Określenie zasady zestawienia tekstów, np.: – teksty z różnych epok podejmujące podobny problem – obrazy przeszłości, – refleksyjny charakter wypowiedzi.

Nowela „Gloria victis” Elizy Orzeszkowej – powstały w pozytywizmie tekst dotyczący wydarzeń z czasów powstania styczniowego, – jesteśmy świadkiem rozmowy przyrody – drzewa i kwiaty opowiadają wiatrowi o przeszłości, o tym co działo tu dawniej (personifikacja przyrody), – użycie mowy ezopowej – przyroda nie opowiada wprost o wydarzeniach z czasów powstania, o bitwach, opisuje mogły, – podniosły i nacechowany emocjonalnie styl wypowiedzi – „Coś osobliwego, coś nadcodziennego dziać się tu musiało! Czuję krew! O! długo, przedługo ziemia wydaje z siebie woń krwi swych dzieci, ludzi! Słyszę jęki! O, długo, przedługo powietrze trzyma pod obliczem nieba jęki dzieci jego, ludzi! Tu był bój jakiś, i tu były zgony! Tu były rany, tętenty koni, krzyki!” – Wiatr zauważa pozostałości po walkach, ponieważ są one ingerencją w naturę „Tego natura nie uczyniła! To uczyniły ręce ludzkie! Tu nigdzie natura pagórków nie usypywała! Ten usypany jest przez ludzi!”, – to co minęło – pamięta przyroda, natura – przechowuje w swojej pamięci, nie zapomina, trwa, – upamiętnianie ważnych wydarzeń odbywa się przez stawianie pomników (mogiły), – przyroda także ocenia – oddaje cześć tym, którzy polegli w walce za ojczyznę – „Gloria victis”.

K.K. Baczyński „Mazowsze” – wiersz został napisany w sierpniu 1943 roku podczas okupacji hitlerowskiej – podmiot liryczny wypowiada się w 1 osobie liczby pojedynczej, – podmiot liryczny zwraca się do przyrody (apostrofy „Piasku, pamiętasz? Ziemio, pamiętasz?”), – przyroda trwa, a życie wokół niej toczy się – dlatego – zdaniem podmiotu lirycznego – to natura, piasek nadwiślański pamięta obrazy przeszłości, jest pamięcią przeszłości, śladem historii, – podmiot liryczny pokazuje zachowania ludzi wobec natury – jej stałą obecność w życiu – to w lasach chowali się powstańcy, to piasek całowali umierający żołnierze, – podmiot liryczny z jednej strony wierzy, że przyroda pamięta przeszłość, z drugiej jednak zadaje jej pytania, zastanawiając się, czy o nim też będzie pamiętać, czy uzna, że jego rola w historii będzie ważna, – warto zauważyć fakt przemienności dziejów – podmiot liryczny opowiada o czasach pokoju i wojny, które wciąż następują po sobie.

Podsumowanie – zakończenie – w obu tekstach podjęty jest problem pamięci o przeszłości zapisanej w przyrodzie – spojrzenie na przyrodę jako skarbnicę pamięci jest różne w obu tekstach – w noweli Orzeszkowej fakt, że natura pamięta o wydarzeniach z przeszłości jest faktem, pewnikiem; ona przechowuje pamięć i ocenia przeszłość; – w wierszu Baczyńskiego podmiot liryczny rozmawia z naturą o przeszłości – stawia jej pytania o przeszłość, pyta też o jego współczesność – boi się zapomnienia; prosi o przekazanie następnym pokoleniom choćby jego imienia.