Ogólnie mówiąc opowieść dotyczy wyprawy władcy Francji, Karola Wielkiego, do Hiszpanii, gdzie chrześcijański król-rycerz walczył z niewiernymi (saracenami), czyli wyznawcami wiary muzułmańskiej. Król niewiernych, Marsyl, wraz z francuskim posłem, Ganelonem, knują spisek przeciwko Rolandowi, ukochanemu rycerzowi Karola. Ganelon okłamuje władcę, że Marsyl jest gotów się poddać i wręcza cesarzowi symboliczny klucz do Saragossy. Karol Wielki wystawia tylną straż i wyrusza w stronę miasta. Musi się przeprawić przez góry. Tylną strażą dowodzi Roland.

Kiedy Karol z wojskami oddala się dostatecznie, na rycerzy Rolanda napadają wojska Marsyla. Choć rycerz dzielnie się broni, nie udaje mu się przeżyć. Giną także jego rycerze. Karol Wielki mści śmierć ukochanego rycerza. Jest wielkim zwycięzcą, który poskromił Maurów. Zdrajca Ganelon został ukarany.

W utworze został opisany ideał rycerza średniowiecznego. Takim rycerzem jest hrabia Roland - waleczny, odważny, wierny Bogu i królowi, bohater. Podobnym rycerzem, a w dodatku namiestnikiem Boga na ziemi jest cesarz Karol Wielki. Tematem eposu jest bohaterska walka w obronie wiary i honoru.