Porozumienia Sierpniowe

Dekada lat 80 - tych rozpoczęła się w PRL mocnym akordem. 31 sierpnia 1980 r. w Stoczni Gdańskiej podpisano tzw. Porozumienia Sierpniowe. Ich najważniejszym postulatem była zgoda na tworzenie nie zależnych związków zawodowych. Pierwszy raz po 1945 r. kierownictwo KC PZPR zgodziło się na daleko idące ustępstwa polityczne bez użycia siły. Nowa sytuacja jaka wytworzyła się po 31 sierpnia 1980 r. wywołała ogromne zamieszanie w najwyższych kręgach kierownictwa PZPR. W nocy z 5 na 6 września 1980 r. na odbytym zebraniu KC PZPR, zmuszono dotychczasowego I sekretarza Edwarda Gierka do ustąpienia z zajmowanego stanowiska. Jego miejsce zajął Stanisław Kania. 10 listopada 1980 r. po 3 miesiącach intensywnej pracy działaczy opozycyjnych i oporu władz komunistycznych, które czyniły wszystko co możliwe by nie dopuścić do tego faktu, Sąd Najwyższy w Warszawie zarejestrował statut NSZZ “Solidarność”.

Stan Wojenny 13 grudnia 1981 r.

13 grudnia 1981 r. o godz. 6 rano, gen. Wojciech Jaruzelski w transmitowanym przemówieniu radiowo - telewizyjnych, poinformował o uchwaleniu przez Radę Państwa dekretu o wprowadzeniu na obszarze całego kraju stanu wojennego i przejęcia władzy przez nowo ukonstytuowaną Wojskową Radę Ocalenia Narodowego (WRON).Rządy tzw. dyrektoriatu trwały 4 miesiące. Jego skład tworzyli: obok 3 generałów: gen Wojciech Jaruzelski, gen. Czesław Kiszczak, gen. Florian Siwicki, partyjni wicepremierzy: Janusz Obodowski, Mieczysław Rakowski oraz trzej członkowie Biura Politycznego, sekretarze KC PZPR: Kazimierz Barcikowski, Stefan Olszowski, Mirosław Milewski. W praktyce kierownictwo samej PZPR zostało odsunięte na dalszy plan. Dopiero po dwóch miesiącach zwołano plenarne posiedzenie KC, na którym zaaprobowano wszystkie działania WRON. Dekret o wprowadzeniu stanu wojennego zawieszał działalność NSZZ “Solidarność” oraz wszystkich działających w kraju związków zawodowych. Ponadto sankcjonował on, pozbawienie społeczeństwa większości praw obywatelskich. W rezultacie zakazano strajków, akcji protestacyjnych, zgromadzeń, rozpowszechniania wydawnictw. Do 3 stycznia 1982 r. przerwano zajęcia w szkołach i na wyższych uczelniach. Władze wprowadziły godzinę policyjną od 22 do 6 rano oraz cenzurę prewencyjną. W zakładach pracy nad produkcją i dyscypliną pracowników mieli czuwać specjalni komisarze wojskowi, których wyposażono w nadzwyczajne pełnomocnictwa. Ponadto po ulicach miast krążyły uzbrojone patrole wojskowe i pojazdy opancerzone. Jednocześnie dokonano internowania większości działaczy NSZZ “Solidarność” co uniemożliwiło skoordynowany opór w skali ogólnopolskiej. Mimo grozy sytuacji w wielu zakładach pracy, prawie wszystkich kopalniach, hutach, stoczniach, rozpoczęto akcję strajkowe min. Gdańsku, Radomiu i Szczecinie powstały Regionalne Komitety Strajkowe. W odpowiedzi, władze komunistyczne przy użyciu czołgów, wojska, zmilitaryzowanych jednostek milicji obywatelskiej (ZOMO) przystąpiły do brutalnych akcji pacyfikacji tych zakładów. 16 grudnia 1982 r. spacyfikowano strajkującą kopalnię “Wujek” w Katowicach, podczas której zabito 9 górników. Najdłużej, do 28 grudnia 1981 r., broniła się kopalnia “Piast” w Tychach. Wszyscy organizatorzy strajków, stanęli później przed sądem i zostali skazywani na kilkuletnie więzienie. 5 stycznia 1982 r. definitywnie rozwiązano Niezależne Zrzeszenie Studentów (NSZ). 31 grudnia 1982 r. komunistyczne władze PRL podjęły decyzję o oficjalnym zawieszeniu stanu wojennego. Decyzja ta była podyktowana utrzymaniem dotychczasowej polityki wobec społeczeństwa. Ponadto liczono na przełamanie na arenie międzynarodowej bojkotu PRL. W efekcie większość działaczy opozycji demokratycznej odzyskała wolność. Jednak część z nich miejsce internowania zamieniła na cele w aresztach karnych. Ostatecznie stan wojenny został zniesiony 22 lipca 1983 r. Decyzja ta została poprzedzona szeregiem regulacji prawnych, które zmierzały do utrwalenia przepisów wyjątkowych. Nowa ustawa o urzędzie ministra spraw wewnętrznych, poszerzała kompetencje i władzę samego resortu. Ponadto dokonano zmian w konstytucji, które polegały na wprowadzeniu pojęcia stanu wyjątkowego oraz nowego zapisu o trwałości gospodarstw chłopskich. Miejsce rozwiązanego Frontu Jedności Narodowej (FJN) zajął Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego (PRON). Pod koniec lipca Sejm PRL dokonał nowelizacji prawa karnego i ustawy o cenzurze. Zabiegi te miały ułatwić skuteczniejszą walkę z opozycją demokratyczną.

Okrągły Stół

Rok 1988 przyniósł serię strajków, które ogarnęły niemal wszystkie większe zakłady pracy w kraju. Były one efektem pogarszającej się sytuacji ekonomicznej. W lutym rząd PRL przystąpił do kolejnego etapu wdrażania zmian, w efekcie których ogłoszono kolejną podwyżkę cen urzędowych zaopatrzeniowych i detalicznych. Artykuły żywności zdrożały o ok. 25%, nie żywnościowe o ok. 30%, usługi o blisko 40%. Była to od 1982 r. najpoważniejsza operacja cenowa na rynku artykułów żywnościowych. Wzrost cen najboleśniej odczuli pracownicy sfery budżetowej i mniejszych zakładów, którzy poprzez prowadzone akcje strajkowe nie mogli wymusić podwyżek płac. W obliczu fal strajkowych w sierpniu 1988 r. doszło do poufnych kontaktów prezesa Warszawskiego Klubu Inteligencji Katolickiej prof. Andrzeja Stelmachowskiego z sekretarzem KC PZPR Józefem Czyrkiem. Celem tych rozmów stało się wypracowanie kompromisu w obliczu napiętej sytuacji społeczno - politycznej. Pod koniec sierpnia 1988 r. z ministerstwa spraw wewnętrznych wyszedł sygnał o gotowości do rozmów “okrągłego stołu”. Początkowo KC PZPR było przeciwne rozpoczęciu rozmów, lecz po VII Plenum upoważniło gen. Cz. Kiszczaka do rozpoczęcia działań zmierzających do przygotowania spotkania. 31 sierpnia 1988 r. doszło do spotkania Kiszczak - Wałęsa. Oficjalny komunikat głosił, iż “omawiano przesłanki spotkania okrągłego stołu i tryb jego odbycia”. W następnym miesiącu w podwarszawskim ośrodku rządowym w Magdalence kontynuowano dalsze rozmowy. Podczas toczących się negocjacji, zdołano ustalić, iż rozmowy rozpoczną się w połowie października. Jednak zapowiedziane na ten miesiąc rozmowy nie odbyły się. Strona rządowa kwestionowała zarówno skład delegacji “Solidarności” min. domagano się usunięcia z jej składu Adama Michnika i Jacka Kuronia. Ponadto nadal nie godzono się na wprowadzenie pluralizmu związkowego. W połowie listopada, dzięki mediacji Episkopatu, obie strony ponownie wznowiły rozmowy w sprawie przygotowania obrad. Mimo impasu w rozmowach, w grudniu zarówno “Solidarność” jak i władze komunistyczne rozpoczęły ostateczne przygotowania do negocjacji. W styczniu osiągnięto ostateczne porozumienie co do terminu i trybu pracy “okrągłego stołu”. Ostatecznie obrady " okrągłego stołu" rozpoczęły się 6 lutego 1989 r. W toczących się negocjacjach, po stronie opozycji brały jedynie udział osoby desygnowane przez L. Wałęsę, który pominął środowiska nie identyfikujące się z jego linią polityczną. Zawarte porozumienie “okrągłego stołu”, którego obrady zakończyły się 5 kwietnia 1989 r. przewidywały szereg istotnych ustępstw politycznych strony rządowej. Do najważniejszych należała zgoda na częściowo wolne wybory do Sejmu i Senatu oraz na ponowną legalizację NSZZ “Solidarność”.