Opublikowany w 1822 roku tomik poetycki Adama Mickiewicza stał się niejako początkiem nowej epoki w Polsce zwanej romantyzmem. Zawierał jedynie czternaście utworów balladowych i romansów, ale w ich kompozycji i motywach dopatrzeć się można nowego spojrzenia artysty na świat. Już w utworze „Romantyczność” przeciwstawia Mickiewicz “czucie i wiarę” “szkiełku i oku”, a więc zabobony i przeczucia - rozumowi. Jego utwory odrzucają, poddany chłodnej analizie, sposób pojmowania rzeczywistości przez klasyków. Odwołują się natomiast do nadprzyrodzonych, tajemniczych zdarzeń, wywodzących się z baśniowej fantastyki i ludowych podań. Utożsamia się z człowiekiem z ludu, który poznaje świat za pomocą znaków, przeczuć i intuicji. We wszystkich utworach, zamieszczonych w pierwszym tomiku, Mickiewicz kładzie nacisk na ludowość, którą zupełnie pomijali klasycy. Czerpie ze skarbnicy pieśni i podań ludowych, a akcję umiejscawia w ludycznej scenerii. Nawet ocena postaw ludzkich czerpie z ludowego kodeksu moralnego, między innymi przekonanie, że “nie ma zbrodni bez kary” czy “kto przysięgę naruszy, temu biada”. Inną cechą romantyczną jest groza, tajemniczość i baśniowość. Autor uzyskuje je, dzięki osadzeniu swych opowieści w bliżej nieokreślonym czasie, często nocną porą w mrocznej scenerii. Bohaterami ballad są fantastyczne postaci. Wśród nich spotykamy duchy, zjawy, rusałki i czarownice. Jednym z przykładów może być „Powrót taty”. Zdarzenia ukazane w utworze są bardzo dramatyczne. Oto matka informuje swoje dzieci, że jest niezwykle zmartwiona, ponieważ ich ojciec (jak się później okaże kupiec) nie wraca z długiej podróży. Wymienia czyhające na niego niebezpieczeństwa: rzeki, które rozlały, groźne leśne zwierzęta i jeszcze groźniejszych zbójców. Troska o męża i głęboka wiara każą jej prosić dzieci o modlitwę w intencji ojca. Za miastem, na wzgórzu znajduje się cudowny obraz, to tam mają się udać i żarliwie modlić Dzieci posłusznie wypełniają polecenie matki, docierają we wskazane miejsce, klękają, całują ziemię i zaczynają się modlić w intencji ojca. Dzieci okazują się niezwykle pobożne, mają ze sobą książeczkę do nabożeństwa. Niedługo po ten dostrzegają zbliżających się kupców a wśród nich rozpoznają wóz swego ojca. Gorące powitanie rodziny, wybuchy radości i niecierpliwe pytania przerywa jednak niespodziewany atak zbójców. Zbójcy nie tylko wyglądają groźnie, ich zachowanie jest równie brutalne i gwałtowne. Rabusie za nic mają sobie prośby o litość i kradną co tylko mogą. Jednakże powstałe zamieszanie zostaje nagle przerwane, gdyż herszt zbójców postanowił pozostawić tę rodzinę w spokoju. Jego zmiana decyzji wynika z faktu, iż słyszał gorące modlitwy dzieci Zgodnie ze słowami Szekspira, iż “są dziwy na niebie i ziemi, o których ani śniło się waszym filozofom”, ballady cechuje irracjonalizm, mistycyzm i cudowność. Łącznikiem pomiędzy światem żywych a zaświatami mogą być jedynie niektórzy, na przykład zakochana i szalona Karusia z “Romantyczności” niewinne dziecko z “Powrotu taty”, czy pustelnik występujący w “Świtezi” oraz “Liliach”. Ciekawe tło w utworach Mickiewicza stanowią wydarzenia historyczne. Odwołanie do czasów walk Litwy z Rusią w “Świtezi” czy umieszczenie akcji w średniowieczu, kiedy to “mąż z królem Bolesławem poszedł na Kijawiany” świadczą o cechach historyzmu zawartych w balladach. Na kształt cyklu w dużej mierze wpłynęły ludowe wierzenia, obyczaje, podania. Wynika to z romantycznego zafascynowania ludowością. To ona była źródłem, z którego czerpał Mickiewicz pomysły na tematy swych utworów. Wątki, które w głównej mierze pochodziły z „wieści gminnej”, pozwoliły na przedstawienie nie tylko samych bohaterów, ale także świata ich uczuć, wewnętrznych przeżyć, ich relacji z naturą, a także jej wpływu na losy człowieka. We wszystkich utworach, w tym oczywiście w Balladach i romansach, w których znajdujemy wątki ludowe, zaakcentowana jest wiara w możliwość obcowania świata żywych ze światem umarłych. Ważną pozycję zajmuje także kwestia zasad moralnych, sposób pojmowania winy i kary. Wymiar sprawiedliwości opiera się na twierdzeniu, iż nie ma winy bez kary. W taki właśnie sposób przedstawiane jest zagadnienie winy i kary w Balladach Mickiewicza. Sprawiedliwość wymierzana jest przez moce nadprzyrodzone. W „Liliach” niewierną żonę i braci – zdrajców - karze mąż – nieboszczyk, który przychodzi dokonać sprawiedliwego wyroku.