Kolejnym państwem określanym mianem neutralnego jest Irlandia, której polityka bezpieczeństwa i obrony jest postrzegana jako mniej restrykcyjna w porównaniu z polityką Szwecji. Przejawem zmian na płaszczyźnie bezpieczeństwa wynikających z dwóch procesów, zmiany geopolitycznej w Europie oraz pogłębiania się procesu integracji europejskiej, było opracowanie po raz pierwszy w historii Irlandii Białej Księgi dotyczącej polityki zagranicznej w 1996 oraz obrony w 2000 roku. Neutralność nadal pozostaje kluczowym wyznacznikiem polityki bezpieczeństwa. Obecnie istnieje jednak trend do zmiany jej pojmowania. Asymetryczność zagrożeń i zmiana strategicznego krajobrazu Europy powodują nieadekwatność starej formuły neutralności. Przy czym istniejące struktury współpracy są na tyle elastyczne, że nie wykluczają dalszej kontynuacji neutralności. Można zatem stwierdzić, że mit neutralności jako głównego komponentu sukcesu Irlandii w pełni suwerennej zmienia się pod wpływem czynników zewnętrznych oraz przewartościowań w obrębie elit politycznych i społeczeństwa. Według części polityków zasady neutralności są przejawem bigoterii i zakłamania. Współczesna Irlandia musi odnaleźć się w nowej architekturze bezpieczeństwa. Dotychczasowa neutralność Irlandii była związana głównie z konfliktem dwublokowym i pojmowana jako zasadnicze narzędzie zabezpieczenia swoich potrzeb obronnych i bezpieczeństwa. Obecnie pierwszorzędną powinnością rządu jest zapewnienie obrony i bezpieczeństwa obywatelom Irlandii i całej Europy. Stąd też narodowa odpowiedzialność sięga poza granice państwa, nie jest więc moralnym adoptowanie neutralnego stanowiska wbrew panującym okolicznościom i w każdej sprawie. Ponieważ bezpieczeństwo Europy jest niepodzielne, Irlandia wybierając opcję neutralności powinna zwiększyć znacznie swoje wydatki na obronę, by były one podobne do wydatków innych państw. Celem tego byłoby zachowanie równomiernego poziomu bezpieczeństwa państw UE. Jest to jednak droga niezwykle kosztowna. Jedynym wyjściem jest zatem uczestnictwo w budowie EPBiO w obrębie UE. Trzeba jednakże pamiętać, że dla państw neutralnych zawsze było ważne szersze rozumienie terminu bezpieczeństwa, które w praktyce oznaczało prowadzenie bardziej holistycznej polityki w tym wymiarze, włączającej aspekty nie tylko militarne, ale również, a może nawet przede wszystkim, cywilne. W tym sensie pozimnowojenne zmiany środowiska strategicznego oznaczały konieczność rozumienia bezpieczeństwa w taki sposób jak definiowały to wcześniej państwa neutralne. Wszystkie organizacje międzynarodowe działające na płaszczyźnie bezpieczeństwa oraz państwa członkowskie musiały zatem zredefiniować pod tym kątem swoją role i cele działania. Specyficzna polityka Irlandii w połączeniu z korzystnym położeniem geograficznym z dala od potencjalnych źródeł niestabilności oraz coraz skuteczniejsze zarządzanie konfliktem wewnętrznym pomiędzy katolikami i protestantami oznacza, że Irlandia może być neutralna jedynie militarnie, jeśli chodzi o obronę, natomiast nie może prowadzić takiej polityki w zakresie szeroko pojmowanego bezpieczeństwa, gdyż nie można być neutralnym w systemie bezpieczeństwa zbiorowego. Zatem pojęcie niezaangażowania jest lepsze dla scharakteryzowania polityki tego państwa. Istotnym pozostaje fakt, iż w debacie dotyczącej ewolucji pojmowania neutralności Irlandii kluczowym wyznacznikiem jest suwerenność państwa, a nie abstrakcyjnie ujęta zasada neutralności. Obecnie można wyznaczyć trzy funkcje polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Irlandii. Pierwsza to wkomponowanie interesów Irlandii w politykę realizowaną w obrębie UE. Druga – kontynuowanie realizacji założeń polityki zagranicznej bezpieczeństwa na szerokiej arenie międzynarodowej. Trzecia – rozwijanie przyjaznych stosunków z Wielka Brytanią i przyczynianie się do postępu w rozwijaniu konfliktu w Irlandii Północnej. Centralnym punktem odniesienia w procesie realizacji polityki zagranicznej i bezpieczeństwa jest członkostwo Irlandii w UE, a w dalszej perspektywie członkostwo w społeczności międzynarodowej przejawiające się, między innymi, silnym wkładem w działania ONZ, która jest dla Irlandii główną i globalną organizacją zapewniającą pokój i bezpieczeństwo. Polityka bezpieczeństwa i obrony nie jest, według Irlandii, polityką UE jako ugrupowania, lecz oznacza wspólne ustalenie pozycji w takich obszarach działalności, które mogą wnieść dodatkową korzyść dla państw i środowiska międzynarodowego. Rozwój EPBiO jest postrzegany jako wzmocnienie efektywności UE na arenie międzynarodowej oraz wkład tej organizacji w umacnianie pokoju i bezpieczeństwa na świecie. Aktywność państwa na płaszczyźnie polityki zagranicznej i obronnej UE wynika z faktu, iż struktura ta ma do wypełnienia wiele funkcji: wsparcie i współpracę z ONZ, OBWE, RE; rozwój strategii rozwiązywania konfliktów, które będą zawierać również zobowiązania dotyczące ochrony praw człowieka; rozwój stosunków z państwami i regionami granicznymi z użyciem wszystkich instrumentów dostępnych UE; dalszy rozwój WPZiB w kierunku ochrony praw człowieka, promowania rozwoju, zagadnień humanitarnych i rozbrojenia; zapewnienie, że rozwój EPBiO jest w pełni usytuowany w szerszym kontekście obowiązywania Karty NZ i nadal jest zachowana pierwszorzędna rola Rady Bezpieczeństwa ONZ. W odniesieniu do EPBiO Irlandia zwraca uwagę na kilka aspektów. Po pierwsze, pogłębianie roli UE w zakresie prewencji konfliktów powinno stanowić podstawową sferę działania UE. Po drugie, polityka ta ma być oparta o budowanie efektywnego partnerstwa z państwami nieczłonkowskimi UE oraz innymi organizacjami międzynarodowymi w płaszczyźnie prewencji, zwłaszcza z ONZ. Po trzecie, perspektywa bezpieczeństwa UE powinna być bardzo szeroka. Po czwarte, pogłębianie udziału Irlandii w EPBiO musi być zsynchronizowane z polityką neutralności. Po piąte, kluczowym zadaniem państwa jest wspieranie rozwoju zdolności UE w zakresie cywilnego zarządzania kryzysowego. Po szóste, należy informować opinię publiczną o rozwoju tej polityki UE oraz dokonywać oceny własnego zaangażowania. Po siódme, konieczne jest wypracowanie zasad współpracy UE i NATO, tak by zdefiniować różny status organizacji, uszanować autonomię decyzyjną UE oraz nie dyskryminować państw trzecich i stosować politykę otwartości jeśli chodzi o udział stron trzecich w tej współpracy. W przyszłej architekturze bezpieczeństwa Irlandia ma trzy scenariusze zachowania do wyboru: pozostać bezaliansowa w sensie militarnym; uczestniczyć na pełnych prawach w EPBiO z uwzględnieniem zmian zawartych w traktacie konstytucyjnym; wstąpić do NATO porzucając status państwa neutralnego. Zadania sił zbrojnych zostały dostosowane do transformacji na poziomie systemu bezpieczeństwa w Europie i na świecie oraz zmiany typów wyzwań i zagrożeń dla bezpieczeństwa. Katalog zadań obejmuje: obronę państwa przed zbrojna agresją; pomoc, w zależności od potrzeby, władzom cywilnym w wykonywaniu zadań porządkowych; uczestniczenie w międzynarodowych operacjach wspierania pokoju, zarządzania kryzysami czy humanitarnych, wspierając w ten sposób ONZ i na podstawie mandatu ONZ, włącznie z misjami regionalnymi autoryzowanymi przez ONZ; dostarczanie ochrony łowisk zgodnie z normami Irlandii jako państwa członkowskiego UE; wykonywanie różnego rodzaju misji jakie mogą być czasem powierzone siłom zbrojnym jak na przykład akcje poszukiwawcze i ratunkowe. Siły zbrojne powinny, zarówno na płaszczyźnie narodowej jak i międzynarodowej, być rozpoznawane jako nowoczesne, lojalne, zdyscyplinowane, dobrze wyszkolone i wyposażone, interoperacyjne jednostki, które mogą być rozmieszczone oraz służą efektywnymi i elastycznymi możliwościami militarnymi zarówno w wewnątrz państwa jak i poza jego granicami. Kluczowy dla Irlandii udział jej sił zbrojnych w różnego rodzaju misjach pokojowych jest obwarowany koniecznością wypełnienia kilku kryteriów. Po pierwsze, operacja pokojowa musi być adekwatną reakcją w danej sytuacji. Po drugie, cele misji i priorytety polityki Irlandii muszą być zgodne. Po trzecie, siły zbrojne mają odpowiednie zdolności do prowadzenia takich misji. Po czwarte, misja ma jasno określony mandat i cele. Po piąte, misja ma określone zasoby wystarczające dla jej prowadzenia. Po szóste, konieczne jest określenie poziomu zaangażowania się Irlandii w prowadzenie danej misji. Obrona Irlandii jest przejawem jej suwerenności. Jest to nie tylko odpowiadanie na zagrożenia, ale przygotowywanie i podtrzymywanie zdolności przeciwdziałania im. Ponieważ Irlandia jest małym państwem z ograniczonymi zdolnościami wpływu na środowisko zewnętrzne najważniejszym interesem jest utrzymywanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa w Europie i w dalszych zakątkach. Polityka bezpieczeństwa odzwierciedla ten strategiczny cel. Bezpieczeństwo narodowe ewoluowało od wąskiej roli obrony terytorialnej do prewencji konfliktów, utrzymywania pokoju i zarządzania kryzysami.