że skoro przestrzeń może ułatwiać dokonywanie przestępstw oraz zachowań antyspołecznych, równie dobrze jej właściwe ukształtowanie może skutecznie ograniczać ilość zachowań sprzecznych z prawem poprzez eliminację ze środowiska bodźców wzmacniających chęć popełnienia przestępstwa wpływa na ograniczenie przestępczości i antyspołecznych zachowań. Cechy bezpiecznych przestrzeni Koncepcja zapobiegania przestępczości poprzez kształtowanie przestrzeni stawia sobie za cel takie ukształtowanie przestrzeni fizycznej by była ona przyjazna dla praworządnego użytkownika i zarazem wroga dla potencjalnego sprawcy. Jako metoda zapobiegania przestępczości i antyspołecznych zachowań skuteczna jest tylko i wyłącznie w połączeniu z pozostałymi technikami prewencji sytuacyjnej. Poznaniu cech oraz procesów towarzyszących zapobieganiu przestępczości poprzez kształtowanie przestrzeni ułatwia poznanie jego elementów.
• Terytoriainość rozumiana jest jako określenie granic przynależności danego obszaru do jego właściciela. Wg teorii kształtowania bezpiecznych przestrzeń i w zachowaniach terytorialnych ludzi leżą dwa założenia: • ludzie nabierają większego szacunku dla mienia, które ma ściśle określonego właściciela • ludzie są bardziej skłonni do obrony swego mienia, im bardziej jest ono im przypisane. Terytoria pierwotne (niepubliczne) są w pełni kontrolowane oraz wykorzystywane przez ich właścicieli. Jego naruszenie może skutkować pociągnięciem do odpowiedzialności prawnej. Przykłady: dom, działka, biuro, garaż, itp. Terytoria wtórne (półpubliezjie) nie są tak intensywnie wykorzystywane przez użytkownika jak terytoria pierwotne. Jego prawa są porównywalne z prawami innych osób korzystających z danej przestrzeni. Przykłady , klasa, klatka, ratusz, sądy, szpitale, sklepy. To też takie miejsca, do których można wejść, jeżeli się zapłaci - jak kina czy pociąg; itp. Terytoria publiczne charakteryzują się znikomym wykorzystaniem przez danego użytkownika oraz brakiem kontroli z jego strony nad terytorium. Posiada on takie same prawa jak inni użytkownicy. Przykłady: plaża, deptak, droga, ulica, park itp. Wyodrębnienia terenu dokonuje się poprzez odpowiednie usytuowanie budynków, płotów, chodników, znaków i napisów, zróżnicowanie kolorów ławek ulicznych i innych urządzeń, właściwe rozplanowanie zieleni, w celu ustanowienia jednoznacznej granicy informującej o przynależności danego terenu do kogoś i oddzielenie przestrzeni publicznej od niepublicznej lub półpublicznej. Nadzór rozumiany jest w tym wypadku przede wszystkim jako obserwacja. Od strony podmiotowej wyodrębniamy nadzór formalny, sprawowany przez funkcjonariuszy służb bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz nadzór nieformalny, którego realizatorami są osoby aktualnie przebywające w danym miejscu lub jego pobliżu (pracownicy sklepów i biur, kierowcy taksówek, listonosze itp.) Na podstawie istniejących warunków fizycznych nadzór dzieli się na naturalny i wymuszony. Nadzór naturalny osiągnięty iest wtedy, gdy rozmieszczenie urządzeń, oświetlenia, aktywności ludzkiej oraz usytuowania budynków, umożliwia ludziom w sposób rutynowy obserwowanie tego, co się dzieje. Przy zapewnieniu takich warunków, sprawca odnosi wrażenie, że dokonanie zamierzonego czynu jest ryzykowne, gdyż istnieje duże prawdopodobieństwo bycia zauważonym.Kontrola dostępu poprzez kanalizowanie ruchu pieszego i kołowego dąży do uniemożliwienia wstępu na obszary lub do budynków osobom do tego nieuprawnionym. Właściwe oddzielenie od siebie poszczególnych rodzajów przestrzeni (publicznej, półpublicznej, niepublicznej) zwiększa poczucie bezpieczeństwa praworządnych ich użytkowników. Naturalna kontrola dostępu uzyskiwana jest poprzez prawidłowe usytuowanie budynków, właściwe ukształtowanie przestrzeni fizycznej (rozmieszczenie wejść i wyjść, ciągów komunikacyjnych, ogrodzenia, roślinności itd.) oraz zastosowanie zabezpieczeń technicznych (zamków, bram, domofonów itp.). Jako przestrzeń półpubliczną uznaje się klatki schodowe, piwnice, parkingi, a także strefy nieprzeznaczone dla petentów. Właściwe zdefiniowanie funkcji przestrzeni wraz z naturalną kontrolą dostępu umożliwia natychmiastową identyfikację obcych. Nie mniej jednak, należy pamiętać, iż kluczowym dla skuteczności przyjętych rozwiązań jest właściwa reakcja przez praworządnych użytkowników przestrzeni na każde zdarzenie odbiegające od normy. Uodpornienie celu Kolejny element kształtowania bezpiecznych przestrzeni odnosi się do trwałości oraz wytrzymałości zastosowanych materiałów. Z jednej strony należy liczyć się, iż zastosowane przez nas rozwiązania mogą być narażone na zagrożenia w postaci aktów wandalizmu bądź kradzieży poszczególnych elementów. Z drugiej zaś, koniecznym wydaje się uwzględnienie wytrzymałość powierzchni, urządzeń i obiektów oraz ich właściwe dopasowanie do przewidywanej intensywności użytkowania. Szczególną uwagę należy poświęcić doborowi koszy na śmieci, latarni, ławek, ogrodzeń, placów zabaw, a także znaków informacyjnych i drogowych Równie istotnym jest właściwe zabezpieczenie dużych powierzchni ściennych i ogrodzeniowych. Trzeba liczyć się z tym, iż rozwiązania uważane początkowo za tańsze mogą nie okazać się takimi w praktyce. Zastosowanie materiałów niskiej jakości i nieodpornych na zużycie lub akty wandalizmu zwiększa w późniejszym terminie całkowite koszty utrzymania przestrzeni fizycznej. Wygląd i stan utrzymania Estetyka obiektów i urządzeń jest istotnym czynnikiem wpływającym na postawy zarówno praworządnych użytkowników przestrzeni, jak i potencjalnych sprawców. Brak dbałości o wygląd i stan techniczny przestrzeni fizycznej sprawia poczucie braku sprawowanej kontroli nad danym obszarem, co w konsekwencji. Jeżeli wybito okno w fabryce lub w biurze, przechodzeń, który to zauważy, dojdzie do wniosku, że nikomu taki stan rzeczy nie przeszkadz i że nikt nie jest za stan budynków odpowiedzialny. Po jakimś czasie znajdą się tacy, którzy zaczną rzucać kamieniami w pozostałe okna. Wkrótce nie ostanie się żadna szyba, przechodzeń zaś dojdzie do wniosku, że nie tylko nikt nie odpowiada za budynek, ale również za ulicę, którą spaceruje. Szybko zawładną ulicą, natomiast zwykli obywatele będą ją omijać z daleka. Pomoc udzielana mieszkańcom polega na dążeniu do zapewnienia pełnej funkcjonalności zastosowanych rozwiązań oraz umożliwieniu wykorzystania przestrzeni i jej urządzeń jedynie zgodnie z określoną funkcją, zdefiniowaną uprzednio tak, aby tworzyć odpowiednie warunki bezpieczeństwa. Przykładowo zastosowanie odpowiedniej wielkości urządzeń placu zabaw, dostosowanych do potrzeb małych dzieci, uniemożliwia korzystanie z nich przez dzieci starsze i tym samym zapobiega zawłaszczeniu przez nie stref dla nich nie przeznaczonych. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku funkcjonalności oraz przeznaczenia innych elementów przestrzeni fizycznej: ławek, małej architektury, kwietników, schodów itd.. Ważna jest różnorodność przestrzeni, gwarantująca zaspokajanie potrzeb miejscowej społeczności. Problem niedostosowania przestrzeni dotyczy zarówno śródmieść jak i obrzeży miasta, pełniących funkcję „sypialni”. Śródmieście boryka się z niedoborem miejsc rekreacji i wypoczynku, podczas gdy na obrzeżach miast jest należytej komunikacji czy ośrodków użyteczności publicznej, takich jak: szkół, żłóbków, klubów emeryta, świetlic środowiskowych itp. Odpowiednie zharmonizowanie przestrzeni publicznej zapobiega powstawaniu wśród mieszkańców nudy i frustracji, które to często prowadzą do aktów wandalizmu, agresji, alkoholizmu a nawet narkomanii. Kolejnym ważnym aspektem jest zróżnicowanie projektowanej przestrzeni pod kątem jej funkcjonalności. Tworzona przestrzeń powinna łączyć w sobie funkcje mieszkaniowe, handlowo-usługowe oraz rekreacyjne. Tylko w ten sposób możemy zapewnić naturalną kontrolę społeczną przestrzeni niemalże przez całą dobę i tym samym zminimalizować ilość zdarzeń przestępczych oraz antyspołecznych. Przedstawione cechy środowiska ułatwiające przestępstwa, typowe miejsca zagrożone popełnieniem przestępstwa oraz cechy i procesy towarzyszące zapobieganiu przestępczości poprzez kształtowanie bezpiecznych przestrzeni - sugerują wprowadzenie określonej struktury i wyposażenia przestrzeni wraz z wprowadzeniem nowych urządzeń projektowych zapewniających bezpieczeństwo społeczności lokalnych. Jednakże rozwiązania dotyczące kształtowania bezpiecznych przestrzeni nie zagwarantują jednoczesnego, pełnego zaniku przestępczości i różnego rodzaju zagrożeń. Analizując jednakże dane statystyczne policji, dokonując różnego rodzaju obserwacji można stwierdzić, że implementacja omawianych sposobów kształtowanie bezpiecznych przestrzeni wpływa na środowisko, w jakim może zaistnieć przestępstwo, a pośrednio na. sytuację celu, ofiary przestępstwa oraz możliwości sprawcy. Geneza CPTED Wprowadzenie terminologii „Zapobieganie Przestępczości Poprzez Projektowanie Środowiska ” (Crime Prevention Through Environmental Design - CPTED) wprowadził C. Ray Jeffery publikując w 1971 roku książkę w której dowodził, ze ukształtowanie fizyczne otoczenia wywołuje u potencjalnego sprawcy przyjemne lub nieprzyjemne doznania, które stymulują lub ograniczająjego wolę popełnienia przestępstwa. O. Newman, architekt oraz G. Rand na podstawie badań - w pracy Defensible Space - Crime Prevention through Urban Design zawarli teorię że przestrzeń powinna.
• umożliwiać mieszkańcom ciągłą obserwację oraz bycie obserwowanym,
• mieszkańcy muszą chcieć interweniować lub zgłaszać popełnianie przestępstwa. Natomiast van S(x)meren formułował wytyczne do projektowania CPTED: nie zapominaj o sprawcy i ofierze - to połączenie fizycznej przestrzeni i środowisk* społecznego dają efekt w postaci bezpieczniejszych miast;
• nie koncentruj się jedynie na planowaniu i projektowaniu, które należy łączyć z utrzymania i konserwacji przestrzeni fizycznej;
• nie opierać się może na jednej grupie wykonawców (tylko policji, planistów, projektantów itp.) - wymagane jest wieloresortowe i strukturalne partnerstwo (lokalne władze, policja, planiści, architekci, mieszkańcy itp ). Elementy strategii CPTED Niewątpliwie strategię CPTED uznać można za narzędzie, które w połączeniu z innymi metodami, jest w stanie skutecznie eliminować niepożądane zjawiska, w tym przestępczość. Możliwość popełniania przestępstw może być wyeliminowana lub ograniczona, jeśli fizyczne otoczenie zostanie zaprojektowane w taki sposób, żeby sprzyjać zacieśnianiu więzi między mieszkańcami oraz zwiększać prawdopodobieństwo ujawnienia faktu dokonywania przestępstwa. CPTED może być wykorzystywane zarówno w przestrzeni wewnętrznej i zewnętrznej, w indywidualnych budynkach lub całych osiedlach. Włączenie CPTED we wczesny proces projektowania zapobiega konieczności dokonywania późniejszych kosztownych zmian. Strategia ta opiera się na następujących elementach:
• naturalna (wymuszona) obserwacja;
• naturalna kontrola dostępu;
• wyodrębnienie terenu;
• zarządzanie i konserwacja
• -naturalna (wymuszona) obserwacj
• • Naturalny nadzór - polega na rozmieszczeniu oświetlenia, zieleni, urządzeń, sfery aktywności ludzkiej oraz usytuowania budynków tzw. „małej architektury" tak, aby maksymalnie zwiększyć pole obserwacji otoczenia. Zwiększa to prawdopodobieństwo, że intruz zostanie zauważony. Naturalna kontrola dostępu - czyli takie rozmieszczenie wejść, wyjść, ogrodzenia, właściwe zaprojektowanie zieleni oraz innych elementów fizycznej przestrzeni w celu ograniczenia dostępu osób niepowołanych oraz zapewnienia poczucia bezpieczeństwa osobom uprawnionym. Limitowanie możliwości wejścia i wyjścia osiąga się poprzez właściwe rozmieszczenie np. miejsc parkingowych, urządzeń, a także odpowiednie usytuowanie budynku oraz kanalizowanie ruchu pieszego i kołowego. Takie ukształtowanie otoczenia stwarza dodatkową możliwość obserwowania ludzi przez innych ludzi, co prowadzi do ograniczenia możliwości popełnienia przestępstwa; Wyodrębnienie terenu Wyodrębnienie terenu - czyli odpowiednie usytuowanie budynków, płotów, chodników, znaków i napisów, ławek ulicznych, odpowiedni kolor farby, zaprojektowanie właściwej zieleni w celu ustanowienia jednoznacznej granicy informującej o przynależności danego terenu do kogoś i oddzielenie od siebie przestrzeni: publicznej pół publicznej, niepublicznej. Jasne określenie granicy umacnia przekonanie o przynależności danego obszaru do właściciela. Ludzie nabierają respektu dla cudzej własności, jeśli granica obszaru chronionego jest precyzyjnie zdefiniowana; Rozdzielenie przestrzeni można zrobić za pomocą płotów, ogrodzeń, specjalnie dobranej zieleni czy choćby tablic informacyjnych. Jasne określenie granicy umacnia przekonanie o przynależności danego obszaru do właściciela. Zarządzanie i konserwacja Zastosowanie technicznych środków ochrony i dostępu - oznacza użycie stosownych do miejsca i okoliczności odpowiednich zabezpieczei mechanicznych i elektronicznych podnoszących poziom ochrony osobistej i ochrony przestrzeni publicznej. Słaby stan techniczny lub niewłaściwe utrzymanie wyraża brak troski o własność i stwarza okazje do popełniania czynów zabronionych. Konieczność dokonywania konserwacji i napraw powinna być uwzględniona w procesie projektowania. Na przykład sadzonki roślin powinny być dobrane z uwzględnieniem ich postaci dorosłej - minimalizuje to potrzebę przycinania. Użycie materiałów i konstrukcji dobrej jakości i odpornych na zniszczenie redukuje konieczność wykonywania dodatkowych czynności. Konserwacja - ma zapewniać poczucie troski o własność i zniechęcać potencjalnych sprawców czynów zabronionych. Cele stosowania elementów strategię CPTED • Podniesienie poziomu poczucia bezpieczeństwa, • Stworzenie miejsc sprzyjających różnym formom wypoczynku. • Wzmocnienie więzi społecznych między mieszkańcami. • Wzmocnienie poczucia odpowiedzialności za dobro wspólne. • Zmniejszenie ilości aktów wandalizmu i innych czynów o charakterze przestępczym, • Paradoksalnie - zmniejszenie aktywności policji i straży miejskiej. Przykłady Przystanek autobusowy- zastosowanie przezroczystych materiałów do wykonania ścian powoduje, że zarówno osoby znajdujące się na przystanku, jak i te podchodzące do niego mają doskonałą widoczność. Ustawione w pobliżu mieszkań oraz urzędów lub sklepów. Układ architektoniczny-obok siebie stoją budynek wielorodzinny i zespół domków szeregowych. Brak wysokich, nie przejrzystych ogrodzeń ułatwia naturalny nadzór. Zastosowanie dobranych roślin powoduje że wyraźnie widać granicę pomiędzy strefą publiczną (boisko dla dzieci), a strefą prywatną (domkiszeregowe). Wyodrębnienie terenu-domek nie posiada własnego ogrodzenia, a jednak szeroki pas zieleni oddzielający chodnik od prywatnej posesji powoduje, że nikt nie ma wątpliwości gdzie przebiega granica prywatnej posesji. Zastosowanie technicznych środków ochrony i dostępu. Drzwi zewnętrzne do klatek schodowych zamykane automatycznie, są wykonane z przeźroczystego, odpornego na uderzenia (zniszczenie) materiału. Zastosowano domofon. Klamka zewnętrzna zastąpiona jest nieruchomą klamką (gałką). Drzwi do pomieszczeń mieszkalnych, gospodarczych i piwnic nie posiadają szyb. Przykłady Konstrukcja budynku jednorodzinnego oraz wielorodzinnego powinna uniemożliwić wspięcie się na wyższe kondygnacje. Działki w osiedlach domów jednorodzinnych nie mogą być obsadzone wysoką roślinnością. Niska roślinność zapewnia dobry widok na sąsiedztwo. Ogrodzenia wykonane z elementów ażurowych umożliwiają obserwację wnętrza oraz z wnętrza. Duży nacisk kładzie się na wydzielenie przed domami strefy półpubłicznej. Obowiązkowym elementem wyposażenia CPTED w Polsce Pierwszym w Polsce projektem, który został stworzony według reguł CPTED jest osiedle w Siechnicach pod Wrocławiem. Charakteryzuje się ono zwartą konstrukcją domów, brakiem naturalnych osłon oraz odpowiednią aranżacją małej architektury i zieleni. Osiedle ma system kamer, ale nie ma ochroniarza. Na osiedlu zrezygnowano także z bram i murów. Bloki są tak wobec siebie usytuowane, że potencjalnemu przestępcy trudno byłoby się tu ukryć. Metody rozwiązywania problem Zapobieganie przestępczości w lokalnych społecznościach i sposoby rozwiązywania występujących tam problemów doprowadziły do wypracowania metod, które przyczyniają się do ograniczenia przestępczości i wzmocnienia więzi społecznych. Tymi metodami są: • SARA (w GB): scanning; analysis, response, assessment • CAPRA (stosowana w Kanadzie), clients; analysis; partnership; response; assessment • PROCTOR (anglosaska): problem; cause; tactic/treatment; output; result • Metoda 5 „i” (wykorzystywana w ramach Europejskiej Sieci Zapobiegania Przestępczości EUCPN): intelligence; intervention; implementation; involvement; impact

Metoda 5 kroków CAPS (Chicago Altemative Policing Strategy): problemy; analiza przyczyn; strategia; realizacja; ocena. We wszystkich metodach rozwiązywania problemów problemów związanych z bezpieczeństwem wykorzystuje się tak zwany cykl Deminga zwanym też cyklem poprawy lub cyklem PDCA. Istotą cyklu Deminga jest ciągłe udoskonalanie działań. Po zaplanowaniu działań, przystępujemy do ich realizacji, sprawdzamy rezultaty, poprawiamy założenia i w efekcie znowu planujemy działania. Ten cykl powinien za każdym obrotem doskonalić działanie. SARA Pierwszą i chyba najbardziej popularną metodą rozwiązywania problemów kryminalnych jest metoda SARA, która jest stosowana w Wielkiej Brytanii. Nazwa jej po-chodzi od pierwszych słów angielskicl wyrazów: S - scanning, identyfikacja - wybór najważniejszego problemu związanego z bezpieczeństwem, a istotnego dla społeczności lokalnej; A - analysis, analiza przyczyn zjawiska - problemu kryminalnego, który został uznany za niepożądany przez społeczność lokalną; R - response, działanie oraz opracowanie i wdrożenie projektu profilaktycznego; A - assessment, ocena podjętych działań. Autorami tej metody jest J. Eck, W. Spelman, jest ona stosowana od lat 90. XX wieku - najszerzej w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. S - scanning, identyfikacja: Sporządzenie listy potencjalnych problemów,

• Potwierdzenie występowania problemu,
• Wyznaczenie priorytetów,
• Określenie specyfiki problemu i miejsce jego wy stępowania. A - analysis, analiza:
• Jakie warunki i zdarzenia powodują problem a jakie towarzyszą problemowi ?
• Jakie są konsekwencje problemu i jakie wywołuje szkody ?
• Jak długo problem istnieje i jak często występuje ?
• Określenie wstępnych celów,
• Identyfikacja źródeł informacji niezbędnych do rozwiązania problemu. R - response - działanie
• Rozważenie wykonalności,
• Określenie planu działania i szczegółowych celów do realizacji.
• Kto będzie odpowiedzialny za wstępne działania i realizację poszczególnych obszarów? A - assessment, ocena
• Czy wprowadzono plan w życie ?
• Jaki był cel i czy cel został osiągnięty ?
• Skąd wiemy, że cel został osiągnięty ?
• Co się stanie gdy zakończymy realizację planu?
• Modyfikacja planu. CAPRA Drugą metodą jest CAPRA, która jest stosowana przez policję kanadyjską. Większe znaczenie w tej metodzie przypisuje się współpracy ze społecznościami lokalnymi. Nazwa metody podobnie jak SARA pochodzi od angielskich wyrazów: C - clients, klienci, których identyfikujemy jako osoby, dla których realizowany będzie projekt profilaktyczny (bezpośredni, pośredni, czy znam> ich potrzeby?): A- analysis, analiza przyczyn zjawiska - problemu kryminalnego, który zosta uznany za niepożądany przez społeczność lokalną; P-partnership, partnerstwo wielu instytucji w celu rozwiązania istniejącego
• problemu kryminalnego (kto jest partnerem ?, jakich kompetencji
• potrzebujemy?, jak „związać” partnerów); R- response, działanie oraz opracowanie i wdrożenie projektu profilaktycznego; A - assessment, ocena podjętych działań. PROCTOR Kolejna metoda to metoda PROCTOR. Podobnie jak w poprzednich metodach nazwa jej pochodzi od pierwszych liter angielskich słów: • Pro - problem, problem kryminalny istotny dla społeczności lokalnych • C - cause, przyczyna wystąpienia problemu kryminalnego; • T - tactic/treatment, taktyka/działanie związane z rozwiązaniem problemu; • O - output, stwierdzenie wyniku podjętych działań; • R - result, rezultaty uzyskane w wyniku podjętych działań zapobiegawczych. Metoda 5 Następna metoda zyskała na popularności w ostatnich latach. Stosowani była do opisywania dobrych praktyk w Europejskiej Sieci Zapobiegania Przestępczości EUCPN. Celem EUCDN jest rozwijanie programów prewencyjnych dla wszystkich rodzajów przestępczości, ze szczególnym uwzględnieniem zachowań osób nieletnich, przestępczości miejskiej i narkotykowej oraz wspieranie lokalnych i krajowych polityk prewencji kryminalnej. EUCPN organizuje coroczna Konferencję Dobrych Praktyk, na której wręczane są nagrody za najlepszy projekt prewencji kryminalnej - European Crime Prevention Award - ECPA. Jest to Metoda 51, której nazwa pochodzi od angielskich słów: • i- intelligance, wywiad, czyli zbieranie informacji o problemach; • i - intervention, interwencja, czyli określenie form działania; • i - implementadon, implementacja, czyli wdrożenie w życie działań; • i - involvement, zaangażowanie osób i instytucji w działanie; • i - impact, wpływ podjętych działań na problem. Cechy wspólne metod SARA, CAPRA, PROCTOR, 5 W metodach rozwiązywania problemów powtarzają się niektóre elementy: potrzeba lidera, identyfikowanie problemów występujących w społeczności lokalnej to pierwsze działanie ułatwiające włączenie mieszkańców w proces rozwiązywania problemu. Informacje takie może zbierać dzielnicowy na spotkaniach radnych, posłów, urzędników miejskich, burmistrzów, wójtów czy starostów z mieszkańcami. Inną formą uzyskiwania wiedzy problemach lokalnych społeczności mogą być strony internetowe, badania ankietowe, fora dyskusyjne, ustalenie osób, do których będzie adresowane działanie zapobiegawcze. Brak właściwie zidentyfikowanego adresatów powoduje nieskuteczność działań. Wyróżnia się adresatów bezpośrednich lub pośrednich. Bezpośredni to ten, z którym spotykamy się podczas prowadzenia działań, z pośrednim nie spotykamy się bezpośrednio, ale odczuwa on skutki naszych działań. Cechy wspólne metod SARA, CAPRA, PROCTOR, 5 analiza problemu kryminalnego np. burza mózgów - składająca się z trzech etapów: przygotowania burzy mózgów sprowadza się do przygotowania spotkania, zebrania uczestników, powiadomienia ich o przedmiocie, który będzie rozważany podczas burzy mózgów oraz zachęcenie do składania propozycji podczas sesji.
• etap pomysłowości to zachęcenie uczestników do podania jak największej liczby rozwiązań problemu, który jest przedmiotem sesji. Zgłaszane pomysły są zapisywane przez wybraną osobę - sekretarza. Listę pomysłów wypracowanych na sesji powiela się i daje uczestnikom spotkania z prośbą o przemyślenie i podanie ewentualnych nowych pomysłów. Przyjmuje się, że najlepszym czasem na zgłoszenie nowych propozycji jest doba do dwóch.
• następnie zostają powołani eksperci (zwykle trzej), którzy na etapie oceniania analizują wypracowane pomysły i wybierają pomysły cechy wspólne metod SARA, CAPRA, PROCTOR, 5„i” cd.

• formułowanie celów działań wykorzystuje się metodę SMART. Nazwa, podobnie jak w wielu przypadkach, pochodzi od angielskich wyrazów:

• S - specific, konkretne - sformułowany konkretnie, precyzyjnie.
• M - measurable, mierzalne w celu stwierdzenia czy cel został osiągnięty, co pozwoli mieć wiedzę o działaniach naprawczych.
• A - achievable. osiągalny - przy dostępnych środkach,
• R-result-oriented, nastawione na rezultat - dający konkretne rezultaty.
• T - time-bound, określone w czasie np. rok Metoda SMART formułowania celów może być przydatna w działaniach profilaktycznych, gdyż pozwala ocenić, czy w trakcie działań profilaktycznych osiągnięto zakładane rezultaty. Zmusza do konkretnego, mierzalnego Jasno sformułowanego określonego w czasie formułowania celów. Metoda 5 kroków CAPS Kolejna z metod rozwiązywania problemów jest zwana metodą pięciu kroków lub CAPS. Powstała ona na podstawie programu redukcji przestępczości w Chicago (Chicago Alternative Policing Strategy - alternatywna strategia policji chicagowskiej). Miasta podzielono na 279 okręgów a do każdego przydzielono 8-9 policjantów, którzy zajmowali się współpracą z mieszkańcami, rozpoznaniem problemów kryminalnych, szkoleniem, okazywali pomoc w rozwiązywaniu problemów. W poszczególnych okręgach zidentyfikowane problemy były różne:
• salon sprzedaży samochodów prowadzony przez grupę przestępczą,
• sklep sprzedawał alkohol także w godzinach nocnych,
• nie było bezpiecznie na przystanku autobusowym,
• handlarze narkotyków;
• brak oświetlenia, nieuporządkowane śmieci,
• w ruinach starego szpitala było siedlisko gangów i narkomanów. Tak różne problemy zidentyfikowane na spotkaniach okręgowych zostały rozwiązane za pomocą metody pięciu kroków:
• Określenie problemów i ustalenie kolejności ich rozwiązywania.
• Analiza przyczyn zjawiska, które zostało uznane za niepożądane przez społeczność lokalną.
• Ustalenie strategii działania.
• Wprowadzenie strategii w życie. S Ocena i uroczystości. krok pierwszy: określenie problemów i ustalenie kolejności ich rozwiązywania. Najczęściej odbywa się to na spotkaniach okręgowych policjanta z mieszkańcami, gdy podają oni najważniejszy, z ich punktu widzenia, problem. Na tej podstawie jest tworzona okręgowa lista problemów i wyłoniony problem kryminalny.
• Warto wykorzystać spotkanie z mieszkańcami także do poszukiwania odpowiedzi na to, jak często występuje problem, gdzie i kiedy oraz ilu mieszkańców dotyczy.
• Bardzo ważne, aby wybrać problem najistotniejszy dla społeczności lokalnej, gdyż jest duża szansa, że w rozwiązanie takiego problemu zaangażują się mieszkańcy. W celu łatwiejszego zrozumienia istoty wybranego problemu oraz nasilenia jego występowania policja podczas spotkań okręgowych przedstawia tak zwane mapy ICAM, czyli dane o rozmiarach przestępczości, sposobach dokonania przestępstw oraz interwencjach policyjnych. Krok drugi: analiza. Jest ona najistotniejszym elementem wszystkich metod roz-wiązywania problemów kryminalnych. W tym cel] należy odpowiedzieć na 7 złotych pytań kryminalistycznych:
• co?
• gdzie?
• kiedy?
• jak?
• czym?
• dlaczego?
• kto? W metodzie CAPS analizę prowadzi się również metodą trójkąta kryminalnego. Zbierając informacje o 3 bokach trójkąta, czyli o sprawcach, ofiarach i miejscach analizuje się, co zrobić, aby utrudnić lub uniemożliwić popełnienie przestępstwa, wykroczenia. W praktyce bywa tak, że podczas spotkania osoby przybyłe na spotkanie dzieli się na trzy grupy, a każda z grup próbuje zebrać informacje o jednym z boków trójkąta. Krok trzeci: ustalenie strategii działania. Na podstawie przeprowadzonej analizy należy przygotować strategię działania, która powinna:
• zmierzać do wyeliminowania przyczyn niekorzystnych zjawisk,
• określać, co należy zrobić, aby uniemożliwić powstanie problemu kryminalnego,
• być ukierunkowana na wszystkie trzy boki trójkąta kryminalnego,
• być zgodna z prawem,
• określać stan, który podczas działań ma być osiągnięty,
• określać czas, w którym poszczególne działania, zadania powinny być wykonane,
• odpowiedzialnych za poszczególne obszary,
• określać cele do osiągnięcia,
• jakie będą mierniki, czyli co uzna my za sukces, a co za porażkę. Planując zadania, należy pamiętać, aby każdy z partnerów, który włączył się do działań odpowiadał za obszar, w którym się specjalizuje. Krok czwarty: wprowadzenie strategii w życie. Ten etap sprowadzi się do wykonania zaplanowanych w poprzednim kroku działań. Krok piąty: ocena i uroczystości. Mimo, że etap ten określony jest jako ostatni, należy pamiętać, że ocena działań powinna występować na bieżąco przy rozwiązywaniu problemu kryminalnego. Po ocenie rezultatów można świętować to, co udało się osiągnąć. Krok piąty wykorzystywany jest do spotkania z mieszkańcami i innymi włączonymi w działania osobami. Pozwala to na rozliczenie podjętych zobowiązań, ale także wykorzystanie spotkania do integracji społecznośc lokalnej. Warto jest także omówić, co się zmieniło w trakcie realizacji zaplanowanych działań.
• Czy zauważalne jest zmniejszenie szkód spowodowanych przez problem?
• Czy zmniejszyła się intensywność problemu?
• Czy poprawiła się komunikacja pomiędzy poszczególnymi partnerami biorącymi udział w programie?
• Czy zdobyto doświadczenia, które można wykorzystać w przyszłości? Najczęściej popełniane błędy Najczęściej popełniane błędy w rozwiązywaniu problemów związanych z bezpieczeństwem społeczności lokalnych: • Problem nie jest jasno zdefiniowany lub nie jest zrozumiany, • Problem potraktowany jest zbyt wąsko. Zajmujemy się symptomami, • Rozwiązane przyjęto zbyt wcześnie - przed zrozumieniem problemu, • Przeszkody w rozwiązaniu problemu są ignorowane, • Zasady przeprowadzania działań profilaktycznych • Uwzględniając wyniki prowadzonych badań naukowych oraz doświadczenia płynące z praktyki związanej z podejmowaniem działań zapobiegawczych, można wskazać zasady, które ułatwią podejmowanie działań profilaktycznych, do których zaliczamy: • Zasada wychodzenia naprzeciw zapotrzebowaniu społeczności lokalnych. Działania profilaktyczne powinny obejmować swoim działaniem te aspekty bezpieczeństwa społeczności lokalnej, które są dla tej społeczności najbardziej uciążliwe. • Trudno bowiem spodziewać się zaangażowania obywateli w działania profilaktyczne tylko dlatego, że taki kierunek działań został określony w komendzie głównej policji, ministerstwie, czy innej centralnej instytucji. • Lokalne podejście do problematyki bezpieczeństwa sprawić może, że w system zapobiegania włączą się mieszkańcy, a bez ich aktywności działania profilaktyczne nie przyniosą zakładanych rezultatów. • Zasady przeprowadzania działań profilaktycznych • Zasada prawnego obowiązku zapobiegania przestępczości. To niedobra wola, a konkretne przepisy zobowiązują instytucje i konkretne osoby do działań związanych z zapobieganiem przestępczości i patologiom społecznym (samorząd gminny, powiatowy, wojewódzki, policja, prokuratury, sądy, straże miejskie, itd.). Zasada rzetelnej analizy, na podstawie różnych źródeł. Trudno uznać za wystarczające źródła policyjne - statystykę policyjną, ponieważ obciążona jest ona dużym błędem tak zwanej ciemnej liczby przestępstw. Znakomitym źródłem informacji o przestępczości mogą być badania opinii społecznej. Mieszkańcy wiedzą bardzo dużo na temat przestępczości we własnej okolicy i są znakomitym źródłem informacji. Oczywiście wiedzę czerpać można z lokalnych mediów, skarg kierowanych do różnych instytucji, Internetu, z bezpośrednich spotkań z mieszkańcami, sądów, prokuratur, itd. Niezwykle ważne jest, aby wykorzystać możliwie wiele wiarygodnych źródeł, gdyż ułatwia to dotarcie do sedna przyczyny negatywnego zjawiska. Zasady przeprowadzania działań profilaktycznych decyzyjne określenie adresata, do którego chcemy kierować działania profilaktyczne. Inne sposoby i metody powinno się stosować w stosunku do grup ńiłodzieży, inne do dorosłych, jeszcz< inne do osób mających problemy z uzależnieniami. Określenie adresata jest ważne z uwagi choćby na sposób reklamowania programu, jego prowadzenia, a także oceny podjętych działań. Program powinien być tworzony w konkretnej społeczności. Trudno wyobrazić sobie, żeby program (nawet taki, który odniósł sukces w jednej społeczności lokalnej) przeniesiony do innej społeczności odniesie podobny sukces. Wynika to z faktu, że w każdej społeczności przyczyny niekorzystnych zjawisk mogą być różne - dlatego należy poprzedzić działania programowe analizą. Ważną zasadą jest, aby pozyskiwać autorytety w społecznościach lokalnych do działań związanych z lobowaniem na rzecz programu. Jeżeli na przykład do programu profilaktycznego przeznaczonego dla młodzieży z trudnościami wychowawczymi pozyskamy znanego sportowca można liczy< na większe zainteresowanie spotkaniem niż w przypadku spotkania prowadzonego przez nauczyciela szkolnego. Pozyskiwanie osób, które ze względu na zajmowane stanowisko, sytuację materialną, wiedzę mogą pomóc, wspierając program finansowo lub własnym autorytetem. Zasada nadrzędności działań kreatywnych nad represyjnymi. Polega na takim kierunku planowanych działań zapobiegawczych, zgodnie ; którymi działania wyprzedzające pojawienie się przestępstwa są nadrzędne nad represjonowaniem sprawców przestępstw już popełnionych. Oczywiści< trudno zrezygnować w programach z represji wobec sprawców niekorzystnych zjawisk, pamiętając choćby o korzystnym efekcie odstraszania. Pamiętać należy jednak, żeby działania represyjne nie były głównym celem programu. Zasady przeprowadzania działań profilaktycznych zasada wykorzystania nowoczesnych metod zabezpieczenia osół mienia. W działania profilaktyczne wplatać należy najnowsze osiągnięcia techniczne, wykorzystywać wnioski z prowadzonych badań kryminologicznych itd. Typując realizatorów do poszczególnych działań należy brać pod uwagę zainteresowania, wiedzę, doświadczenie poszczególnych osób. Realizatorów poszczególnych przedsięwzięć należy podać z imienia i nazwiska. Pozwala to uniknąć sytuacji, kiedy za wykonanie danej czynności jest odpowiedzialna cała instytucja. Zasada współpracy wielu podmiotów. Współpraca powinna opierać się na założeniu, że wszyscy partnerzy realizują to, w czym są wyspecjalizowani. Sztandarowym przykładem mogą być lekcje prowadzone w szkołach przez policjantów, którzy nie mają wykształcenia pedagogicznego. Oczywiście nie można generalizować, ale często osoby nieprzygotowane do pracy z dziećmi młodzieżą mają problem w nawiązywaniu z nimi dobrego kontaktu. Zasady przeprowadzania działań profilaktycznych Zasada systematyczności i wielopłaszczyznowości działań profilaktycznych sprowadza się do aktywności w wielu kierunkach. Powinna być ona zgodna z wynikami z analizy potrzeb działań zapobiegawczych. Zasada adekwatności podjętych działań zapobiegawczych do zagrożenia przestępczością. Bardzo łatwo wyobrazić sobie można działania, które spowodują wyeliminowanie problemu, ale za niewspółmierną cenę. Na przykład, ograniczenie włamań do piwnic na małym osiedlu można osiągnąć przez zabezpieczenie piwnic kratami, systemami alarmowymi, znakowaniem przedmiotów, wprowadzeniem patroli służb policyjnych i straży miejskiej takie działania w konsekwencji będą bardzo kosztowne i spowodują brak możliwości skutecznego działania w innych miejscach. Zasada planowania działań profilaktycznych. Planować należy wszystkie działania, które są możliwe do wykonania w ramach działań programowych. Określając czas realizacji całego programu lub poszczególnych zadań w tvm nrogramie należy go nrecvzvinie nodawać. Metody rozwiązywania problemów oraz zasady prowadzenia działań profilaktycznych stanowią katalog różnych działań, które można wykorzystać w rozwiązywaniu lokalnych problemów związanych z zapobieganiem przestępczości w społecznoś-ciach lokalnych. Ich wspólni cechą jest troska o włączenie w te działania obywateli. Zwrócenie uwagi młodemu człowiekowi na złamanie drobnej normy społecznej, być może spowoduje, że w przyszłości ten człowiek nie popełni poważnego przestępstwa. Anonimowość, znieczulica i niechęć włączenia się w działania profilaktyczne, niereagowanie na krzywdę innych osób to główne problemy uniemożliwiające skuteczną walkę o bezpieczeństwo społeczności lokalnych. Wspólne działania profilaktyczne mogą odwrócić te niekorzystne tendencje