Widzenie księdza Piotra w III części Dziadów – interpretacja

Bóg, który w Wielkiej Improwizacji nie odpowiedział Konradowi, w tej scenie przemówił do pokornego księdza Piotra, mówiącego o sobie, że jest prochem. W scenie tej ksiądz Piotr upokorzył się przed Stwórcą:Ja, proch będę z Panem gadał. W nagrodę za jego pokorę Bóg zesłał mu przyszłą, profetyczną wizję Polski. W swym widzeniu ksiądz Piotr ujrzał kibitki, wiozące na Syberię polskich patriotów. Wśród nich Piotr zobaczył dziecko – Mesjasza Zbawiciela:Z matki obcej krew jego dawne bohatery, A imię jego będzie czterdzieści i cztery. W scenie tej zauważyć można podobieństwo (paralelizm) pomiędzy męczeństwem Jezusa a męczeństwem Polski i Polaków:Polska krzyżem, Polska Chrystusem narodów. Mickiewicz nawiązuje w widzeniu również do Apokalipsy św. Jana oraz do hebrajskiej kabalistyki (kabalistyka – doktryna, nawiązująca do gry liczb oraz wróżbiarstwa). Autor nawiązał też do sławnej teorii Jakuba Franka, który mówił o mężu o trzech obliczach, z trzema stolicami u jego stóp, który mimo to pozostawał bez korony. W widzeniu księdza Piotra da się odczytać mesjanistyczną koncepcję, sformułowaną przez Mickiewicza. Widział on Polskę jako Mesjasza narodów, jako kraj, który odkupi świat. Polska porównywana była w niej do Jezusa, tak jak on cierpiała na krzyżu, ale tak jak on miała też zmartwychwstać. Krzyżem Polski były zabory. Podsumowując, można stwierdzić, iż podstawowymi elementami widzenia są:

• spojrzenie z góry na losy Polaków i Polski oraz porównanie cara do biblijnego Heroda mordującego niewinne dzieci;
• mesjanizm jednostki, którą ks. Piotr nazywa czterdzieści i cztery;
• widzenie procesu nad krajem (na podobieństwo procesu Jezusa);
• krzyż, jaki dźwiga Polaka, to trzy zabory;
• wizja ukrzyżowania Polski, nad którą – tak jak obok konającego Jezusa – stała jego matka – Wolność;
• wniebowstąpienie Polski. Tak jak w prawdziwym profetycznym widzeniu, tak i tu pełno jest symboli i niejasnych do końca aluzji. I tak np. czterdzieści i cztery w historii starano się interpretować jako:
• osobę samego autora;
• alegorię Polski;
• powstańców z 1944 roku;
• Józefa Piłsudskiego;
• Andrzeja Towiańskiego.