Bema pamięci żałobny rapsod.

1. Zinterpretuj tytuł i motto wiersza. Co mówią one o Generale Bemie. Wiersz powstał w 1851 roku. Autor uczcił pierwszą rocznicę zgonu generała Józefa Bema.Motto „Iusiurandum patri datum usque ad hanc diem ita servavi” pochodzi z „Żywotów sławnych mężów” Corneliusa Neposa i stanowi tekst przysięgi złożonej przez Hannibala (247–183 r. p.n.e.), jednego z największych wodzów świata starożytnego, patrioty kartagińskiego wiernego idei wolności oraz prawości. W języku polskim brzmi: „Przysięgę złożoną ojcu aż po dzień dzisiejszy tak zachowałem”. Słowa Hannibala skierowane do króla Antiocha mówiły o złożonej na żądanie ojca przysiędze, że nigdy nie pojedna się z Rzymianami. W przetłumaczeniu brzmią: Tak, jak Hannibal który do końca trwał w swoim przekonaniu, Generał Józef Bem do końca pozostał wierny swym ideałom i ojczyźnie. Rapsod to utwór, który sławi wybraną osobę lub bohaterskie czyny. Zwykle posiada charakter podniosły, żałobny i smutny. „Bema pamięci żałobny rapsod” jest utworem pełnym powagi i dostojeństwa, dziełem sławiącym znanego bohatera. Tym bohaterem jest Józef Bem bardzo popularny człowiek XIX w. Brał on udział w powstaniu listopadowym, powstaniu na Węgrzech oraz Wiośnie Ludów. Chory na malarię zmarł 10 grudnia 1850 roku w Aleppo w Syrii. Dla Norwida był on symbolem narodowej wolności, wzorowego żołnierza i najwyższych wartości moralnych. W tytule występuje inwersja -przestawny szyk wyrazów w zdaniu, co ma podkreślać żałobny nastrój wiersza.
2. Zrekonstruuj poetycką wizję pogrzebu Generała Bema. Generał Józef Bem pochowany został w bardzo uroczysty sposób. W ostatniej drodze towarzyszą generałowi nie tylko świecące gromnice i pochodnie, ale- jak na bojownika przystało - otoczony wawrzynem miecz oraz sokół i koń. Znakiem wielkości chowanego bohatera są też proporce oraz dźwięk trąb, który przypomina lament, płacz i łkanie. Na pogrzebie znajdują się też panny żałobne - płaczki, które swoim zachowaniem wyrażają żal po stracie osoby, której pogrzeb się odbywa. Jedne wiec, schylając się i podnosząc, rozprowadzają zapach palących się kadzideł, drugie płaczą i zbierają łzy w specjalnie do tego celu przygotowane naczynia (konchy), inne zaś, niewidome lub udające niewidome, szukają drogi, naśladując kogoś, kto idzie z wyciągniętymi rękami, chroniąc się w ten sposób przed stałą przeszkodą, następne natomiast wyrażają żal poprzez tłuczenie glinianych naczyń. Bohaterowi w jego ostatniej drodze towarzysza również bijący w topory i tarcze chłopcy oraz pachołkowie.
3. Odszukaj w wierszu odwołania do tradycji rycerskiej i określ jej rolę w kształtowaniu wizerunku zmarłego. Pojawia się miecz, który przyozdobiony jest zielonym wawrzynem. Atrybuty rycerza: sokół, koń, który podrywa stopę jak tancerz. Temu wszystkiemu towarzyszą proporce wiejące, których jest tak dużo jak wojsko w namiocie. Pojawiają się trąby długie, które łgają, sztandary. (na cześć rycerza).
4. Norwid przedstawił pogrzeb Bema także na wzór pochówków dawnych wodzów słowiańskich. Wskaż świadczące o tym elementy. Jaką funkcję pełni wyraźna archaizacja opisanej w wierszu uroczystości. O archaizacji świadczy: • zastosowanie archaizmów słownych np.: polan-polany; łkanie-płakanie; pancerz; koncha; zeprzem; • pokazanie uzbrojenia średniowiecznego bohatera np.: miecz, tarcza, włócznia. • średniowieczne rekwizyty np. koncha, chorągiew, proporce, • śpiewane pieśni np. chorał gregoriański, • elementy pogrzebu średniowiecznego: pochód płaczek za trumną; uderzanie w tarcze przez chłopców; niesienie chorągwi. Funkcje archaizacji w tym tekście: • pokazanie Bema na równi ze średniowiecznym rycerzem; • pokazanie Bema jako kontynuatora etosu średniowiecznego rycerza; • budowa podniosłego stylu wypowiedzi.
5. Dlaczego w utworze Norwida nie pojawiają się odniesienia do religii chrześcijańskiej. Weź pod uwagę biografię Generała Bema. Generał Józef Bem swoją wspaniałą drogę żołnierza zakończył w służbie tureckiej, gdzie przyjął islam i nowe imię i nazwisko Murat Pasza. Jako wyznawca islamu nie mógł być czczony zgodnie z religią chrześcijańską.
6. Zrekonstruuj pomiot liryczny i objaśnij jaką funkcję pełni zmiana form gramatycznych czasowników. Wiersz Norwida możemy podzielić na dwie części. W pierwszej (strofy I-IV), podmiot liryczny opisuje wydarzenie, którego jest świadkiem, chociaż nie bierze w nim bezpośrednio udziału. Jest obserwatorem korowodu pogrzebowego („blask ich zimny”). W drugiej części (zwrotki V-VI) podmiot jest uczestnikiem pochodu (pierwszoosobowa narracja). Podmiot liryczny zmienia się w momencie przekroczenia wąwozu. Przekracza pewną granicę. Cały korowód przekracza tę granicę, aby pieśń nieść dalej. Norwid głosił, że każda wielka postać musi być zniszczona, aby potem odrodziła się jej pamięć. Pochód, który był pochodem teraźniejszości staje się pochodem przyszłości. Granica grobu, która miała zamknąć przeszłość, w tym miejscu jest bramą przyszłości. Jeździec – sobowtór jedzie dalej. Kondukt pogrzebowy Bema staje się pochodem ludzkości. Formy czasowników zastosowanych w drugiej części utworu zmieniły czas i liczbę. Użycie czasu przyszłego i liczby mnogiej niejako uwidacznia postępowe dążenia pochodu, którego celem jest wspólna zmiana przyszłości.
7. Co dała następnym pokoleniom pamięć o Generale Bemie. Odpowiedz na podstawie dwóch ostatnich strof wiersza. Józef Bem jest symbolem:

• wybitnego żołnierza,
• bohatera trzech narodów,
• klasycznego etosu rycerskiego,
• walki o wolność,
• sprawiedliwości,
• wierności do końca wielkiej sprawie oraz ideałom,
• człowieka,
• obywatela świata,
• wojskowego,
• historiozofa,
• narodzin legendy za życia bohatera. Utwór uświadamia czytelnikowi, że po odejściu bohatera pozostanie:
• pamięć,
• idea,
• potrzeba kontynuacji jego dokonań. Nastąpiło połączenie w tekście aluzji literackich oraz elementów kulturowych różnych epok dla uwypuklenia:
• wagi tradycji,
• ciągłości historii,
• trwałości ważnych wartości etycznych.

8. Zinterpretuj ostatni wers utworu. Jaką funkcję pełnią użyte w nim myślniki. Warto też zwrócić uwagę, że wierszowi brak jest zakończenia. Na jego końcu znajduje się anafora, która jest jak gdyby rozwinięciem następnej zwrotki. Jednak tę zwrotkę powinni stworzyć ludzie czytający ten utwór.
9. Opisz wersyfikacje wiersza. Zwróć uwagę na budowę poszczególnych wersów i na rozkład akcentów. Jakie cechy heksametru polskiego znajdziesz w tym wierszu. Jaki efekt daje jego zastosowanie. Utwór został napisany heksametrem polskim. Cały czas panuje w nim powolny ruch. Dopiero pod koniec staje się bardziej dynamiczny, co nadaje mu grozy i powag. Jako 16 zgłoskowy wiersz, silnie akcentowany, wybija krok tego żałobnego marszu.
10. Wskaż w tekście środki artystyczne za pomocą których poeta osiągnął określone efekty wizualne i dźwiękowe. Opisz te efekty. Utwór jest dynamiczny i patetyczny. Na dynamizm tekstu wpływają: • powtórzenia: np. „Wieją, wieją proporce”, • paralelizm składniowy: np. „Chłopcy biją w topory pobłękitniałe od nieba, W tarcze rude od świateł biją pachołki służebne;” • nagromadzenie czasowników. Na podniosły styl wypowiedzi wpływa: • wyszukane słownictwo, • uosobienie, • porównania, • epitety, • wyolbrzymienia (hiperbola), • zastosowanie rapsodu, • zastosowanie heksametru. Na inne walory artystyczne utworu wpływają: Archaizacja obrazów Wizyjność historyczno-filozoficzna liryku „Inne, drogi szukając, choć przed wiekami zrobiona… Wchodzą w wąwóz i toną… wychodzą w światło księżyca I czernieją na niebie, I powleczem korowód, smęcąc ujęte snem grody […]” Aluzje literackie Plastyczność scen; Wprowadzenie szyku przestawnego (tytuł); Oryginalna metaforyka; Niezwykłość epitetów: „miecz wawrzynem zielony”, „panny żałobne”, „topory pobłękitniałe od nieba”, „tarcze rude od świateł”, „serca zmdlałe ocucą”; Sugestywność porównań: „Pokłaniają się z góry opuszczonymi skrzydłami, Jak włóczniami przebite smoki, jaszczury i ptaki… Jako wiele pomysłów, któreś dościgał włóczniami… […]”; Synestezja efektów

• kolorystycznych
• świetlnych
• dźwiękowych
• zapachowych
• przestrzennych
• rytmicznych Muzyczność wersów
• posłużenie się tzw. polskim heksametrem 15-zgłoskowiec powtarzalność układów akcentowych „Czemu, Cieniu, odjeżdżasz, ręce złamawszy na pancerz, Przy pochodniach, co skrami grają około twych kolan? – […]”; Dwudzielność kompozycyjna Część pierwsza:
• realistyczna kreacja zdarzenia
• opis pogrzebu generała Bema Część druga:
• refleksyjna
• symboliczna
• wizyjna Autorski zamysł przejścia od szczegółu historycznego (generał Bem – jego śmierć) do uogólnienia historiozoficznego „pleśń z oczu zgarną narody… ……………….. Dalej – dalej – – […]”

11. Porównaj Bema pamięci żałobny rapsod z innym wierszem Norwida mówiącym o losie wybitnych jednostek (Coś ty Atenom zrobił Sokratesie). Jakie podobne wnioski wynikają z obu utworów. „Bema pamięci żałobny rapsod" i „Coś ty Atenom zrobił Sokratesie" to utwory Norwida podejmujące temat wybitnych jednostek. Pierwszy to utwór poświęcony uczestnikowi i bohaterowi powstania listopadowego (1830) i Wiosny Ludów (1848). Norwid napisał go w 1851 r. po śmierci gen. Józefa Bema. Autor opisuje pogrzeb wielkiego rycerza i żal z powodu jego odejścia. Pogrzeb jest bardzo uroczysty, zmarłemu towarzyszą: miecz otoczony wawrzynem, koń i sokół (oprócz tego są proporce, trąby, płaczki, bijący w tarcze lub topory chłopcy i pachołkowie itp.). Korowód uczestników pogrzebu jest symbolem stałej, bezustannej walki. Wybór postaci Bema ma być dowodem uznania dla niego, ale także podaniem wzorowego przykładu i wzorca do naśladowania w walce prowadzącej do zwycięstwa. Drugi utwór związany jest ze śmiercią Adama Mickiewicza. Norwid wymienia wiele wybitnych postaci takich jak: Sokrates, Dante, Kolumb, Kościuszko, Napoleon i oczywiście Mickiewicz. W utworze autor zadaje ciągle to samo pytanie retoryczne (jak w tytule), na które nikt już nie potrafi odpowiedzieć. Postacie wymienione przez Norwida łączy pewna smutna zależność. Każda bowiem z nich miała dwa lub więcej grobów lub zginęła w sposób okrutny (z winy ludzi). Autor dochodzi do wniosku, że jego pewnie też spotka taki los i faktycznie umarł w przytułku św. Kazimierza pod Paryżem i został pochowany w zbiorowej mogile jako niedoceniony twórca i dopiero po latach zyskał sławę i zrehabilitowano jego dzieła. Kult pokazany jest jako prezentacja jakiejś postaci i próba wykorzystania tego jako punkt wyjścia do dalszych rozważań; powtarza się motyw niedoceniania za życia. Po przeczytaniu powyższych utworów nasuwa się refleksja , że prawdziwie wielka jednostka nigdy nie będzie doceniona za życia, dopiero po latach następne pokolenia odkryją i pojmą sens jej idei. Wybitna jednostka nie dotrze od razu do ludzi , najpierw musi przejść przez upokorzenia, obojętność i niechęć, dopiero po tym etapie może zostać uznana. Człowiek wielki , wybitny nie zazna spokoju i nie będzie człowiekiem dla swoich współczesnych. „Bo glina w glinę wtapia się bez przerwy , Gdy sprzeczne ciała zbija się aż ćwiekiem”. Ten cytat wyraża całą koncepcję. Glina to przeciętne masy ludzkie, łatwo się ze sobą łączą. Natomiast ciała sprzeczne to społeczeństwo i wybitna jednostka z innego niż glina materiału.
12. Napisz wypracowanie na temat: „Poetyckie portrety bohaterów historycznych czyli o sposobach budowania legendy literackiej. Możesz wykorzystać utwory z tego rozdziału podręcznika. „Bema pamięci żałobny rapsod” i „Pieśń o żołnierzach z Westerplatte” to utwory powstałe na przestrzeni prawie stu lat, jednak poruszają podobną tematykę: mają na celu wywyższenie, idealizację i podniesienie do poziomu bóstwa ich bohaterów. Treścią rapsodu Norwida jest opis pogrzebu Józefa Bema, który był bohaterem trzech narodów: Polski, Węgier i Turcji, a szczególnie wsławił się jako wódz naczelny podczas Rewolucji Węgierskiej w 1848 roku. Z kolei pieśń Gałczyńskiego to hołd złożony bohaterskim żołnierzom, którzy bronili Westerplatte. Właśnie na ten półwysep spadły pierwsze pociski hitlerowskie 1 września 1939 roku. Oba teksty reprezentują wysokie gatunki literackie. Poeci nadali utworom formę sprawozdawczą, w rapsodzie taki charakter mają szczególnie cztery pierwsze strofy. Jednak w rzeczywistości Norwid nie uczestniczył w pogrzebie Bema, jest to jedynie jego poetycka wizja. Podobnie w „Pieśni o żołnierzach z Westerplatte” Gałczyński zastosował fikcję, zmieniając nieco historię. Opisał śmierć żołnierzy, którzy w większości ocalili życie (poddali się po tygodniu bohaterskiego boju), podkreślając w ten sposób heroizm walki oraz uwydatniając tragizm ich niezwykłego czynu. Norwid nadał swemu dziełu nastrój grozy, patetyczności i żałoby. W prawie całym wierszu panuje monotonny, powolny ruch. Dopiero pod koniec staje się bardziej dynamiczny. Poeta oddziałuje na zmysły czytelnika: zastosował on synestezję, łącząc elementy dźwiękowe z opisem, wplótł wiele epitetów, tworzących plastyczny nastrój. Wszystko to sprawiło, że odbiorca odnosi wrażenie, jakby sam uczestniczył w tym pochodzie. Także Gałczyński zastosował ciekawe środki poetyckiego obrazowania – podmiot liryczny, stosując wtrącenia („A lato było piękne tego roku”, „A na ziemi tego roku było tyle wrzosu na bukiety”), uwypukla kontrast: na ziemi było tak ładnie, a jednak żołnierze ginęli. Cała przyroda przeczyła temu, że trwa wojna, przynosząc ogrom bólu i cierpienia. Ma to uzmysłowić odbiorcy, jak bardzo żołnierze poświęcili się za ojczyznę. W „Pieśni o żołnierzach z Westerplatte” dzielni wojacy biorący udział w obronie Westerplatte zostają porównani do świętych, gdyż wszyscy „prosto do nieba czwórkami szli” bez względu na ich ziemskie życie, co ma na celu podkreślić wagę walki za ojczyznę. Pomimo znikomych szans w stosunku do uzbrojenia hitlerowskiego, mężni żołnierze bronili się przez cały tydzień, nie zważając na brak szans na zwycięstwo, a śmierć im w pewien sposób to wszystko wynagrodziła. Podmiot liryczny próbuje ukoić ból z powodu poniesionej klęski, pociesza przegrany naród i zapowiada, że śmierć polskich żołnierzy nie była daremna. Kiedy nadejdzie właściwy moment, „gdy wiatr zimny będzie dął, i smutek krążył światem”, zabici polscy żołnierze, niczym legendarni śpiący rycerze Bolesława Chrobrego, wrócą z nieba i staną do walki. Utwór Norwida z kolei stanowi poetycki hołd złożony zmarłemu, który był ucieleśnieniem idei walk o wyzwolenie narodów spod tyrani. Już w samym tytule: „Bema pamięci żałobny rapsod”, poeta zastosował inwersję, która ma na celu apoteozę osoby Bema, gdyż to właśnie pamięć po nim jest najważniejsza, a nie gatunek liryczny, jaki tę sławę ma uczcić, dlatego właśnie poeta odwrócił naturalną kolejność. Wiersz zaczyna się apostrofą do Cienia (na rumaku jechał człowiek przypominający zmarłego, był to popularny zwyczaj jeszcze w XIII wieku). Dalej poeta opisuje pochówek, który jest utrzymany w średniowieczno-germańskim obrządku, o czym świadczą takie elementy jak miecz zdobiony wawrzynem, proporce, zbroja czy rumak. Główny bohater utworu Norwida jest przez niego gloryfikowany, można by nawet stwierdzić, że nastąpiła jego sakralizacja. Jego pogrzeb jest podobny do pogrzebu króla: jest on chowany razem ze zbroją. Kondukt żałobny złożony z płaczek, pachołków i chłopców uderzających w tarcze ma za zadanie podkreślić dostojeństwo zmarłego oraz podkreślić żal po nim. Podmiotem lirycznym w zwrotkach od I do IV jest obserwator, natomiast w strofach V i VI – uczestnik pochodu. Zmiana następuje w momencie przekroczenia wąwozu, będącego granicą pomiędzy przeszłością a przyszłością. Cały korowód razem z jeźdźcem na koniu przekracza tą granicę, aby pieśń nieść dalej, staje się pochodem ludzkości, która kroczy i ma przypominać heroiczne czyny generała Bema i „pleśń z oczu zgarnąć”. Wiersz kończy się anaforą, będącą jakby początkiem następnej strofy, którą odbiorca musi sobie sam dopisać. W literaturze polskiej i światowej powstało wiele utworów, wychwalających ludzi, którzy walczyli w słusznej sprawie i oddali życie za wolność. „A jeśli komu droga otwarta do nieba, Tym co służą ojczyźnie. Wątpić nie trzeba.” – te słowa Jana Kochanowskiego z „Pieśni XII” mają nam uzmysłowić, że ojczyzna powinna być najważniejszą świętością w życiu człowieka, a ten, który za nią zginie, zazna nagrodę po śmierci. Tak uważali też poeci tacy jak Cyprian Kamil Norwid czy Konstanty Ildefons Gałczyński, którzy w swej twórczości zastosowali motyw „Non omnis moriar” Horacego – stosując apoteozę, chcieli pewnych bohaterów i ich niezwykłe czyny wykreować na ponadczasowe, abyśmy my i przyszłe pokolenia nigdy nie zapomnieli, dzięki komu nasza ojczyzna ma obecny kształt i kto zapracował na naszą wolność…