Prawo jako zjawisko społeczne

Prawo już od wczesnych lat istnienia człowieka miało bardzo istotny wpływ na jego życie i pozycję w społeczeństwie . W prehistorii lub starożytności to wodzowie plemion lub państw byli poniekąd najwyższymi organami prawnymi a prawo było zależne od ich woli. Powoduje to, istnienie od długiego czasu świadomość tego, że aby należeć do danej grupy (w tym wypadku społeczeństwa),ludzie mają pewne obowiązki i przywileje, które zostały ogólnie przyjęte przez cała grupę i są przestrzegane.

Prawo już od wczesnych lat istnienia człowieka miało bardzo istotny wpływ na jego życie i pozycję w społeczeństwie . W prehistorii lub starożytności to wodzowie plemion lub państw byli poniekąd najwyższymi organami prawnymi a prawo było zależne od ich woli. Powoduje to, istnienie od długiego czasu świadomość tego, że aby należeć do danej grupy (w tym wypadku społeczeństwa),ludzie mają pewne obowiązki i przywileje, które zostały ogólnie przyjęte przez cała grupę i są przestrzegane. Powstaje także świadomość obowiązku wobec prawa, która kierunkuje postępowania ludzkie. Możemy więc wywnioskować że prawo w relacjach społecznych istnieje wtedy, kiedy mamy do czynienia z ludźmi połączonymi w mniej lub bardziej zorganizowane grupy. Trzeba także zauważyć, że prawo niekoniecznie musi być dobre dla węższej liczby jednostek, jednak jego wydźwięk jest korzystny patrząc z perspektywy społeczeństwa, które to prawo ma za zadanie chronić i urzeczywistniać. Samo powstanie prawa jest decyzją społeczeństwa w ramach procesu decyzyjnego różnych grup społecznych (Szczególnie takiej zbiorowości społecznej, która tworzy państwo). Społeczeństwo formułuje i broni swoich praw za pomocą instytucji powstałych właśnie z jego inicjatywy (sądy,rząd itp.). Istnienie poszczególnych norm czy przepisów prawnych także jest zależne od społeczeństwa, a konkretniej od jego przyzwolenia dla prawa, tj. tego w jakim stopniu członkowie społeczeństwa są je gotowi honorować i sankcjonować. Wszystkie te czynniki powodują następny, mianowicie to, że prawo oddziałuje na społeczeństwo wychowawczo i kształtuje przyzwyczajenia społeczne. Poprzez oddziaływanie można wyodrębnić 3 reguły które kształtują społeczeństwo przez wieki związku z prawem :

  • Reguła przyzwyczajenia : Prawo kształtuje przyzwyczajenia poprzez stałe wywoływanie określonych działań (Automatyzacja zachowań)
  • Reguła ćwiczenia i niećwiczenia : Przez ciągłe pobudzanie jednych motywów działań i tłumienie innych prawo wzmacnia w społeczeństwie oraz rozwija cechy pożądane i prowadzi do zaniku innych
  • Reguła retroakcji : wykonywanie pewnych zautomatyzowanych czynności wywołuje emocje, które w przeszłości owe czynności poprzedzały (a z przestrzeganiem prawa łączą się Ne ogół emocje pozytywne i korzystne społecznie). W kręgu europejskich społeczeństw za naczelną cechę prawa uważana jest jego normatywność . Prawo to normy, (zasady, przykazania, reguły) co oznacza że pewne wzory zachowań są uznawane przez społeczeństwo za obowiązujące , dyscyplinujące do określonego sposobu postępowania. Przepisy prawne wyrażają powinność- nakaz, zakaz lub dozwolenie określonego zachowania. Normatywność prawa jest źródłem faktycznych stanów: poczucia powinności lub zachowań zgodnych z określonymi normami . Normatywności prawa nie należy utożsamiać z przymusem faktycznym (kiedy np. bandyta wyrywa nam portfel) i z tworzeniem (np. przez polityczne elity) bezalternatywnych sytuacji. Prawo ma charakter perswazyjny. Zakłada, że posłuszeństwo obywatela jest rezultatem dokonanego względnie przez niego wyboru .

Posłuch wobec prawa może wynikać z:

  • Szacunku dla prawa jako takiego (postawa legalistyczna)
  • Chęci pozyskania jakiś korzyści lub uniknięcia kar (postawa oportunistyczna)
  • Chęci naśladowania innych zachowań innych osób lub dostosowania się do nich (postawa konformistyczna)

To, że postawa legalistyczna jest korzystne dla prawa ze względu na pracodawców oraz organów władzy stosujących prawo, ponieważ przyczynia się zmniejszenia liczby przypadków jego naruszenia. Z jednej strony legalizm może być postrzegany jako cnota, jeżeli przyjmiemy że poszanowanie prawa stanowi obowiązek społeczeństwa jako adresatów norm. Jednak z drugiej strony jeżeli posłuch dla prawa jest bezkrytyczny, legalizm utrudnia zmianę prawa, niekiedy niezbędną i pilną Postawa oportunistyczna jest związana z podsumowaniem zysków i start (politycznych, materialnych, prestiżowych) , jakie mogą wyniknąć z przestrzegania lub nieprzestrzegania prawa. Jeżeli oportunista dojdzie do wniosku, że więcej zyska na nie przestrzeganiu prawa nie zawaha się przed jego złamaniem. Jednak kiedy widzi że posłuch wobec prawa mu się opłaca, uszanuje je. Oportunizm ludzi jest wykorzystywany przez twórców regulacji karnych, którzy posługując się ostrymi sankcjami stawiają przed potencjalnego przestępcę przed wyborem : podjąć próbę nielegalnego powiększenia majątku, lub też ulec w obawie przed dużą karą. Skuteczność oddziaływania normy prawnej na potencjalnego przestępcę nie zależy tylko i wyłącznie od rodzaju kary. Istotna jest także sprawności i skuteczność aparatu ścigania. Postawa Konformistyczna polega na tym, że konformista dostosowuje swoje poglądy i zachowanie do poglądów i zachowania osób na których mu zależy, lub postaw dominujących w jego otoczeniu. Jeżeli osoby z jego otoczenia przestrzegają prawo, on robi to samo. Jeśli jednak je łamią, konformista także jest na to gotowy. Punktem odniesienia dla konformisty nie jest samo prawo, a sposób pojmowania go przez ludzi z jego otoczenia.