Bezpieczeństwo wartością i potrzebą człowieka. Pojęcie bezpieczeństwa: Psychologiczny kontekst bezpieczeństwa odwołuje się do indywidualnych właściwości jednostki, cech jej intelektu, charakteru (wymiar obiektywny), a także do stanów emocjonalnych, które poddają się licznym wpływom, są dynamiczne i specyficzne dla każdej osoby (wymiar subiektywny). Porządkujące znaczenie dla analizy psychologicznych aspektów poczucia bezpieczeństwa ma konwencjonalny zakres znaczeniowy pojęć „bezpieczeństwo” oraz „niebezpieczeństwo”. Zgodnie z definicją słownikową, bezpieczeństwo jest rozumiane jako „stan niezagrożenia, spokoju, stan, który daje poczucie pewności i gwarancje jego zachowania oraz szanse na doskonalenie. Jest to jedna z podstawowych potrzeb człowieka. Odznacza się brakiem ryzyka utraty czegoś dla człowieka szczególnie cennego – życia, zdrowia, pracy, szacunku, uczuć, dóbr materialnych i dóbr niematerialnych. Bezpieczeństwo jest naczelną potrzebą człowieka i grup społecznych, jest także podstawową potrzebą państw i systemów międzynarodowych; jego brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia. Człowiek, grupa społeczna, państwo, organizacja międzynarodowa starają się oddziaływać na swoje otoczenie zewnętrzne i sferę wewnętrzną, by usuwać a przynajmniej oddalać zagrożenia, eliminując własny lęk, obawy, niepokój i niepewność. Być bezpiecznym to być wolnym od trosk i obaw.”1 Niebezpieczeństwo natomiast jest stanem, sytuacją, położeniem grożącym czymś złym, zagrażającym komuś. Z niebezpieczeństwem wiąże się zmartwienie i obawa. Rodzi ono poczucie lęku. Pojęcie bezpieczeństwa jest rozpatrywane zazwyczaj w relacji do pojęcia niebezpieczeństwa. Często przyjmuje się, że brak niebezpieczeństwa jest bezpieczeństwem. W rezultacie, nawet z pobieżnej analizy ujęć słownikowych wynika jednoznacznie, że w pojęciu „bezpieczeństwo” kryją się ważne stany psychiczne – emocje i uczucia. Bezpieczeństwo konstytuują dwa komponenty:

• odczuwany ( uświadomiony ) stan komfortu psychicznego i związany z nim brak poczucia zagrożenia,
• umiejętność rozpoznawania zagrożenia i odpowiedniej reakcji na nie ( umiejętność ochrony przed niebezpieczeństwem ) Bezpieczeństwo jest podstawową wartością i potrzebą człowieka. Obejmuje zabezpieczenie potrzeb istnienia, przetrwania, pewności, stabilności, tożsamości, niezależności oraz ochrony poziomu i jakości życia.2

Bezpieczeństwo jako potrzeba: Potrzeby człowieka stanowią bezpośrednie źródło jego aktywności. Na gruncie psychologii przyjmuje się, że potrzeba oznacza stan braku, którego uzupełnienie jest nieodzownym warunkiem egzystencji i rozwoju człowieka. Potrzeby człowieka aktywizują jego działanie. Odnieść to należy do w szczególności do potrzeb niezaspokojonych, rodzących pewne stany napięcia emocjonalnego. Człowiek dąży do zredukowania tego napięcia poprzez własną aktywność, działanie. Może mieć ona charakter indywidualny lub/i grupowy. Niektóre potrzeby jednostki można zaspokoić, podejmując działania wspólnie z innymi ludźmi bądź instytucjami. Analiza logiczna i materiał obserwacyjny przekonują nas, że jeśli potrzebę tę ujmiemy jako głód bezpieczeństwa psychicznego, czyli ochrony i stałości, to można jako jej wyraz potraktować większość dorobku kultury homo sapiens. Każdy system ideologiczny czy filozoficzny, każda teoria religijna czy naukowa, właśnie przez element ładu, jaki wnosi w nasze życie, zaspokaja po części potrzebę porządku i harmonii, które sprawiają, że czujemy się w świecie u siebie, bezpiecznie. Jeszcze wyraźniej potrzeba ta przejawia się w swojej postaci społecznej i międzyludzkiej. Jak pamiętamy, Abraham Maslow (klasyk amerykańskiej psychologii) uczynił ją podstawą swojego schematu psychiki. Z niej to rozwija się potrzeba przynależności, która przybiera postać potrzeby miłości, a ta - potrzeby uznania, by wreszcie roztopić się w ogólnej, egzystencjalnej potrzebie samorealizacji.3 Potrzeba bezpieczeństwa jest jedną z pierwotnych ( egzystencjalnych) potrzeb człowieka. Jej doniosłość plasuje ją w jednym rzędzie z potrzebą zaspokojenia głodu i pragnienia. Można wręcz stwierdzić, że stanowi naczelną potrzebę człowieka. Bez zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa nie jest możliwe zaspokajanie potrzeb wyższego rzędu, jak na przykład potrzeby przynależności i miłości, czy samoakceptacji i samorealizacji. Potrzeba bezpieczeństwa przejawia się w unikaniu zagrożeń i sytuacji wrogich, realizuje się na przez poszukiwanie oparcia w innych ludziach. Zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa nierzadko wiąże się z utratą autonomii i swobody działania. Dążąc do zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa ludzie rezygnują z części swoich praw na rzecz np. różnorodnych instytucji władzy publicznej. Źródłem potrzeby bezpieczeństwa może być tzw. „lęk podstawowy”. Zdaniem Karen Horney potrzeba bezpieczeństwa stanowi zasadniczą motywację ukierunkowującą sposób życia i aktywność człowieka. Aktywność ta jest związana z ciągłym zabezpieczaniem się przed zagrożeniem, które wiążę się z np. utratą władzy, pieniędzy, pozycji społecznej. Zatem dążąc do zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa ludzie „walczą” z innymi o wszystkie dobra, które ich zdaniem mogą to bezpieczeństwo zapewnić. Człowiek może realizować potrzebę bezpieczeństwa we współpracy z innymi ludźmi. W pewnym stopniu jest więc od nich zależny, ponieważ nie potrafi samodzielnie tej potrzeby zaspokoić.4 Brak zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa wyrządza szkody jednostce czy grupie ludzkiej, gdyż destabilizuje jego tożsamość i funkcjonowanie. Przejawiają one wówczas tendencje do zmiany istniejącego stanu rzeczy, do oporu wobec niekorzystnych zmian w ich strefie zewnątrz przedmiotowej i do stosowania środków ochronnych, mogących przywrócić im poczucie bezpieczeństwa. Tendencje tego rodzaju dowodzą, że bezpieczeństwo jest nie tyle określonym stanem rzeczy, ile ciągłym procesem społecznym, w ramach którego podmioty działające starają się dokonać mechanizmy zapewniające im poczucie bezpieczeństwa.5

Bezpieczeństwo jako wartość: Termin „wartość” nie jest pojęciem jednoznacznym. W aksjologii na ogół stwierdza się, że wartość jest czymś pierwotnym, niedefiniowalnym. Wartości istnieją niezależnie od świadomości człowieka. Wartość to podstawowa kategoria filozofii, oznaczająca wszystko to, co cenne i godne pożądania, co stanowi cel ludzkich dążeń.6 Wartość to także idee, zjawiska materialne i niematerialne, przedmioty, stany, rzeczy, osoby, grupy itp., które są przez jednostkę, grupę, klasę społeczną itp. dodatnio lub ujemnie oceniane lub aprobowane czy odrzucane.7 Wartości stanowią jeden z głównych wyznaczników i celów ludzkiego działania. Uznane wartości stanowią podstawę ocen, norm i wzorów kulturowych. Można więc powiedzieć, że wartość jest tym, co ma ogromne znaczenie dla człowieka, co nadaje sens jego poczynaniom, jego życiu. Wartości zmuszają do dokonywania wyborów i podejmowania decyzji. Fundamentalną kwestią w życiu każdej osoby i narodu jest świadomość rangi zapewnienia bezpieczeństwa jako nadrzędnej wartości i nadrzędnego celu działania każdej osoby, każdej społeczności i każdego państwa. Podkreślany jest również problem mądrości myślenia o bezpieczeństwie, rozumianej jako: 1) postrzeganie przyszłości i 2) to, kto tworzy wiedzę, prawa, zasady, reguły społeczne. Przyszłość jest zmienna i nieprzewidywalna, regułą jest więc zaskoczenie. Wbrew pierwotnym założeniom i usilnym dążeniom człowieka do zapewnienia sobie bezpieczeństwa jako jednej z kategorii potrzeb i wartości, wydaje się ono być coraz mniejsze. Człowiek współczesny doświadcza palących problemów, tworzonych przez cywilizację otaczającego go świata: zagrożenia militarnego, ekologicznego, moralnego, ekonomicznego czy politycznego8. Ale człowiek chce być bezpieczny lub mówiąc językiem psychologii „mieć poczucie bezpieczeństwa”. Lepiej pracuje i bardziej niezawodnie funkcjonuje, kiedy ma wokół uporządkowane i dające się przewidzieć sytuacje: sprawiedliwy i uporządkowany świat, w którym nie ma rzeczy i zjawisk nieoczekiwanych.9 Bezpieczeństwo jest również wartością. Podobnie jak potrzeba, jedną z podstawowych. Badania międzynarodowe z 1992 r., prowadzone w 20 krajach, w tym w Polsce, dowodzą, że bezpieczeństwo sytuuje się obok takich wartości jak sprawiedliwość społeczna, równość, szacunek dla tradycji. Konkretyzując tę wartość, osoby badane wskazują, że bezpieczeństwo oznacza dla nich bezpieczeństwo rodziny, ład społeczny i bezpieczeństwo narodowe. Bezpieczeństwo jest wartością, której znaczenie wzrasta w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości. Nabiera rangi szczególnie wobec niepokojących zjawisk początku XXI wieku, takich jak wzrost przestępczości i jej nowe rodzaje, agresje, ekspansywność określonych grup społecznych i różnych sfer życia społecznego lub światowy terroryzm.10