Edmund Husserl urodził się 8 kwietnia 1859 roku w miejscowości Prostejov na Morawach. Zmarł 27 czerwca 1938 roku we Fryburgu. Pochodził z szanowanej kupieckiej rodziny pochodzenia żydowskiego. Był drugim spośród czworga dzieci kupca Adolfa Abrahama Husserla i jego żony Julii z domu Selinger. Do gimnazjum uczęszczał najpierw w Wiedniu, później w Ołomuńcu, uczył się bardzo źle, jednak ostatecznie zdał maturę i rozpoczął studia. Początkowo studiował matematykę na uniwersytecie w Berlinie, gdzie napisał swą pracę doktorską poświęconą rachunkowi wariacyjnemu. Silny wpływ wywarły tam na niego wykłady Karla Weierstrassa, który obudził w Husserlu zainteresowanie podstawami matematyki i zaszczepił ideał naukowego postępowania, wzorowanego na ścisłości myślenia matematycznego. W roku 1882 Husserl przeniósł się na studia do Wiednia, gdzie spotkał Franciszka Brentano, który także wywarł na niego wielki wpływ. Brentano zainteresował swego ucznia koncepcją psychologii opisowej oraz teorią intencjalności. Te dwa motywy stały się naczelnymi drogowskazami dalszego rozwoju Husserla. Koncepcja psychologii opisowej według której zajmować należy się przede wszystkim opisami pewnych całości psychicznych z pominięciem ich genezy, stała się podstawowym impulsem do stworzenia teorii fenomenologicznej analizy. Husserl podziela przeświadczenie Brentana, iż psychologia opisowa jest fundamentem nauk filozoficznych. W roku 1886 z inspiracji swojego przyjaciela Tomasa Masaryka przeszedł na protestantyzm. W tym też roku poślubił Malwinę Steinschneider. Rok później przeniósł się do Halle, gdzie uzyskał habilitację z filozofii na tamtejszym uniwersytecie. W roku 1891 ukazała się pierwsza książka Husserla „Filozofia arytmetyki” w której próbował wyjaśnić pojęcie liczby, posługując się w tym celu badaniami psychologicznymi. Pobyt w Halle trwał do roku 1901. Był to okres intensywnej pracy naukowej oraz kształtowania się samodzielnych poglądów Husserla. Owocem tego było dzieło “Badania logiczne” w którym zawarł krytykę poglądu zwanego psychologizmem, nakreślił program fenomenologii i przeprowadził pierwsze analizy fenomenologiczne. W latach 1901 - 1916 był profesorem i kierownikiem katedry filozofii na Uniwersytecie w Getyndze. Wokół jego seminarium skupiło się liczne grono studentów i doktorantów, którzy później stali się samodzielnymi naukowcami i utworzyli własne koncepcje. Do tego grona należeli między innymi Roman Ingarden i Edyta Stein. Odwiedzali go Karl Jaspers i Max Scheler. Husserl napisał w tym okresie prace: “Filozofia jako ścisła nauka” oraz “Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii”. W roku 1916 objął katedrę filozofii na Uniwersytecie we Fryburgu Badeńskim. W 1928 przeszedł na emeryturę, a następcą na katedrze został jego bliski współpracownik Martin Heidegger. Po dojściu do władzy faszystów, w roku 1933, Husserl, ze względu na swe żydowskie pochodzenie otrzymał zakaz wykładania. Dlatego swoje odczyty wygłaszał za granicą: w Pradze, Wiedniu, Londynie i Paryżu. Owocem tych ostatnich były słynne “Medytacje kartezjańskie”. W archiwum w Louvain do tej pory znajduje się 40 tysięcy stron jego rękopisów.

Dzieła Husserla:

Badania logiczne (1900/1901) Idea fenomenologii (1907) Filozofia jako ścisła nauka (1911) Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii (ks. I 1913, ks. II 1952) Wykłady z fenomenologii wewnętrznej świadomości czasu (1928) Medytacje kartezjańskie (1931) Kryzys europejskiego człowieczeństwa a filozofia (1935) Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendentalna (1937)

Husserl był twórcą kierunku filozoficznego zwanego fenomenologią. Wywarł też wpływ na takie prądy filozofii XX wieku jak egzystencjalizm i hermeneutyka. Poglądy jego choć skupione na zawiłych i hermetycznych analizach teoretycznych miały daleko idące konsekwencje w wielu obszarach filozofii teoretycznej i praktycznej. Celem Husserla było znalezienie takich podstaw wiedzy, które stanowiłyby niepodważalny i stabilny fundament. Realizacją tego celu powinna zająć się filozofia, ale na nowo przemyślana, jako “ścisła nauka”. Taką filozofią miała być w zamierzeniach Husserla fenomenologia. Ponieważ ma ona dawać pewne fundamenty dla innych nauk, sama musi być bezzałożeniowa, gdyż każde założenie aksjomatyczne jest arbitralne i może być kwestionowane, może budzić wątpliwości. Metoda ta powinna mówić nam o tym, czy i jaki jest świat, ale nie zakładając istnienia i formy istnienia tego świata. To co trwałe, podstawowe, niezmienne to nie zjawiska rzeczy, ale istoty rzeczy (eidos). Stąd fenomenologia ma być nauką ejdetyczną.

FENOMENOLOGIA – to opisowe badanie zespołu zjawisk. Jest ona krytyką klasycznej metafizyki, a jej zasadniczym celem jest powrót do konkretu. Husserl pojmuje ten powrót do konkretu jako zwrot w stronę pierwotnej intuicji rzeczy i idei. Wyjaśnia to przykładem zaczerpniętym z matematyki: o ile można sobie intuicyjnie wyobrazić trzy czy cztery rzeczy, o tyle nie można sobie wyobrazić ich tysiąca – można jedynie o nich ‘myśleć’. W ten sposób rozróżnia dwa przeciwstawne rodzaje ‘intencjonalności’ czyli relacji do tego co jest dane: postrzeganie rzeczywiste które jest pierwotne i myśl która jedynie dąży do osiągnięcia przedmiotu w sposób ‘intencjonalnie pusty’.

Ogląd ejdetyczny - w fenomenologii rodzaj poznania polegający na bezpośrednim uchwyceniu zawartości idei lub istoty czegoś w tzw. akcie naoczności kategorialnej, różnej od naoczności percepcyjnej czy wyobrażeniowej. Aktem poprzedzającym ogląd ejdetyczny jest ideacja, ona sama zaś stanowi źródło i podstawowe narzędzie dziedziny badawczej określonej przez E. Husserla mianem ejdetyki.

FENOMEN – istota rzeczy.

Epistemologia - teoria poznania – dział filozofii, zajmujący się relacjami między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością.

Transcendencja – termin stosowany w metafizyce i teorii poznania. Transcendencją jest to, co wykracza poza byt (lub poza byt stworzony, poza świat), gdyż posiada całkowicie różną od niego naturę. W epistemologii termin używany często w znaczeniu „pozazmysłowy”, „zewnętrzny wobec świadomości”.

Immanencja – bycie wewnątrz; przeciwieństwo transcendencji. Strona wewnętrzna, życie wewnętrzne podmiotu poznającego, zwłaszcza ja transcendentalnego, monady, absolutu. Coś jest „ w immanencji” to znaczy, że jest w umyśle lub należy do treści aktu świadomościowego np. spostrzegania lub przypomnienia. Treści immanentnych jesteśmy pewni – nie możemy się mylić co do tego, czy coś widzimy jako czerwone, lecz, co najwyżej, czy coś jest faktycznie czerwone.

Redukcja fenomenologiczna – polega na zmienianiu zawartości wyobrażenia (np. wyobrażeniu sobie nieskończonej rozmaitości poszczególnych trójkątów), aby wydobyć „istotę” rozpatrywanego zjawiska (uniwersalna istota trójkąta to figura utworzona przez odcinki prostej, stykające się w trzech punktach rozmieszczonych linowo). W fenomenologii wyróżniamy jej dwa rodzaje: • Redukcja ejdetyczna polega na skoncentrowaniu się na tym, co w obrębie naszych przeżyć jest niezależne od ich konkretnego przebiegu, lecz jawiące się jako samoistna treść idealna i ogólna . • Redukcja transcendentalna będąca zabiegiem modyfikującym świadomość w taki sposób, że wszelkie sądy odnoszące się do jakichkolwiek pozaświadomościowych treści zostają zawieszone (łącznie z generalną tezą „istnieje świat zewnętrzny”, jest to epoche czyli inaczej wzięcie w nawias), a jednocześnie odsłania się przed nami niepowątpiewalna sfera tzw. czystej świadomości tj. aktów i treści poznawczych (w których zachodzenie i zawartość nie możemy wątpić). W ten sposób „świat” zostaje zredukowany do czystych sensów przedmiotowych, do tego co od strony zawartości świadomości i jej aktów w ogóle umożliwia i warunkuje świat jako ogół wyposażonych w pewne sensy i pozostających w pewnych relacjach rzeczy.

Epoche – (gr. Powstrzymanie się od sądu, termin sceptycki) > w fenomenologii stanowi istotny element metody badawczej, mającej na celu maksymalnie obiektywne ujęcie badanego przedmiotu (fenomenu, zjawiska). Epoche polega na „zawieszeniu” każdego sądu (pochodzącego z uprzednio zdobytej wiedzy, kultury, założeń, preferencji itd.) na temat badanego przedmiotu, który może utrudnić dostęp poznawczy do tego przedmiotu. Epoche dotyczy także „naturalnej” tezy o istnieniu świata.

Idealizm transcendentalny – polega na tym, że przedmioty świata realnego posiadają byt niesamodzielny, tzn. istnieją o tyle, o ile skierowana jest na nie pewna intencja świadomościowa ich istnienia, natomiast przedmioty czystej świadomości istnieją w sposób absolutny, albowiem jedynym warunkiem ich istnienia są one same.

Husserl uważał, że nasze codzienne doświadczanie rzeczywistości odbywa się w granicach tzw. nastawienia naturalnego. Na jego treść składa się wiedza pozytywna, w granicach której niejako wyrośliśmy i dzięki której zdobyliśmy najogólniejsze punkty orientacyjne w otaczającym nas świecie. Tak jak muzyka wielokrotnie słyszana sprawia, że jesteśmy już z nią ‘osłuchani’ i dlatego stępia naszą wrażliwość, tak też i cała rzeczywistość, w której przyszło nam żyć i wobec której pozostajemy w owym nastawieniu naturalnym, czyni z nas istoty, które przestają zadawać pytania i przestają też dziwić się. Człowiek po prostu jakoś ‘układa się’ z tą rzeczywistością i zaczyna traktować ją jak oczywistą. Oczywistość istnienia i oczywistość rozumienia świata przez człowieka jest w dużej mierze rezultatem nastawienia naturalnego. Wg Husserla oczywistość to synonim naszej niewiedzy dlatego też w imię rzetelnego poznania, powinniśmy ten pozór przezwyciężyć, aby móc na nowo zadziwić się otaczającą nas rzeczywistością, ponieważ to od zadziwienia zaczyna się filozofowanie. Kto zaś chce na drogę filozofowania wkroczyć musi dokonać bezkompromisowej, całościowej epoche, która bierze w nawias fenomenologiczny nie tylko nasze aktualne nastawienie wobec świata, ale także całą naszą dotychczasową wiedzę. Wzięcie „w nawias” nie jest jednoznaczne z negacją, lecz oznacza tylko czasowe zawieszenie możliwości. Wg Husserla jest to jedyna radykalna metoda umożliwiająca sproblematyzowanie rzeczywistości nas otaczającej. Wtedy dopiero można uchwycić fenomen realności, fenomen istnienia tak, jak jawi się nam w czystej świadomości. To właśnie dojście od czystej świadomości jest ostatecznym celem epoche. Sama idea redukcji transcendentalnej jest w interpretacji Husserla konsekwentnym rozwinięciem metodycznego wątpienia Kartezjusza. Husserl twierdzi, iż „Na początku nie wolno nam przyjąć żadnego poznania jako poznania, w przeciwnym bowiem razie nie mielibyśmy przecież żadnego możliwego albo, co jest tym samym, sensownego celu. Pewien początek oferuje nam tutaj Kartezjańskie rozważanie sceptyczne: byt cogitatio, [byt] prze¬życia podczas przeżywania i w prostej skierowanej nań refleksji, jest niepowątpiewalny; bezpośrednie oglądowe uchwycenie i posiadanie cogitatio są już pewnym pozna¬niem, cogitationes są pierwszymi danymi absolutnymi. Oglądowe poznanie w cogitatio jest immanentne, poznanie w obiek¬tywnych naukach, naukach przyrodniczych i humani¬stycznych, a także w na¬ukach matematycznych, jest transcendentne. W przypad¬ku nauk obiektywnych zachodzi wątpliwość związana z ich transcendencją. Husserl pyta więc: Jak poznanie może wykroczyć poza siebie, utrafić byt, którego nie sposób odnaleźć w ramach świadomości? Odpowiada sobie natomiast, iż początkowo jest się skłonnym interpretować immanencję jako immanencję efektywną (reellen), i to zgoła psychologicznie jako immanencję realną (reale): w przeżyciu poznaw¬czym, będącym czymś realnie rzeczywistym, albo w świado¬mości podmiotowej, do której należy przeżycie, znajduje się też przedmiot poznania. Za coś samo przez się zrozumiałe¬go uważa się, że akt poznawczy może w tej samej świado-mości i w tym samym realnym „teraz” odnaleźć i utrafić swój obiekt. Husserl mówi, iż należy rozróżnić immanencję efektywną oraz immanencję w sensie konstytuującej się w oczywisto-ści samoprezentacji. To, co immanentne efektyw¬nie, uchodzi za niewątpliwe, gdyż nie przedstawia ono niczego innego, nie domniemuje niczego, „wykraczając poza siebie samo”, ponie¬waż wszystko, co domniemane, jest tutaj także w pełni i całkowicie adekwatnie samoobecnie dane. Pierwszy szczebel jasności wg Husserla brzmi więc następująco: to, co efektywnie immanentne, albo, co tu znaczy to samo, co adekwatnie samoobecnie dane, nie nastręcza żadnych problemów, tym mogę się posługiwać. Tym, co transcendentne (tym, co nie jest efektywnie immanentne) posługiwać się nie mogę, muszę przeto dokonać fenomenologicznej redukcji, wykluczenia wszelkich transcen¬dentnych uznań w bycie. Krytyka poznania jest nauką nieustannie pra¬gnącą tylko rozjaśnienia wszystkich rodzajów i form po¬znania, to nie wolno jej czynić użytku z żadnej nauki naturalnej, nie może nawiązywać do ich wy¬ników, do ich ustaleń dotyczących bytu — te pozostają dla niej pod znakiem zapytania. Wszystkie nauki są dla niej tylko fenomenami nauk.” Na drugim szczeblu rozważań fenomenologicznych Husserl stwierdza, iż to nie psychologiczny fenomen w psychologicznej apercepcji i obiektywizacji jest daną rzeczywiście absolutną, lecz tylko fenomen czy¬sty, zredukowany, a redukcji fenomenologicznej wymaga przede wszyst¬kim już Kartezjańska cogitatio. Przeżywające Ja, przedmiot, człowiek w czasie kosmicznym, rzecz pośród rzeczy etc. nie stano¬wią danej absolutnej, nie jest nią więc także przeżycie ja¬ko jego przeżycie. Jednocześnie ulega redukcji pojęcie immanencji efektywnej (reelleń); teraz nie oznacza już ona za¬razem immanencji realnej (real), immanencji w świa¬domości człowieka i w realnym fenomenie psychicznym.

Wg. Husserla wszystko, co transcendentne (co nie jest mi dane immanentnie), należy opatrzyć wskaźnikiem zerowości, tzn. jego istnienia, jego obowiązywania nie moż¬na uznawać jako takiego, lecz co najwyżej jako feno¬men obowiązywania. Wszystkimi naukami można dysponować tylko jako fenomenami, a więc nie jako sys¬temami obowiązujących prawd, którymi można by posłu¬żyć się jako przesłankami, czy choćby tylko jako począt¬kowymi hipotezami, np. całą psychologią, całym przyro¬doznawstwem. Właściwym sensem zasady jest stały wymóg, by pozostawać przy sprawach, które w krytyce poznania, postawione zostały pod zna¬kiem zapytania, i by tutaj tkwiących problemów nie mieszać z zupełnie innymi. Możliwości poznania nie da¬dzą się rozjaśnić na drogach nauk obiektywnych. Doprowadzić do oczywistej samoprezentacji poznania i w niej oglądać istotę jego funkcji nie znaczy dedukować, indu¬kować, wyliczać itd., nie znaczy z rzeczy już danych bądź za dane uchodzących wywodzić nowe na podstawie racji. Program fenomenologii Na tle krytyki współczesnej sobie nauki i filozofii Husserl stworzył koncepcję nowej filozofii, która miałaby inaczej niż dotychczasowa filozofia wspierać pracę pozostałych nauk. Przede wszystkim jednak Husserlowi chodziło o to, by była to filozofia oparta o nową metodę teoretycznej analizy i ukierunkowana na inny przedmiot poznania, zamiast na empiryczne i jednostkowe rzeczy. Poza tym, miała to być filozofia w pełni rozumiejąca byt oraz bezwzględnie autonomiczna, tzn. taka, która nie przyjmuje za coś gotowego i ustalonego żadnych wyników innych nauk, ale właśnie abstrahując od całości istniejącej wiedzy i nie przyjmując żadnych z góry powziętych założeń, pragnie dotrzeć do ostatecznych źródeł naszej wiedzy, tzn. pragnie „wrócić do samych rzeczy”, zgodnie ze wspomnianym już wcześniej, wyjściowym hasłem Husserla. W szczególności twórca fenomenologii kładł nacisk na trzy właściwości nowej filozofii, którą określał jako „pierwszą naukę”, będącą konieczną podstawą dla wszystkich innych nauk. Pierwsza z tych dwóch właściwości fenomenologicznej filozofii polega na tym, że jeżeli ma ona dostarczać koniecznych założeń innym naukom, to sama musi być bezzałożeniowa. Oznacza to, że musi się wyrzec wszelkich przejmowanych skądinąd, gotowych pojęć, hipotez i konstrukcji. Musi ona ograniczyć się wyłącznie do stwierdzania tego, co dla niej samej jest oczywiste. Drugą właściwością fenomenologii jest jej ejdetyczny charakter, co jak mówiliśmy wcześniej, znaczy tyle, że przedmiotem, który stara się poznać nie są empiryczne, zmysłowe i jednostkowe rzeczy, lecz ich istoty, czyli to, co odpowiada greckiemu słowu „eidos”. Po trzecie, władzą poznawczą, którą Husserl wprowadził jako podstawowe narzędzie fenomenologii była - jak mówiliśmy wcześniej - intuicja ejdetyczna.

Redukcje fenomenologiczne

Powodzenie metody fenomenologicznej zależy według Husserla, od odpowiedniego przygotowania ze strony świadomości. W pierwszym rzędzie zależy od tego, czy świadomość zdoła się oczyścić z wszystkiego, co w niej pochodzi od przed-fenomenologicznych stereotypów. Do owych przed-fenomenologicznych, tj. wcześniejszych, pochopnie przyjętych stereotypów należą: różnego typu przesądy, założenia, przeświadczenia oraz uogólnienia formułowane przez nauki szczegółowe. Całość zabiegów oczyszczających, które świadomość powinna wykonać na sobie samej, Husserl nazwał „redukcją fenomenologiczną”. Za szczególnie ważne w klasycznej fenomenologii, czyli w fenomenologii samego Husserla, uważa się dwa rodzaje redukcji fenomenologicznej: (a) redukcja ejdetyczna, (b) redukcja transcendentalna, którą niekiedy uważa się za redukcję fenomenologiczną we właściwym sensie. Koncentrując cały wysiłek poznawczy na zadaniu uchwycenia „czystej istoty” danego przedmiotu, pomija się wszelkie cechy przedmiotu o charakterze przypadkowym, niekoniecznym, bez których przedmiot pozostaje dalej sobą. Do tego celu nie jest potrzebne gromadzenie, analizowanie i syntetyzowanie wielu przykładów badanego zjawiska. Dla zainicjowania procesu poznawczego wystarczy jeden empiryczny czy jednostkowy przedmiot, który redukcja ejdetyczna zredukuje do ucieleśnionej w nim esencji (istoty), możliwej do uchwycenia w prostym akcie intuicji ejdetycznej. Redukcja ejdetyczna ma na celu oczyszczenie poznawanego przedmiotu z przypadkowych aspektów tak, by nastąpiło zredukowanie jednostkowej rzeczy do ogólnej istoty, która z niej emanuje. Drugim rodzajem redukcji, która odgrywała ważną rolę w fenomenologii Husserla była redukcja transcendentalna. Za jej zadanie Husserl uważał oczyszczenie poznającej świadomości z treści, które nie biorą się z aktów poznawczych samej świadomości, lecz są nieuprawnionymi wtrętami w rodzaju różnych nawyków i przeświadczeń, nabywanych przez świadomość na zasadzie dogmatu. W szczególności redukcja transcendentalna miała polegać - zdaniem Husserla - na „wzięciu w nawias”, tj. zawieszeniu dogmatycznego przeświadczenia o realnym istnieniu świata rzeczy. Tego rodzaju przeświadczenie, czyli wiarę, żywimy w naszym naturalnym nastawieniu do świata, w życiu codziennym, w naszej egzystencji przed-filozoficznej i nie powinniśmy tego przeświadczenia w sposób mechaniczny przenosić tam, gdzie wszystko ma posiadać ścisłe ugruntowanie filozoficzne. Owo „wzięcie w nawias”, czyli - mówiąc inaczej - zawieszenie sądu na temat realnego istnienia świata, Husserl określił greckim słowem „epoché” (zawieszenie sądu), które zaczerpnął od starożytnych sceptyków. Epoché Husserla nie oznaczało negacji istnienia świata, jak to miało miejsce w idealizmie subiektywnym, ani nie było wątpieniem w realność świata, jak to było u Kartezjusza, lecz było to jedynie zawieszenie sądu na temat realności świata.

Idealizm transcendentalny Uwzględniając wyniki osiągane przez oba typy redukcji fenomenologicznej (ejdetyczną i transcendentalną), można stwierdzić ogólnie, że według założeń fenomenologii Husserla, w aktach poznawczych uczestniczą: zamiast empiryczno-psychologicznego podmiotu - ujednolicony podmiot transcendentalny oraz zamiast zewnętrznego przedmiotu - przedmiot intencjonalny, który pojawia się wewnątrz transcendentalnego podmiotu jako jego korelat, czyli konieczne dopełnienie świadomości. Husserl nie zakładał ani istnienia empirycznego podmiotu ani tego, że przedmiot poznawczych aktów podmiotu posiada jakieś poza-podmiotowe istnienie i jest czymś innym aniżeli tylko ogólną istotą. Cała filozoficzno-światopoglądowa perspektywa fenomenologii została przez Husserla sprowadzona do uznania istnienia jednej transcendentalnej świadomości, która wewnątrz siebie doświadcza swych intencjonalnych przedmiotów (jest zawsze tylko świadomością czegoś, co istnieje w niej samej). Z punktu widzenia Husserla, poznawany świat jest intencjonalnym korelatem czystych przeżyć świadomości transcendentalnej. Świat, który poznajemy, nie jest w żadnym wypadku jakąś samoistnie istniejącą rzeczywistością. Nie można też mówić o jego istnieniu na zewnątrz poznającej go świadomości.

Redukcja fenomenologiczna Aby poznać istoty rzeczy należy skoncentrować się na nich, a nie na empirycznych przejawach rzeczy, tj. należy zrezygnować z naturalnego nastawienia poznawczego. Dlatego Husserl proponuje przeprowadzenie tzw. redukcji fenomenologicznej. Pierwszy jej etap polega na odrzuceniu, zawieszeniu ważności, “wzięciu w nawias” tego, co utrudnia nam poznanie lub nie jest całkowicie pewne. Husserl używa też greckiego terminu epoche, czyli poddania w wątpliwość. Dotyczy to wiedzy o świecie, naszych nawyków myślowych, przeświadczeń, dotychczasowych przeżyć i doświadczeń, naszych przekonań o świecie. Krok następny redukcji polega na odnalezieniu takich cech rzeczy, które są trwałe, niezmienne i pewne. Cechy te tworzą istotę rzeczy. Należy pamiętać, że nie jest to proces intelektualny, a jednorazowy akt intuicyjny. Uchwycenie np. czym jest istota czerwieni samej, niezależnie od egzemplarzy różnych rzeczy czerwonych. Efektem jest zredukowanie zjawiska rzeczy i dotarcie do jej istoty. W późniejszym okresie Husserl rozszerzył redukcję o tzw. redukcję transcendentalną, której celem jest dotarcie do podmiotu dokonującego aktu poznania, czyli do tzw. “ja transcendentalnego”, czyli “czystej świadomości”. W wyniku tego świat realnych rzeczy jak i idealnych “rzeczy samych” jawi się jako pochodzący od czystej świadomości, jako byt wtórny. Pogląd ten nazywany jest idealizmem transcendentalnym. Dopełnieniem rozważań Husserla o redukcji były analizy dotyczące szczegółowych zagadnień takich jak wewnętrzna świadomość czasu, kryzys nauk europejskich, intersubiektywności i wielu innych.